Ekzaminohet influenca e filozofisë politike mbi raportin mjek-pacient, duke afirmuar iluminizmin, hegelizmin dhe totalitarizmin e shekullit të kaluar. Citohet në mjekësi përmisuese dhe mbështetet se profesioni i mjekut ka pikërisht vlerë dhe duhet të jetë autonom për të vendosur në implementimin e tij.
Stefano Alice*, Artiola Islami*, Fabiana Ciullo**
* Mjekësia e Përgjithshme, Genova
** Doktor në Shkenca Teknike dhe Psikologjike, Genova
Një aspekt i bashkon të gjitha profesionet: marrëdhënia me personin e asistuar. Është një marrëdhënie në të cilën hyjnë në lojë të drejtat dhe detyrimet, që ka aspekte psikologjike, afektive, sociale dhe juridike.
Është një marrëdhënie ku setting mund të variojnë: studim privat, i konvensionuar me sistemin shëndetësor publik ose me sigurimet, ambulatorie publike, korsitë spitalore, shtëpiake të pacienti, strukturat e rehabilitimit, shtëpitë e pushimit, hospice. Për këto karakteristika është një marrëdhënie që bazohet në kulturën e përgjithshme dhe në një far mënyre e pasqyron.
Kush kuron është i veshur me auctoritas, një autoritet që gjen bazën përtej personalitet të karizmës personale, në ligj dhe në traditën që ka me pacienti të ideve të përgjithshme mbi konceptin e autoritetit. Për këtë motiv mbivalenca e ration mbi autoritas i afirmuar nga iluministët që ka ndryshuar paradigmën e marrëdhënies mbi kurimin.
Iluminizmi dhe rënia e paternalizmit mjekësor
Është asistuar rënia e paternalizmit mjekësor, që bazohej mbi përmbledhjen që vetëm mjeku din çfarë është mirë për pacientin dhe pra që është i autorizuar të reagoj edhe pa informuar dhe pa i marr konsensusin. Ishin të bindur që shëndeti ishte diçka objektive, që vetëm mjeku dinte të njihte që detyra e tij për ta rinisur pavarësisht nga bindjet dhe dëshirat e pacienti, të konsideruar si teka.
Iluminizmi firmo daljen e njeriut nga gjendja e minorancës dhe të drejtën e çdo kujt për të përdorur pikërisht intelektin, ka vendosur pretendimet kulturore, që kanë sjellë qytetarët të pretendojnë gjithnjë e një të drejtë më të madhe zgjedhje edhe në fushën shëndetësore, deri në njohjen e të drejtës të pacienti të jetë i informuar dhe të bashkëpjesëmarrës në vendimet teraupetike që kanë të bëjnë me të.
Nga afirmimi mbi planin kulturor të iluminizmit ka lindur, pra, një ndryshim i madh në fushën e profesioneve të kurimit: paternalismi mjekësor ka mbaruar të jetë i konsideruar në mënyrë etike i papërshtatshëm, sepse i dëmshëm për të drejtën individuale të vetëvendosjes. Detyrimi, i caktuar nga legjislacioni italian, për të konsensusin informues të pacienti, është biri i këtij evolucioni kulturor: mjeku informon e këshillon dhe pacienti vendos, dhe me megjithë vendosjen ne pah është një praktikë shumë e ndryshme nga ajo e përdorur në të kaluarën, kur mjeku ishte ai që vendoste nëse dhe kur duhet të informonte pacientin.
I gjithë ky ndryshim nuk është frut një progresi linear, të një përmisimi të vazhdueshëm që sjellë nga barbaritë tek civilizimi; me fjalë të tjera nuk mund të jetë i shpjeguar nga filozofia e historisë përqafuar në pjesën më të madhe nga intelektualët iluministë, që paramendonin për humanizmin një evolucion të pandalshëm.
Hegel, Shteti dhe “realiteti i idesë etike”
Shpejt individualizmi i iluministëve do të përballej me një mendim të ndryshëm, atë të Georg Ëilheim Friedrich Hegel (1770-1831), që duke reflektuar mbi revolucionin francez të njohur si dëshira për liri do të lindte dëshirë për tiraninë më të egër, Terrorin. Sipas, Hegel i konsideruar siç është, pra i vetëm dhe të drejtat e tij natyrore do të ishin një abstraktizëm i vërtetë, në konceptimin e tij individi ekziston vetëm në popull dhe duhet të asistoj për popullin. Me fjalë të tjera që ka rëndësi është i gjithi dhe jo i veçanti. Konceptet dhe principet ideale të veçantit duhet të jenë ato të popullit ku bën pjesë. Shteti është për Hegel “realiteti i idesë etike”, është Shteti që përcakton dhe aprovon moralin, “detyrën supreme” të individëve është “ të jenë anëtar të Shtetit”. Për këtë motiv epistimologu dhe filozofi politik Karl Popper e konsideron Hegel një armik të shoqërisë së hapur.
Totalitarizmi i shekullit XX
Debati mbi të cilën janë gjurmët kulturore të totalirizmit të shekullit XX është akoma e hapur, por është një e dhenë faktike që regjime të tilla afirmonin primatin e kolektivit mbi të veçantin ose që Shteti është mbi qytetarët. Përcaktojmë totalitar, në fakt, çdo Shtet që kërkon të hyj në jetën private të qytetarëve të tij, në atë pikë sa të identifikohen me ata ose të bëjnë të identifikojnë ato tek Shteti.
Duke e konsideruar se totalitarizmi u kërkon mjekëve respektimin e pikërisht të koncepteve në kurriz të besnikërisë të vlerave universale të profesioneve të tyre, do të shikojmë shkurtimisht kush janë pasojat që ka pasur afirmimi në fillim në nivelin teorik e pastaj politik të ideve të tilla mbi raportin mes mjekut dhe pacientit. Nazizmi është dalluar për përfshirjen e mjekëve në praktikat si sterilizimi i sforcuar të mbajtësve të sëmundjeve të trashëguara ku supozohej origjina gjenetike të emargjinuarve social; eliminimi i të sëmurëve të pashërueshëm dhe të invalidëve; përzgjedhja e subjekteve për dërguar në dhomat e gazit; zvogëlimi i personave të deportuar për kavje, me materiale biologjike për t’i përdorur dhe sakrifikuar për qëllime eksperimentale.
Rikujtojmë se me 9 dhjetor të 1945 u nis në Nurimberg procesi për 23 kriminel nazistë, nga ku prej tyre ishin 20 mjekë, të akuzuar për krime lufte dhe për krime kundër njerëzimit; 7 prej të cilëve u dënuan me varje, 8 u liruan dhe pjesa tjetër u dënuar me vite të ndryshme burgu për ato vepra penale dhe disa prej tyre u rikthyer për të bërë përsëri profesionin e mjekut; ka të bëj me një proces që ka kaluar në histori si “procesi i mjekëve”.
Emblematike është strumentalizimi nga ana e regjimit sovjetik për shtypjen e kundërshtimit, të favorizuar mbi planin teorik të riformulimit të kritereve diagnostike me futjen e një entiteti nozologjik fiktiv si skizofrenia latente ose kursi i ngadaltë dhe i teorizimit të një progresi të nevojshëm të shqetësimit schizoid të personaliteti në skizofreni dhe, mbi planin praktik, nga përdorimi arbitrar i diagnostikimit të shqetësimit paranoid të personalitetit.
Shekulli XXI: sfida për të përballur
Orrore e shekkullit të XX sigurisht kanë kontribuar në zhvillimin e sensibiliteti aktual pr tematica si respekti i lirisë së zgjedhjes dhe të dinjiteti të pazienti, ka shkuar duke zhvilluar, përtej gjithnjë një kërkese të madhe për kurim, vëmendja e të smuri si një person (humanizimi) në vullnetin e tij, në gjykimin e tij.
Në shekullin e XXI gjendemi për të përballur sfidën e përfaqësuar nga kapaciteti teknik për të modifikuar trupin, duke përmisuar dhe fuqizuar.
Krahu i mjekësisë përmisuese (enhancement) në mjekësinë tradizionale kuruese, do të sjellë dilema etike dhe sigurisht, duke ndryshuar raportin mes natyrales dhe artificiales, do të ndryshoj edhe raportin mes mjekut e pacienti. Binomi shëndet/sëmundje do të tejkalohet? Përmisimi do të bëhet më i rëndësishëm se sa kurimi?
Ky excursus historik mbi ndryshimet kryesore të raportit mes mjekut e pacientit nga shekulli i XVII deri në shekullin XXI do na bëj të reflektojmë. Duket sikur sot jemi një reflektim i përgjithshëm mbi faktin se mjekësia ka si qëllim shëndetin e të sëmurëve dhe është e drejtë të kërkohet tu jepet të gjithëve një asistencë shëndetësore, pra, mund të konsiderohen dy vlera shtesë të vlerave universale. Eksperiencat tragjike të shekulli të XX na këshillojnë të mbështesim tezën që Mjekësia ka vlera dhe është e drejtë për të theksuar brenda saj dhe për të vendosur po brenda saj çfarë me implementuar. Sigurisht profesioni duhet të bëhet duke dialoguar me shoqërinë, duke thithur instancat sociale dhe kulturore, por pa abdikuar në historinë e tij, në traditat e tij dhe në vlera humanitare.
