Në shkurt, pandemia e koronavirusit goditi ekonominë botërore me tronditjen më të madhe që nga lufta e dytë botërore. Bllokimet dhe një rënie e shpenzimeve të konsumatorit çuan në një implosion të tregut të punës në të cilin ekuivalenti i gati 500 milion vendeve të punës me kohë të plotë u zhduk pothuajse brenda natës.Tregtia botërore u drodh, fabrikat u mbyllën dhe vendet mbyllën kufijtë e tyre. Një katastrofë edhe më e thellë ekonomike u shmang falë vetëm ndërhyrjeve të pashembullta në tregjet financiare nga bankat qendrore, ndihmave qeveritare për punëtorët dhe firmave të dështuara dhe zgjerimit të deficiteve buxhetore në nivelet e afërta të luftës.
Rrëzimi ishte i sinkronizuar. Gjithsesi po ndodh një rikuperim, po hapen boshllëqe të mëdha midis performancës së vendeve, të cilat ende mund të rindërtojnë rendin ekonomik të botës. Deri në fund të vitit të ardhshëm, sipas parashikimeve nga oecd, ekonomia e Amerikës do të ketë të njëjtën madhësi si në vitin 2019 por Kina do të jetë 10% më e madhe.
Evropa do të lëngojë ende nën nivelin e saj të para-pandemisë së prodhimit për disa vjet, një fat që mund të ndajë me Japoninë, e cila po vuan një shtrydhje demografike. Nuk janë vetëm blloqet më të mëdha ekonomike që po rriten me shpejtësi të ndryshme. Në tremujorin e dytë të këtij viti, sipas ubs, një bankë, shpërndarja e normave të rritjes në 50 ekonomi ishte në nivelin më të gjerë për të paktën 40 vjet.
Ndryshimi është rezultat i ndryshimeve midis vendeve. Më e rëndësishme është përhapja e sëmundjes. Kina i ka ndaluar të gjitha, ndërsa Evropa, dhe ndoshta së shpejti Amerika, po lufton me një valë të dytë të kushtueshme. Gjatë javës së kaluar Parisi ka mbyllur baret e tij dhe Madridi ka shkuar në bllokim të pjesshëm. Në Kinë, ndërkohë, tani mund të argëtohesh në klubet e natës. Një ndryshim tjetër është struktura para-ekzistuese e ekonomive. Është shumë më e lehtë të operosh fabrika nën distancën shoqërore sesa të drejtohesh biznes i sektorit të shërbimeve që mbështeten në kontakte ballë për ballë. Prodhimi përbën një pjesë më të madhe të ekonomisë në Kinë sesa në çdo vend tjetër të madh. Një faktor i tretë është reagimi i politikës. Kjo ka të bëjë pjesërisht me madhësinë: Amerika ka injektuar më shumë stimul se Evropa, duke përfshirë shpenzimet me vlerë 12% të PBB-së dhe një ulje prej 1.5 pikë përqindjeje në normat e interesit afatshkurtra. Por politika gjithashtu përfshin mënyrën se si qeveritë reagojnë ndaj ndryshimeve strukturore dhe shkatërrimit krijues që po shkakton pandemia.
Siç shpjegon raporti ynë special këtë javë, këto rregullime do të jenë të mëdha. Pandemia do t’i lërë ekonomitë më pak të globalizuara, më të digjitalizuara dhe më pak të barabarta. Ndërsa ulin rreziqet në zinxhirët e tyre të furnizimit dhe automatizimin e parzmoreve, prodhuesit do ta sjellin prodhimin më afër shtëpisë. Ndërsa punonjësit e zyrave vazhdojnë të punojnë në kuzhinat dhe dhomat e tyre të gjumit për të paktën një pjesë të javës, punëtorët me pagë më të ulët që më parë ishin kamerierë, pastrues dhe ndihmës të shitjeve do të duhet të gjejnë punë të reja në periferi. Derisa ta bëjnë këtë, ata mund të përballen me periudha të gjata të papunësisë.
Ndërsa lëvizin më shumë aktivitete në internet, biznesi do të bëhet më i dominuar nga firmat me pronën intelektuale më të përparuar dhe depot më të mëdha të të dhënave; bumi i këtij viti në aksionet e teknologjisë jep një pamje më të qartë të asaj që po vjen, ashtu si edhe rritja dixhitale në industrinë bankare. Dhe normat e ulëta reale të interesit do të mbajnë të larta çmimet e aktiveve edhe nëse ekonomitë mbeten të dobëta. Kjo do të zgjerojë hendekun midis Wall Street dhe Main Street që u shfaq pas krizës financiare globale dhe e cila është përkeqësuar këtë vit. Sfida për qeveritë demokratike do të jetë përshtatja me të gjitha këto ndryshime duke ruajtur pëlqimin e popullit për politikat e tyre dhe për tregjet e lira.
Ky nuk është një shqetësim për Kinën, e cila deri më tani duket se po del nga më e forta, të paktën në periudhën afatshkurtër. Ekonomia e saj është kthyer shpejt. Më vonë këtë muaj drejtuesit e saj do të bien dakord për një plan të ri pesë-vjeçar i cili thekson modelin e kapitalizmit shtetëror të teknologjisë së lartë dhe rritjen e vetë-mjaftueshmërisë së Xi Jinping. Megjithatë virusi ka ekspozuar defekte afatgjata në aparatin ekonomik të Kinës. Ajo nuk ka vlerë sigurie me emrin dhe këtë vit duhej të përqendronte stimulimin e saj në firmat dhe investimet në infrastrukturë sesa të zvogëlojë të ardhurat e familjeve. Dhe në planin afatgjatë, sistemi i tij i mbikëqyrjes dhe kontrollit shtetëror, i cili bëri të mundur bllokime brutale, ka të ngjarë të pengojë vendimmarrjen e përhapur dhe lëvizjen e lirë të njerëzve dhe ideve që mbështesin inovacionin dhe rrisin standardet e jetesës.
Evropa ka ngecur. Përgjigja e saj ndaj pandemisë rrezikon të ‘mbytë’ ekonomitë atje, në vend që t’i lejojë ato të rregullohen. Në pesë ekonomitë e saj më të mëdha, 5% e fuqisë punëtore mbetet në skema të punës me kohë të pjesshme në të cilën qeveria i paguan ata për të pritur kthimin e vendeve të punës ose orëve që nuk mund të kthehen më. Në Britani përqindja është dy herë më e lartë. Në të gjithë kontinentin, rregullat e pezulluara të falimentimit, durimi i heshtur nga bankat dhe një përmbytje e ndihmës shtetërore diskrecionale rrezikojnë të zgjasin jetën e firmave mumje. Kjo është edhe më shqetësuese duke pasur parasysh që, para krizës, Franca dhe Gjermania tashmë po përqafonin një politikë industriale që promovonte kampionë kombëtarë. Nëse Evropa e sheh pandeminë si një arsye tjetër për të ushqyer një marrëdhënie komode midis qeverisë dhe bizneseve në detyrë, rënia e saj relative afatgjatë mund të përshpejtohet.
Pikëpyetja është Amerika. Për pjesën më të madhe të vitit, ajo mori ekuilibrin e politikave afërsisht të duhur. Ai siguroi një rrjet sigurie më bujar për të papunët dhe një stimul më të madh sesa mund të pritej në shtëpinë e kapitalizmit. Me mençuri, ai gjithashtu lejoi që tregu i punës të rregullohej dhe ka treguar prirje më pak se Evropa për të shpëtuar firmat që rrezikojnë të vjetrohen ndërsa rregullon ekonomia. Pjesërisht si rezultat, ndryshe nga Evropa, Amerika tashmë po sheh krijimin e shumë vendeve të reja të punës.
Në vend të kësaj dobësia e Amerikës është politikë toksike dhe e ndarë. Këtë javë Presidenti Donald Trump dukej se ndaloi bisedimet për rinovimin e stimulit të saj, që do të thotë se ekonomia mund të bjerë mbi një shkëmb fiskal. Covid-19 po imponon një realitet të ri ekonomik. Çdo vend do të duhet të përshtatet, por Amerika përballet me një detyrë shqetësuese. Nëse do të udhëheqë botën post-pandemike, do të duhet të rivendosë politikën e saj.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
