Nga Martha Minow
Pas sulmeve të papara ndaj normave politike dhe shtyllave themelore të demokracisë, dikush mund të mendojë se trazirat politike të Amerikës nuk mund të përkeqësohen shumë. Por kjo mund të ndodhë, veçanërisht nëse sulmet ndaj shtetit të së drejtës vazhdojnë të përshkallëzohen.
Si dikush që shpesh shkruan për ligjin dhe faljen, unë kam marrë shumë pyetje kohët e fundit. A duhet që Presidenti i zgjedhur Joe Biden të falë Presidentin Donald Trump? A duhet të falen borxhet e epokës pandemike? A duhet Shtetet e Bashkuara të krijojnë një komision të së vërtetës dhe pajtimit për të shëruar ndarjet kombëtare?
Këto pyetje nuk kanë përgjigje të dukshme, veçanërisht kur ende ekzistojnë periudha kaq të vështira. Por mundja me ta mund të japë udhëzime të vlefshme për një periudhë të afërt dhe më gjerë.
Le të fillojmë me bazat: Përveç rritjes së infeksioneve COVID-19 dhe vështirësive ekonomike shoqëruese të pandemisë, SH.B.A. po shqetësohet me pakënaqësi dhe ndarje. Donald Trump, hamendëson haptas dhe ka mbledhur shuma të mëdha parash për pretendimin e rremë se Biden ia detyron fitoren e tij mashtrimit të gjerë zgjedhor.
Tashmë, njerëzit i kanë dërguar fushatës Trump më shumë se 200 milion dollarë për të financuar përpjekjen e tij për të përmbysur rezultatin e zgjedhjeve.
E megjithatë, as proceset gjyqësore, as hetimet nga vetë Departamenti i Drejtësisë i Trump nuk kanë prodhuar prova për të sfiduar triumfin e Biden.
Përgjigjet nga gjyqtarët që dëgjojnë këto çështje madje edhe ata që u emëruan nga Trump – kanë qenë kryesisht të ashpra. Në të njëjtën kohë, amerikanët e zakonshëm, përfshirë shumë që ndihmuan për të administruar zgjedhjet e nëntorit, po qëndrojnë gjithnjë e më të frikësuar nga kërcënimet e dhunës.
Menaxhimi i një transferimi paqësor të pushtetit është vetëm fillimi i sfidave me të cilat përballen SH.B.A. Megjithëse protestat e kësaj vere kundër dhunës policore – të ndezura nga vdekja e Breonna Taylor, George Floyd dhe shumë afro-amerikanëve të tjerë – janë qetësuar me ardhjen e dimrit, kërkesat për drejtësi dhe reforma janë bërë më këmbëngulëse. Ndërkohë, politikanët në të djathtë kanë qenë duke bërë thirrje edhe më hapur ndaj inatit të bardhë, duke ngjallur frikë rreth racës dhe krimit.
Këta politikanë cinikë kanë të drejtë për një gjë: Amerikanët janë përçarë hidhur. Por ky fakt ngre një pyetje të vështirë. Si mund të flasim për faljen dhe shërimin kur nuk e dimë kush duhet të bëjë faljen, ose për çfarë duhet të falen të tjerët? Ne nuk mund të biem dakord për atë që është e gabuar, ose kush bëri çfarë. Ne as nuk jemi dakord për atë që llogaritet si “ne”.
Në të vërtetë, besimi se jemi të përçarë është ndoshta një nga të paktat gjëra që amerikanët kanë akoma të përbashkët. Ne të gjithë e dimë në zemrat tona se jemi në anën e duhur dhe se ata në anën tjetër janë të gabuar, dhe ne i urrejmë ata për këtë. Nelson Mandela, i cili zhvilloi një luftë të përjetshme kundër aparteidit dhe mbikëqyri fundin e tij paqësor, e dinte më mirë. “Pakënaqësia”, tha ai, “është si të pish një helm dhe pastaj të shpresosh se do të vrasë armiqtë e tu.”
Çfarëdo që të ndodhë më pas në SH.B.A. do të varet nga përparësia që fiton në muajt e ardhshëm. Ndërsa shumë po lëshojnë kërkesa të drejta për drejtësi, të tjerët do të preferonin të fillonin të ndreqnin çarjet e shoqërisë, ndërsa të tjerët duan të përqendrohen në ndreqjen e anijes së shtetit.
Këto mundësi nuk mund të ndiqen të gjitha në të njëjtën kohë. A duhet administrata e Biden të hetojë Trump dhe, nëse justifikohet, ta ndjekë penalisht atë për krime të mundshme federale? A duhet që vendi – ose bashkësitë lokale – të ndjekin një proces të pajtimit të së vërtetës në stilin e Afrikës së Jugut për të dëgjuar ankesat dhe përgjigjet? Apo duhen lënë mënjanë ngjarjet e së kaluarës së afërt në mënyrë që të mund të përqendrohemi drejtpërdrejt në menaxhimin e pandemisë, shpërndarjen e vaksinave dhe adresimin e zhvendosjes ekonomike – për të mos përmendur sfidat afatgjata të tilla si reforma e drejtësisë penale dhe ndryshimi i klimës?
Për të thjeshtuar zgjedhjen para nesh, tani duhet të jetë e qartë se zgjidhja e krizës së menjëhershme shëndetësore dhe ekonomike është e para. Ndërkohë, ka të paktën dy gjëra që nuk duhet të ndodhin.
Fuqia e faljes presidenciale e Kushtetutës së SH.B.A.-së është veçanërisht e gjerë, por bën një përjashtim të qartë për “rastet e fajësimit” dhe vlen vetëm për krimet federale (jo shtetërore ose lokale).
Kushtetuta gjithashtu e detyron presidentin të “kujdeset që ligjet të zbatohen me besnikëri”, gjë që nuk është në përputhje me imunitetin ligjor që do të sillte falja e vetvetes.
Për qindra vjet, ka qenë një aksiomë e drejtësisë që “askush të mos gjykojë në çështjen e tij (“nemo judex in causa sua“). Kur Presidenti Richard Nixon hulumtoi mundësinë e faljes së tij për skandalin Watergate, vetë Departamenti i tij i Drejtësisë mendoi se pushteti presidencial i faljes nuk shtrihet aq larg – një pozicion që nuk është rishikuar që prej asaj kohe.
Më e rëndësishmja, një vetë-falje do të shkaktojë sundimin e ligjit, kuptohet si angazhim për të kufizuar ushtrimin arbitrar të pushtetit me rregulla të përcaktuara mirë dhe të vendosura. Sundimi i ligjit kërkon që ligjet të shpallen publikisht, të zbatohen në mënyrë të barabartë dhe të gjykohen në mënyrë të pavarur. Nëse Trump do të falte veten, mosbesimi që ka gërryer institucionet e SHBA-së do të rritet në lartësi të reja.
Gjëja e dytë që nuk duhet të ndodhë është një derdhje e mëtejshme e përbuzjes ndaj të tjerëve. Kjo nuk do të jetë e lehtë. Pavarësisht nga bindjet politike të dikujt, ne të gjithë jemi të aftë të përbuzim pikëpamjet e tjera.
Por insistimi në drejtësinë ekskluzive të pikëpamjeve të veta është antitetik i lirisë dhe mund të çojë në shtypje dhe dhunë.
Të jem i sigurt, lejimi i mundësisë që mund të gaboj mund të ndihem si një sakrificë e paimagjinueshme e lirisë. Mund të duket se është shumë për të kërkuar përpara kaq shumë sa që unë e shoh si qartë të gabuar.
Por gjykatësi federal dhe filozofi ligjor i mësuar i SHBA-së, e shprehu mirë kur argumentoi në 1944 se liria nuk është “liri për të bërë si të dojë”, sepse kjo çon drejt përmbysjes së shoqërisë. Në vend të kësaj, ai shpjegoi:
“Fryma e lirisë është fryma e cila nuk është shumë e sigurt se është e drejtë; fryma e lirisë është fryma që kërkon të kuptojë mendjet e burrave dhe grave të tjerë; fryma e lirisë është fryma që peshon interesat e tyre krahas interesave të saj pa paragjykime”.
Nëse amerikanët kujdesen vërtet për lirinë, ata do të duhet të çarmatosen aq sa të mos pajtohen me civilizimin, nëse jo ende për të dhënë drejtësi.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
