Krahasimet midis Shteteve të Bashkuara nën Trump dhe Gjermanisë gjatë epokës së Hitlerit po bëhen përsëri pas sulmit të Kapitolit të SHBA në 6 Janar.
Edhe në sytë e studiuesve të historisë gjermane si unë, të cilët më parë kishin paralajmëruar natyrën shqetësuese të analogjive të tilla, strategjia e Trump për të qëndruar në pushtet ka provuar në mënyrë të padiskutueshme që ai ka tipare fashiste.
Trump nisi një teori konspirative se zgjedhjet e fundit ishin manipuluar dhe nxiti dhunë kundër përfaqësuesve të zgjedhur në mënyrë demokratike të popullit amerikan. Kjo nuk do të thotë që Trump papritmas është shfaqur si një Hitler i ri.
“Etja” e diktatorit gjerman për pushtet ishte i lidhur pazgjidhshmërisht me ideologjinë e tij raciste, e cila nisinjë luftë globale, gjenocidale.
Për Trump, nevoja për të kënaqur egon e tij duket se është motivi kryesor i politikës së tij.
Por kjo nuk e ndryshon faktin se Trump është po aq një rrezik i vdekshëm për demokracinë amerikane sa Hitleri ishte për Republikën e Vejmarit.
Demokracia e parë në tokën gjermane nuk i mbijetoi sulmit të nazistëve.
Nëse Amerika do të mbijetojë sulmet e Trump dhe mbështetësve të tij, qytetarët e saj do të bënin mirë të shikonin fatin e Gjermanisë dhe mësimet që ajo u ofron amerikanëve që kërkojnë të shpëtojnë, shërojnë dhe bashkojnë republikën e tyre.
Nga ideologjia naziste te Republika e Vejmarit, demokracia e parë në tokën gjermane, ishte një jetë e shkurtër. E themeluar në 1918, ajo arriti t’i mbijetojë trazirave politike të fillimit të viteve 1920, por iu nënshtrua krizës së sjellë nga Depresioni i Madh.
Prandaj nuk është historia e republikës së dështuar të Vejmarit por përkundrazi ajo e Republikës Federale, e themeluar në 1949, ajo që jep të dhëna të rëndësishme.
Ashtu si Vejmari, Republika Federale e Gjermanisë Perëndimore u themelua pas një lufte shkatërruese, Luftës së Dytë Botërore. Dhe, ashtu si Vejmari, shteti i ri gjerman u gjend përballë një numri të madh të qytetarëve të cilët ishin anti-demokratikë. Edhe më keq, shumë prej tyre kishin qenë të përfshirë në Holokaust dhe krime të tjera të tmerrshme kundër njerëzimit.
Gjatë dekadës së parë të pasluftës, një shumicë e gjermanëve ende besonin se nazizmi kishte qenë një ide e mirë, vetëm e zbatuar keq në praktikë.
Kjo ishte një pikënisje e kthjellët, por demokracia e dytë e Gjermanisë arriti jo vetëm të mbijetojë por edhe të lulëzojë, dhe në fund të fundit ajo u zhvillua në një nga demokracitë më të qëndrueshme në të gjithë botën.
Për të mbrojtur demokracinë e re gjermane nga ndarjet politike që kishin pllakosur qeverinë parlamentare gjatë periudhës së Vejmarit,, u prezantua një ligj zgjedhor që synonte të parandalonte përhapjen e partive të vogla ekstremiste.
Kjo ishte klauzola “5 përqind”, e cila përcaktonte që një parti duhet të fitonte minimumi 5% të votave kombëtare për të marrë ndonjë përfaqësim në parlament. Në një mënyrë të ngjashme, neni 130 i Kodit Penal Gjerman e bëri “nxitjen e masave” një vepër penale për të ndaluar përhapjen e mendimit ekstremist, gjuhën e urrejtjes dhe thirrjet për dhunë politike.
Ky ishte një proces i dhimbshëm dhe amoral. Në janar 1945, Partia Naziste kishte rreth 8.5 milion anëtarë – domethënë, dukshëm më shumë se 10% e të gjithë popullsisë. Pas dorëzimit të pakushtëzuar të Gjermanisë naziste, shumë prej tyre pretenduan se kishin qenë vetëm anëtarë nominalë.
Denazifikimi, përpjekja e Aleatëve për të pastruar shoqërinë, kulturën dhe politikën gjermane, si dhe shtypin, ekonominë dhe gjyqësorin, nga nazizmi, u braktis zyrtarisht në 1951.
Si rezultat, shumë nazistë e gjetën veten pjesë të një shoqërie që zyrtarisht u angazhua për demokraci dhe të drejtat e njeriut.
Pavarësisht rritjes së fundit të partisë së ekstremit të djathtë dhe nacionalist “Alternativa për Gjermaninë”, Gjermania ka mbetur demokratike dhe nuk është bërë ende një kërcënim për paqen në botë.
Në të njëjtën kohë, kishte përpjekje në rritje për t’u përballur me të kaluarën naziste, veçanërisht pas përmbysjes së vitit 1968, kur një brez i ri i gjermanëve të rinj sfiduan brezin e vjetër për sjelljen e tyre gjatë Rajhut të Tretë.
Në 1968, të rinjtë gjermanë demonstruan kundër brezit të vjetër për shumë shqetësime, përfshirë sjelljen e tyre gjatë Rajhut të Tretë.
Një faktor tjetër vendimtar ndihmoi që tranzicioni demokratik i Gjermanisë të ishte i suksesshëm: një periudhë e jashtëzakonshme e rritjes ekonomike në periudhën e pasluftës.
Shumica e gjermanëve të zakonshëm përfituan nga ky prosperitet dhe shteti i ri madje krijoi një sistem të mirëqenies për t’i qetësuar ata.
Me pak fjalë, gjithnjë e më shumë gjermanë përqafuan demokracinë, sepse ajo u ofronte atyre një jetë dinjitoze.
Si rezultat, koncepti i filozofit Jürgen Habermas për “atdhedashurinë kushtetuese” – siç shprehet një interpretues, që lidhja politike e qytetarëve me vendin e tyre “duhet të përqendrohet në normat, vlerat dhe, në mënyrë indirekte, procedurat e një demokratike liberale”- përfundimisht erdhi për të zëvendësuar format e vjetra të nacionalizmit.
Në javët dhe muajt e ardhshëm, amerikanët do të debatojnë mbi mënyrat më efektive për të ndëshkuar ata që nxitën dhunën e fundit politike.
Ata gjithashtu do të marrin në konsideratë se si të rikthejnë besimin në demokraci të shumë miliona njerëzve që i kanë dhënë mbështetjen e tyre Donald Trump dhe ende besojnë gënjeshtrat e këtij demagogu.
Mbrojtësit e demokracisë amerikane do të bënin mirë të studionin me kujdes qasjen e dhimbshme, por përfundimisht të suksesshme të Republikës Federale të Gjermanisë për të lëvizur përtej fashizmit.
Shtetet e Bashkuara e gjejnë veten në një vend dhe kohë të ndryshme nga Gjermania e pasluftës, por sfida është e ngjashme: si të refuzosh, të ndëshkosh dhe të delegjitimosh armiqtë e fuqishëm të demokracisë.
Shtetet e Bashkuara e gjejnë veten në një vend dhe kohë të ndryshme nga Gjermania e pasluftës, por sfida është e ngjashme: si të refuzosh, të ndëshkosh dhe të delegjitimosh armiqtë e fuqishëm të demokracisë, dhe të miratosh politika socio-ekonomike që do të lejojnë të gjithë të bëjnë një jetë dinjitoze.
Stephen Khan, redaktor i The Conversation US
Përkthyer dhe përshtatur nga The Converstaion US/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Akuza haptas 4 ish-presidentët
Gjermania bashkëpunim me SHBA për një Plan Marshall për demokracinë
Për Trump, ajo që filloi si farsë po mbaron si tragjedi!
