Edhe Diplomacia e Mirë nuk mund të zbutë përplasjen e interesave mes dy vendeve.
Është e vështirë të imagjinohet se marrëdhëniet SHBA-Rusi mund të përkeqësohen, por fatkeqësisht, ato nuk ka gjasa të përmirësohen së shpejti. Gjatë dy dekadave të fundit, Presidenti rus Vladimir Putin ka përcaktuar interesat e vendit të tij në mënyra që janë të papajtueshme me interesat e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të tyre evropianë. Këta të fundit besojnë se demokracia, sundimi i ligjit dhe ofrimi i sigurisë për vendet e Evropës Lindore rrisin stabilitetin; Putin, ndërkohë, e konsideron përhapjen e demokracisë si një kërcënim për regjimin e tij dhe beson se pasja e fqinjëve të pambrojtur rrit sigurinë ruse.
Çdo përmirësim i qëndrueshëm i marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë përtej progresit në kontrollin e armëve (të tilla si zgjatja e fundit e traktatit të Fillimit të Ri) do të kërkonte një nga dy koncesionet: ose Shtetet e Bashkuara vendosin mbështetjen e tyre themelore për demokracinë dhe njohin formalisht Rusinë – sfera e privilegjuar e ndikimit në ish-Bashkimin Sovjetik ose presidenti rus vendos që interesat e tij nuk kërcënohen nga demokracia më e madhe në rajon ose nga pasja e fqinjëve plotësisht sovranë. Asnjëra nuk ka të ngjarë të materializohet në të ardhmen e afërt. Zgjedhja e Presidentit të SHBA Joe Biden, i cili e ka bërë mbështetjen për demokracinë brenda dhe jashtë vendit thelbin e presidencës së tij, sinjalizon se Shtetet e Bashkuara nuk do të pushojnë të përkrahin vlerat tradicionale demokratike në Evropë për të paktën katër vitet e ardhshme.
Ndërkohë, qetësia para stuhisë
Vendimmarrësit amerikanë iu afruan botës pas Luftës së Ftohtë me një mësim të qartë nga përvoja Amerikane në shekullin XX. Si shumë të tjerë, ata krijuan një lidhje midis shkëputjes së SHBA nga Evropa pas Luftës së Parë Botërore dhe fillimit të Luftës së Dytë Botërore vetëm dy dekada më vonë. Ata gjithashtu panë vendimin e Shteteve të Bashkuara për të qëndruar në Evropë përballë një agresioni të mundshëm Sovjetik pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore pasi kishin shpëtuar Evropën Perëndimore nga një ndikim komunist. Për zyrtarët amerikanë, pra, domosdoshmëria e vazhdueshme amerikane mbi sigurinë evropiane përmes NATO-s ishte e nevojshme për të mbajtur paqen në kohë të pasigurta pas Luftës së Ftohtë. Shpërthimi i luftës në Jugosllavi i acaroi këto frikëra, duke ushqyer rrëfimin se pa Shtetet e Bashkuara, nacionalizmi priste të lëshohej dhe konflikti mund të shpërthente kudo në rajon.
Por Shtetet e Bashkuara gjithashtu u përpoqën të siguronin sovjetikët dhe më pas rusët se Perëndimi nuk do të përfitonte nga fundi i dominimit të Moskës në Evropën Lindore për të minuar sigurinë e ish-superfuqisë. Kur Presidenti i SHBA Bill Clinton informoi Presidentin rus Boris Yeltsin në shtator 1994 për planet për të ecur përpara me zgjerimin e NATO-s, ai tha, “Unë nuk dua që ju të besoni se unë zgjohem çdo mëngjes duke menduar vetëm se si t’i bëj vendet e Traktatit të Varshavës një pjesë e NATO-s – kjo nuk është mënyra se si unë e shikoj atë. Ajo për të cilën unë mendoj është se si të përdor zgjerimin e NATO-s për të përparuar qëllimin më të gjerë, më të lartë të sigurisë evropiane, unitetit dhe integrimit, një qëllim që unë e di që ndani.”
Ky citat përmbledh shkurtimisht dallimet midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë gjatë presidencës së Yeltsin. Për Shtetet e Bashkuara, NATO ishte instrumenti i duhur për të arritur stabilitetin dhe sigurinë Evropiane, sepse u mundësoi Shteteve të Bashkuara të qëndronin në krye. Presidenti amerikan argumentoi aq shumë dhe kërkoi të provonte se ai nuk po përpiqej të dëmtonte Rusinë duke shfrytëzuar shembjen e Traktatit të Varshavës. Por udhëheqja amerikane ishte pikërisht ajo që e bëri NATO-n instrument të gabuar nga perspektiva e Rusisë. Jelcin, megjithëse mund të ishte dakord me objektivin e Klintonit për të nxitur unitetin evropian, nuk ndau bindjen e homologut të tij amerikan se NATO ishte mjeti më i mirë për ta arritur atë dhe as ndonjë zyrtar tjetër i lartë rus. Nën udhëheqjen e SHBA të NATO-s, partneriteti i vogël do të kishte qenë opsioni më i mirë i disponueshëm për Rusinë.
Është e vështirë të imagjinohet se marrëdhëniet SHBA-Rusi mund të përkeqësohen, por nuk ka gjasa të përmirësohen së shpejti.
Jelcini kishte pasur fatin e tij politik në sjelljen e vendit të tij në Perëndim. Që nga beteja e tij e brendshme politike me Mikhail Gorbachev në muajt në rënie të Bashkimit Sovjetik, Jeltsin ishte përpjekur të fitonte favor duke qenë më pro-perëndimor, pro-demokracisë dhe pro-tregut sesa udhëheqësi Sovjetik. Ai ishte shumë i dobët për të kundërshtuar politikat amerikane, kështu që ai mori atë që mund të merrte jo vetëm ndihmën financiare nga Shtetet e Bashkuara, aleatët e saj dhe institucionet financiare ndërkombëtare por edhe simbolet që ai po trajtohej si i barabartë. Këto përfshinin Aktin Themelues NATO-Rusi i cili vendosi një partneritet midis Perëndimit dhe Rusisë ndërsa ftesat për t’u bashkuar me aleancën u shtuan në Republikën Çeke, Hungari dhe Poloni dhe pjesëmarrjen ruse në grupin G-7 të demokracive të përparuara të industrializuara, duke krijuar G-8.
Nga fundi i viteve 1990, dukej se për të gjitha sfidat në marrëdhëniet midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë (më e rëndësishmja gjatë fushatës 78-ditore të bombardimeve të Serbisë në emër të kosovarëve), Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kishin arritur të kapërcenin Ndarjet e Luftës së Ftohtë dhe largojnë nacionalizmin më të keq në Evropë. Lideri serb Sllobodan Millosheviç nuk ishte më në gjendje të lëshonte terrorin në Ballkanin perëndimor; Republika Çeke, Hungaria dhe Polonia u bashkuan me NATO-n dhe të tjerët do të ndiqeshin së shpejti; Bashkimi Evropian po ecte përpara me zgjerimin e tij në të gjithë Evropën; dhe Rusia ende dukej e orientuar drejt Perëndimit. Në nëntor 1999, Klinton vizitoi Universitetin Georgetoun, për të përkujtuar dhjetë vjetorin e rënies së Murit të Berlinit. Ai kujtoi audiencën e tij se ai ishte vendosur të “bënte për gjysmën lindore të Evropës atë që ndihmuam të bënim për gjysmën perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore”. Sa për Rusinë, argumentoi ai, “transformimi i saj sapo ka filluar. Është e paplotë. Është e vështirë. Ndonjëherë nuk është e bukur, por ne kemi një interes të thellë në suksesin e tij.”
Klinton deklaroi gjithashtu, “Tani ne jemi në kulmin e fuqisë dhe prosperitetit tonë.” Ai e nënkuptonte atë si një konfirmim se Shtetet e Bashkuara ishin të afta të formësonin çështjet globale sipas pëlqimit të tyre. Mbi të gjitha, ai e kishte bërë nocionin e Shteteve të Bashkuara si “kombi i domosdoshëm” një shenjë dalluese e presidencës së tij. Fatkeqësisht, besimi se Shtetet e Bashkuara ishin në kulmin e fuqisë dhe prosperitetit të tyre doli të ishte një profeci, pasi të tjerët, përfshirë Rusinë, fituan më shumë pushtet dhe aftësia e Shteteve të Bashkuara për të dominuar ato vende ra në mënyrë dramatike.
Duke reflektuar në vitet 1990, Putini pa qëndrim të keq për Rusinë. Ai besonte se Perëndimi po punonte për të imponuar vizionin e tij të rendit botëror. Rënia e Bashkimit Sovjetik ishte “katastrofa më e madhe gjeopolitike e shekullit”, deklaroi Putin. “Sa i përket popullit rus, u bë një tragjedi e mirëfilltë. Dhjetëra miliona bashkëqytetarë dhe bashkatdhetarë tanë e gjetën veten përtej kufijve të territorit rus.”
Putini nuk po sugjeronte që ai donte të rikrijonte BRSS. Por në vend që të kërkonte të integronte Rusinë në Perëndim siç kishte bërë paraardhësi i tij anti-Sovjetik – që do të thoshte në mënyrë të pashmangshme rënien e Rusisë në rolin e një partneri të vogël në Shtetet e Bashkuara – Putini kërkoi të ndërtonte një fuqi të madhe të pavarur, një që mund të angazhohej me Perëndimin sipas kushteve të veta dhe të dominojë fqinjësinë e tij të afërt. Në fillim të presidencës së Putinit, politikat e tij nuk ishin domosdoshmërisht antagoniste, por kërkonin të çlironin Rusinë nga ndërhyrjet perëndimore, dhe veçanërisht amerikane.
Nga një perspektivë amerikane, zgjerimi i NATO-s, lufta e Kosovës 1999, tërheqja e njëanshme amerikane 2002 nga Traktati i Raketave Anti-Ballistike (Traktati ABM), lufta në Irak 2003 dhe mbështetja për “revolucionet me ngjyra” 2003-5 në Gjeorgji, Kirgistan, dhe Ukrainë ishin politika diskrete. Zyrtarët amerikanë e shihnin veten jo si dëmtim të interesave ruse, por përkundrazi si nxitje të demokracisë dhe sundimit të ligjit në Evropën Qendrore dhe Lindore, duke mbrojtur kosovarët nga regjimi brutal i Millosheviçit, duke krijuar aftësinë për të mbrojtur Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj nga kërcënimi i raketave balistike të Iranit, duke eleminuar mundësinë që Presidenti Irakian Saddam Hussein mund të kërcënojë botën me armë të shkatërrimit në masë dhe mbështetjen e reformatorëve që përpiqen të ndërtojnë demokracinë në shtete të brishta.
Perspektiva ruse ndryshonte shumë. Zyrtarët në Moskë panë Shtetet e Bashkuara jo vetëm që mbajnë aleancën e saj të Luftës së Ftohtë, por e zgjeruan atë, duke përfshirë territorin e kontrolluar më parë nga Bashkimi Sovjetik, duke përfshirë Estoninë, Letoninë dhe Lituaninë. Kur NATO hyri në luftë kundër Serbisë në 1999, e bëri këtë për kundërshtimet ruse dhe pa kaluar përmes Këshillit të Sigurimit të KB ku statusi i Rusisë si një anëtar i përhershëm do ta kishte lejuar atë të vinte veton në veprim. Vetëm katër vjet më vonë, NATO shkoi në luftë kundër Irakut, përsëri pa autorizimin e Këshillit të Sigurimit dhe përsëri duke hequr mënjanë kundërshtimin rus (si dhe francez dhe gjerman). Shumë në Moskë e konsideruan largimin e Shteteve të Bashkuara nga Traktati ABM si degraduese e parandalimit bërthamor të Rusisë (veçanërisht pas George Bush. Administrata e Bush njoftoi planet e saj për të ndërtuar një sistem të mbrojtjes nga raketat me përgjues dhe një radar që do të vendoseshin në Poloni dhe Republikën Çeke, përkatësisht).
Dhe për Putinin, “revolucionet me ngjyra” nuk ishin dëshmi e lulëzimit të shoqërisë civile, por më tepër konfirmim se Shtetet e Bashkuara po ndiqnin ndryshimin e regjimit në Evropë, përfshirë në Rusi. Për Moskën, pra, të njëjtat ngjarje që, nga perspektiva amerikane, ishin politika diskrete që nuk kishin shumë lidhje me Rusinë ndërtuan një rrëfim të Shteteve të Bashkuara që kërkonin t’u impononin të tjerëve vullnetin dhe parimet e tyre në dëm të interesave ruse.
Në vitin 2007, Putini shkoi në Konferencën vjetore të Sigurisë në Mynih dhe mbajti një fjalim duke shfuqizuar kundërshtimin e tij ndaj veprimeve të SHBA për këto arsye. Ai u ankua për unilateralizmin amerikan: “Një qendër e vetme e pushtetit. Një qendër e vetme e forcës. Një qendër e vetme e vendimmarrjes. Kjo është bota e një sovrani.” Ai argumentoi se “procesi i zgjerimit të NATO-s nuk ka asnjë lidhje me modernizimin e aleancës”, duke deklaruar, “Ne kemi të drejtë të pyesim,” Kundër kujt është drejtuar ky zgjerim?”
Dhe gjithmonë, ishte Ukraina, për të cilën Jelcini një dekadë më parë e kishte paralajmëruar Klintonin se ai nuk mund të pranonte anëtarësimin e Ukrainës në NATO dhe kërkoi një marrëveshje private që Shtetet e Bashkuara të mos e ndiqnin atë. Në shkurt të vitit 2008, ambasadori amerikan në Rusi Uilliam Burns u tha eprorëve të tij në Uashington, “hyrja e Ukrainës në NATO është drita më e ndritshme e të gjitha linjave të kuqe për elitën ruse (jo vetëm për Putinin)”. Ai paralajmëroi se zyrtarët rusë do të shikonin ofrimin e një Plani të Veprimit të Anëtarësimit (MAP) – një hap drejt anëtarësimit në NATO – Ukrainës (dhe Gjeorgjisë) në samitin e ardhshëm të NATO-s si “hedhjen e një doreze strategjike”.
Kundërshtimi francez dhe gjerman për të ofruar HARTA të Ukrainës dhe Gjeorgjisë e hoqi idenë nga tryeza, por kompromisi i falsifikuar brenda aleancës çoi në një deklaratë të samitit të NATO-s që Ukraina dhe Gjeorgjia “do të bëhen anëtare të NATO-s”.
Duke shkuar në luftë me Gjeorgjinë në 2008 dhe duke pushtuar Ukrainën në 2014, Putini konfirmoi atë kundër të cilit Burns kishte paralajmëruar: Putini nuk do të toleronte kalimin e disa linjave të kuqe të perceptuara si shumë kërcënuese për interesat e Rusisë.
Putini u përpoq të ndërtonte një fuqi të madhe të pavarur, që mund të angazhohej me Perëndimin sipas kushteve të tij.
Konfliktet mbi Ukrainën dhe Gjeorgjinë reflektonin përkufizimet divergjente të Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë për interesat e tyre gjatë viteve George Bush dhe Putin. Ndërsa Clinton argumentoi me Jeltsin në 1994, Shtetet e Bashkuara besuan se institucionet perëndimore të zgjeruara do të ofronin stabilitet dhe siguri aq të nevojshme për vendet e Evropës Lindore. Ndërkohë, Rusia po mbronte atë që e shihte si sferën e saj të privilegjuar të ndikimit nga normat, rregullat dhe institucionet perëndimore. Perëndimi besonte se vendet sovrane mund të bënin zgjedhjet e tyre për të ardhmen e tyre, e cila, nga ana tjetër, u pa në Moskë si minuese e interesave ruse dhe, potencialisht, edhe regjimi i saj.
Duket se kishte një pushim të shkurtër nga këto konflikte me “rivendosjen”, “Një politikë e ndërmarrë nga Presidenti Barack Obama me Presidentin rus Dmitry Medvedev (i cili po mbante vendin e presidencialit të ngrohtë ndërsa Vladimir Putin mbante postin e kryeministrit). Rivendosja ishte një qasje transaksionare ndaj politikës, me secilën palë duke njohur interesat thelbësore të tjetrit. Obama e bëri të qartë se ai nuk do të promovonte anëtarësimin e Ukrainës dhe Gjeorgjisë në NATO dhe braktisi planin e mbrojtjes raketore të nisur nga administrata Bush në favor të një vendosjeje të ndryshme të mbrojtjes raketore të krijuar më qartë për të luftuar Iranin. Ndërkohë, Rusia ra dakord të mbështesë sanksione më të ashpra ndaj Iranit për të nxitur Teheranin të braktisë ndjekjen e tij të armëve bërthamore. Më e rëndësishmja, Moska lejoi Shtetet e Bashkuara të krijojnë një korridor të ri për të furnizuar Afganistanin përmes hapësirës ajrore të kontrolluar nga Rusia, që do të thoshte se Shtetet e Bashkuara nuk ishin më plotësisht të varura nga Pakistani.
Të dy vendet ranë gjithashtu dakord se ishte në interesin e tyre të përbashkët të krijonin një marrëveshje të re për kontrollin e armëve, traktatin e ri START, i cili do të ulte më tej numrin e tyre të armëve strategjike bërthamore dhe të siguronte masa verifikimi për ta mbështetur atë.
Mjerisht, rivendosja përfundoi. Megjithëse rusët abstenuan gjatë votimit të Këshillit të Sigurimit që autorizonte NATO-n të fillonte sulme ajrore kundër Libisë në vitin 2011 për të mbrojtur popullsinë e Bengazit, Putini tymosi kur operacioni nxitoi përmbysjen dhe vdekjen e Presidentit Muammar al-Qaddafi. Më vonë atë vit, protestat shpërthyen në Rusi rreth zgjedhjeve parlamentare dhe Putini interpretoi deklaratat e atëhershme të Sekretarit të Shtetit Hillary Rodham Clinton si kundërvënie ndaj kundërshtarëve të tij. Në vitin 2013, rrjedhjet e Eduard Snouden të dokumenteve të Agjencisë Kombëtare të Sigurisë, të ndjekura nga marrja e azilit në Rusi, morën tituj. Marrëdhënia u zhbë me të vërtetë kur Putini aneksoi Krimenë dhe filloi një luftë civile në Ukrainën lindore vitin e ardhshëm. Vendet e mëdha pushtojnë fqinjët e tyre më të vegjël, veçanërisht në Evropë, kishte qenë pjesë e një epoke të kaluar dhe i tronditi evropianët të cilët kishin arritur të besonin se krijimi dhe zgjerimi i Bashkimit Evropian e kishte bërë përfundimisht luftën në kontinent një gjë të së kaluarës. Si përgjigje, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj goditën sanksionet ndaj Rusisë. Dukej se marrëdhënia nuk mund të përkeqësohej shumë.
Çdo përpjekje e Donald Trump për të përmirësuar marrëdhënien ishte e dënuar që nga fillimi. Duke qenë i kompromentuar nga ndërhyrja e Rusisë në zgjedhjet presidenciale 2016, Trump nuk mund të përballonte të shihej sikur po bënte ofertat e Putinit, veçanërisht në një numër fushash kryesore. Kongresi, ndërkohë, jo vetëm që nuk ishte i gatshëm të hiqte sanksionet ndaj Rusisë por u shtohej atyre pasi u zbulua ndërhyrja ruse. Zyrtarët amerikanë në të gjithë qeverinë – të emëruarit politikë dhe zyrtarët e karrierës ashtu – mbetën të përkushtuar për të vazhduar politikën e Shteteve të Bashkuara për të ofruar siguri për fqinjët lindorë të NATO-s dhe për të forcuar parandalimin pas pas pushtimit rus të Ukrainës, duke përfshirë edhe patrullimet e forcuara ajrore dhe detare në rajonet e Detit Baltik dhe Detit të Zi si dhe ushtrime të zgjeruara ushtarake dhe rotacione të vendosjeve ushtarake.
Për më tepër, Strategjia e Mbrojtjes Kombëtare dhe Strategjia e Sigurisë Kombëtare e administratës Trump bëri të qartë se Rusia tani, së bashku me Kinën, ishte një “konkurrent strategjik.” Dhe me nxitjen e këshilltarit të tij të atëhershëm të Sigurisë Kombëtare John Bolton, Trump u tërhoq nga Traktati i Forcave Bërthamore me Distancë të Mesme me tre dekada mbi ankesën e kahershme të shkeljeve ruse.
Në vitin 1993, Klinton vendosi të mbështesë Jeltsin si shpresën më të mirë për një partneritet SHBA-Rusi. Tetë vjet më vonë, George Bush pa Putinin në sy dhe erdhi duke besuar se ai kishte vështruar në shpirtin e presidentit rus. Obama mori detyrën në 2009 duke kërkuar një rivendosje të marrëdhënieve SHBA-Ruse me homologun e tij të mandatit të parë, Medvedev. Tetë vjet më vonë, Trump filloi presidencën e tij nën renë e ndërhyrjes ruse në zgjedhjet amerikane, por dukej sikur besonte gjithçka që i tha Putini.
Në secilin rast, shpresat e mëdha të hershme për marrëdhëniet SHBA-Rusi shumë shpejt u dhanë vendin realiteteve të hidhura. Fushata bombarduese e NATO-s në 1999 kundër Serbisë krijoi konfliktin më të keq midis dy fuqive gjatë viteve Klinton-Jelcin. Në vitin 2008, lufta ruso-gjeorgjiane la një marrëdhënie që ishte krijuar që nga vendimi i SHBA 2003 për të shkuar në luftë në Irak. Në fillim të mandatit të dytë të Obamës, Putini urdhëroi pushtimin e Ukrainës dhe aneksimin e Krimesë, duke çuar Perëndimin të vendoste sanksione dhe të forconte praninë e tij ushtarake në Evropën Lindore. Dhe pavarësisht afinitetit të çuditshëm të Trump për Putinin, marrëdhëniet SHBA-Rusi vazhduan të përkeqësohen gjatë mandatit të tij.
Ndërsa Biden fillon presidencën e tij, një aspekt i marrëdhënieve SHBA-Rusi ka mbaruar: shpresat e mëdha për atë që një president i ardhshëm i SHBA mund të arrijë. Hackimi i Solaruinds, ndërhyrja e zgjedhjeve ruse, konflikti në Ukrainë dhe helmimi dhe arrestimi i liderit rus të opozitës Alexei Navalny janë vetëm disa nga çështjet që do të pengojnë çdo kthim në një marrëdhënie më pozitive SHBA-Rusi. Por që kur Putini u bë president i parë më shumë se 20 vjet më parë, çështja më e madhe kanë qenë ambiciet përplasëse që liderët amerikanë dhe rusë kanë për botën dhe veçanërisht për Evropën. Megjithëse është e mundur që Trump do të ishte përkulur ndaj vizionit të Putinit në një mandat të dytë, vizionet konfliktuale të Moskës dhe Uashingtonit do të shfaqen plotësisht në vitet e Biden.
Marrëdhëniet më të mira me një vend tjetër nuk janë kurrë një qëllim më vete, por më tepër një mjet për të promovuar interesat kombëtare, dhe për momentin, Shtetet e Bashkuara dhe Rusia i përcaktojnë të tyret shumë ndryshe. Përtej eksplorimit të marrëveshjeve të reja të kontrollit të armëve për të kufizuar armët strategjike bërthamore, agjenda dypalëshe për marrëdhëniet SHBA-Rusi ka të ngjarë të mbetet mjaft e dobët për të ardhmen e parashikueshme.
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Affairs/ F.H, Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
