Në fjalimin e tij në Kongres javën e kaluar, Presidenti i SHBA Joe Biden lidhi një grup ambicioz të programeve vendase me nevojën për të konkurruar në mënyrë më efektive me Kinën. Ashtu si Eisenhower e bindi vendin për të financuar sistemin e autostradës ndërshtetërore duke u përqëndruar në sigurinë kombëtare, Biden portretizoi një program të përcaktuar gjerësisht të infrastrukturës si kritik për ruajtjen e pozicionit global të Shteteve të Bashkuara. Megjithëse kjo qasje nuk është pa rreziqe, ajo tregon që Shtetet e Bashkuara janë në një epokë të re të konkurrencës së fuqisë së madhe dhe duhet të ngrenë lojën e tyre.
Por, për çfarë bëhet fjalë në të vërtetë në këtë konkurs? Pavarësisht shqetësimeve në rritje në lidhje me një përplasje ushtarake mbi Tajvanin, as Shtetet e Bashkuara dhe as Kina nuk paraqesin një kërcënim të vërtetë për sovranitetin ose pavarësinë e tjetrit. Të dy shtetet janë thjesht shumë të mëdha, shumë të populluara dhe shumë larg njëri-tjetrit për të menduar për një pushtim apo edhe për t’i imponuar vullnetin e vet me vendosmëri tjetrit. Si Kina dhe Shtetet e Bashkuara kanë gjithashtu armë bërthamore, të cilat vendosin kufij edhe më të rreptë në aftësinë e secilit shtet për të detyruar tjetrin të bëjë ofertat e tij.
Për më tepër, asnjë prej vendeve nuk ka gjasa ta konvertojë tjetrin në ideologjinë e tij të preferuar politike. Kina nuk do të bëhet një demokraci shumëpartiake dhe Shtetet e Bashkuara nuk do të jenë një regjim kapitalist i një partie (megjithëse prirja e tanishme e Partisë Republikane drejt autoritarizmit bën habi). Na pëlqen apo jo, këto dy kombe të fuqishme do të duhet të bashkëjetojnë me njëri-tjetrin për një kohë të gjatë.
Nëse është kështu, atëherë për çfarë do të konkurrojnë ata? Disa aspekte të konkurrencës kino-amerikane do të jenë materiale në natyrë pasi secili vend kërkon të zhvillojë aftësi superiore të inteligjencës artificiale, teknologji të energjisë së gjelbër dhe produkte biomjekësore së bashku me aftësi më të përparuara ushtarake. Por siç argumentova disa javë më parë, një pjesë e madhe e konkurrencës do të jetë normative pasi secili vend kërkon të mbrojë dhe promovojë rregullat ose normat në të cilat beson se rendi global duhet të bazohet. Prandaj, pyetja është kjo: Rregullat e kujt do të fitojnë përkrahje më të madhe në të gjithë botën?
Në rrezik të thjeshtimit të tepërt, rendi botëror i preferuar i Kinës është në thelb Uestfalian. Ai thekson sovranitetin territorial dhe mosndërhyrjen, përqafon një botë ku ekzistojnë shumë rende të ndryshme politike dhe privilegjon nevojat (e supozuara) të kolektivit (siç është siguria ekonomike) mbi të drejtat ose liritë e individit. Siç tha shkencëtarja politike Jessica Chen Ueiss kohët e fundit, Kina kërkon një rend botëror që është “i sigurt për autokracinë”, ku pretendimet universaliste për të drejtat individuale nuk rrezikojnë autoritetin e Partisë Komuniste Kineze ose nuk frymëzojnë kritika ndaj politikave të saj të brendshme.
Përkundrazi, Shtetet e Bashkuara kanë promovuar një rend botëror ku favorizohen vlerat liberale – bazuar në pretendimet themelore që të gjithë njerëzit kanë disa të drejta të patjetërsueshme. Udhëheqësit e SH.B.A.-së ndihmuan në ngulitjen e këtyre ideve në dokumente si Karta e Kombeve të Bashkuara, e cila i referohet në mënyrë të qartë “promovimit dhe inkurajimit të respektit për të drejtat e njeriut dhe për liritë themelore për të gjithë pa dallim”. Parime të ngjashme janë padyshim thelbësore për Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut dhe të përfshira në Traktatin e Atlantikut të Veriut dhe institucione të tjera të udhëhequra nga SH.B.A.
Sigurisht, as Shtetet e Bashkuara dhe as Kina nuk iu përmbahen këtyre deklaratave normative. Në kundërshtim me pretendimet kineze se “asnjëherë nuk ndërhyn në punët e brendshme të vendeve të tjera”, Pekini, në të vërtetë, ka qenë i gatshëm të bëjë pikërisht këtë gjë në disa raste. Në mënyrë të ngjashme, megjithëse udhëheqësit e SH.B.A.-së u pëlqen të lartësojnë angazhimin e tyre të thellë për liri, demokraci dhe të drejtat themelore të njeriut, ata kanë qenë të shpejtë për të injoruar sjelljen joliberale nga aleatët kryesorë dhe Shtetet e Bashkuara nuk kanë arritur t’i zbatojnë plotësisht këto ideale në vend. Megjithatë, preferencat normative të shfaqura nga Shtetet e Bashkuara dhe Kina nuk janë vetëm retorikë e zbrazët: Shtetet e Bashkuara, ndonjëherë, kanë përdorur fuqinë e tyre për të zgjeruar sferën e sundimit demokratik dhe presionit ose për të izoluar shtetet që refuzuan këto ideale.
Cili grup rregullash ka të ngjarë të fitojë? Kur shkrova për këtë temë përsëri në mars, unë sugjerova që fuqia e fortë për të demonstruar suksesin material do të luanin role kryesore sepse madhësia ekonomike ndikon në llogaritjet e shteteve të tjera dhe suksesi në vend frymëzon imitimin nga të tjerët. Por ne duhet të marrim në konsideratë edhe tërheqjen e brendshme të vetë ideve: A janë normat liberale që Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj më të ngushtë mbështesin të jenë më tërheqëse për të tjerët sesa mbrojtja e zëshme e Kinës e sovranitetit kombëtar, theksimi i saj i përsëritur i mosndërhyrjes dhe insistimi i saj se shtetet e ndryshme duhet të kenë të drejtën të zhvillojnë institucione politike që janë në përputhje me kulturat dhe përvojat e tyre historike?
Amerikanët mund të jenë mësuar të mendojnë se “harku i historisë kthehet drejt drejtësisë” dhe idealet e lirisë janë të destinuara të triumfojnë edhe nëse duhen shumë dekada para se ato të realizohen plotësisht. Dhe ata me siguri mund të tregojnë historinë e katër shekujve të kaluar për të mbështetur atë besim. Meqenëse rastësisht i ndaj ato vlera dhe jam i kënaqur që jetoj në një vend (kryesisht) liberal, shpresoj që pikëpamja të dalë e saktë. Por do të ishte e mençur të mos supozohej, sepse rregullat e preferuara të Kinës ka të ngjarë të rezultojnë tërheqëse në shumë vende.
Për fillestarët, udhëheqësit jodemokratikë dhe kjo do të thotë akoma shumica e qeverive në të gjithë botën mund të preferojnë një rend botëror që i jep secilit shtet të drejtën të përcaktojë sistemin e vet të qeverisjes dhe ku konsiderohet i paligjshëm për të huajt që t’i bëjnë presion mbi atë që po ndodh brenda kufijve të tyre.
Nuk është për t’u habitur, gatishmëria e Kinës për të siguruar ndihmë zhvillimi pa e kushtëzuar atë me reformat e brendshme (siç bëjnë zakonisht programet e ndihmës të SH.B.A.-së dhe Perëndimit), ka provuar të jetë veçanërisht tërheqëse në disa vende. Prandaj, mbrojtja e Kinës për mosndërhyrje dhe refuzimi i normave liberale do të fitojë mbështetje nga shumë autokratë.
Së dyti, në masën që një Kinë më e fuqishme respekton këto ideale, shtetet e tjera do të shqetësohen më pak për ndryshimin e regjimit të sponsorizuar nga Kinezët.
Me përjashtime të dukshme të Hong Kongut dhe Tajvanit (të cilat Pekini i konsideron si çështje të brendshme), retorika e Kinës e drejtpërdrejtë mund të jetë qetësuese për shtetet që nuk ndajnë karakterin autokratik të Kinës. Kina mund të jetë e gatshme të ndihmojë autokracitë e tjera të qëndrojnë në pushtet, por që nga vdekja e udhëheqësit kinez Mao Ce Dun, ajo nuk është përpjekur t’i kthejë demokracitë ekzistuese në regjime kapitaliste të një partie me një thelb leninist. (Përsëri, Hong Kongu dhe Tajvani janë përjashtime të rëndësishme këtu.) Sigurisht, kjo politikë mund të ndryshojë, por aktualisht, disa vende mund ta konsiderojnë këtë qëndrim më tërheqës sesa pozicionin e SHBA që të gjitha qeveritë duhet të bëhen demokraci përfundimisht.
Së treti, pozicioni i Kinës është më pak i prekshëm ndaj akuzës së hipokrizisë. Proklamimi që të gjitha shtetet duhet të lejohen të zhvillohen siç e shohin të arsyeshme e lë të lirë të bëjnë biznes me demokracitë, diktaturat ushtarake dhe monarkitë dhe të përshtatin marrëdhëniet e tyre me secilin në kushtet lokale. Shtetet e Bashkuara duken me dy fytyra kur shpallin parimet liberale, por vazhdojnë të mbështesin aleatët e ngushtë që shkelin këto ideale, por Kina mund të tregtojë, të investojë dhe të bashkëpunojë me këdo pa qenë e paqëndrueshme.
Duke pasur parasysh të gjitha këto, dikush mund të mendojë se qasja e drejtpërdrejtë e Kinës ndaj rendit botëror do të zhvendoste përfundimisht idealet liberale të Shteteve të Bashkuara dhe themeli normativ që qëndron në themel të institucioneve globale gradualisht do të kthehej përsëri në një karakter më Uestfalian. Sidoqoftë, mendoj se përfundimi është i parakohshëm, sepse pozicioni normativ i Kinës nuk është pa detyrimet e veta.
Një problem është se shtetet e tjera nuk janë indiferentë ndaj shqetësimeve morale, madje edhe në një botë ku politika e pushtetit vazhdon të formësojë pjesën më të madhe të asaj që bëjnë. Shfaqja e brutalitetit, një shpërfillje e paturpshme e jetës së njerëzve të pafajshëm dhe veprime të tjera të mizorisë së sponsorizuar nga shteti janë alarmuese dhe të neveritshme për të tjerët edhe kur këto veprime kufizohen brenda kufijve të një shteti të caktuar. Edhe regjimet më despotike e kuptojnë këtë prirje, prandaj ata bëjnë shumë përpjekje për të fshehur veprime të tilla, për të sanksionuar ose kufizuar ata që e tregojnë atë dhe për të sajuar justifikime të hollësishme për të justifikuar krime që nuk mund të fshihen. Mbështetja e gjerë (nëse është akoma e cekët) për Përgjegjësinë për të Mbrojtur doktrina sugjeron gjithashtu që shumë autokraci nuk janë të kënaqura me idenë se gjithçka shkon brenda kufijve të një shteti të veçantë.
Për këtë arsye, përpjekjet kineze për të promovuar një rend botëror që legjitimon sundimin arbitrar dhe ku politikat e brendshme të qeverive janë të imunizuara nga censura morale është e detyruar t’i bëjë të tjerët nervozë. Kur qeveritë këmbëngulin se ato kanë të drejtë të bëjnë gjithçka që dëshirojnë brenda kufijve të tyre, shtetet e tjera – përfshirë autokracitë e tjera – do të pyesin veten se çfarë mund të bëjnë jashtë atyre kufijve nëse do të jenë ndonjëherë në gjendje të veprojnë si të dëshirojnë.
Privilegjimi i sovranitetit të shteteve ekzistuese dhe autoriteti i tyre absolut brenda një sërë kufijsh gjithashtu bie ndesh me idenë e vetëvendosjes kombëtare. Liberalizmi thekson të drejtat e individëve, por gjithashtu ka qenë mbështetës ndaj idesë që njerëzit me një kulturë, gjuhë dhe identitet të veçantë kolektiv duhet të lejohen të qeverisin vetë. Ky ideal ndihmoi në shkatërrimin e Perandorive Austro-Hungareze dhe Osmane, i dha fund epokës së kolonializmit Evropian dhe nuk luajti ndonjë rol të vogël në prishjen përfundimtare të Bashkimit Sovjetik. Një rend botëror që lehtëson keqtrajtimin e grupeve etnike ose kombëtare brenda një vendi nuk do t’u pëlqejë atyre që ose aspirojnë të qeverisin vetë ose thjesht kërkojnë një status më të barabartë.
Një rast i dukshëm është përpjekjet e Kinës për të shtypur pakicën Ujgure dhe për të dëbuar gradualisht identitetet kulturore Ujgur. Nëse parimet e sovranitetit dhe mosndërhyrjes përdoren për të mbrojtur politika si këto, ato do të humbin një pjesë të tërheqjes së tyre globale dhe përpjekjet e Kinës për të hequr dorë nga disa prej normave që mbështesin rendin aktual global ka të ngjarë të jenë më pak të suksesshme.
Le të jemi të sinqertë: Dy dekadat e kaluara kanë qenë një copë toke e përafërt për shumë prej demokracive të botës, megjithë (ose ndoshta për shkak të) pozitës së favorshme që ata gëzonin ndërsa shekulli i 20-të u mbyll. Shtetet e Bashkuara u futën në disa luftëra të kushtueshme dhe të pasuksesshme, shkaktuan një krizë financiare globale dhe aktualisht po përballen me një nivel të mosfunksionimit dhe ndarjes partizane të paparë që nga Lufta e saj Civile. Evropa është përballur me kriza të përsëritura ekonomike dhe sfida joliberale dhe shpresat e mëparshme që India dhe Brazili të përmbushin potencialin e tyre gjeopolitik janë zhgënjyer. Shqetësimet në lidhje me thirrjen afatgjatë të liberalizmit në skenën globale nuk janë të bazuara.
Sidoqoftë, nëse dikush merr një vështrim më të gjatë, idealet liberale duken më tërheqëse. Megjithëse demokracitë e mëdha në botë kanë ecur dobët që nga fundi, të dhënat e tyre në pjesën më të madhe të shekullit 20 janë mbresëlënëse.
Është një gabim të supozohet siç kanë thënë disa komentatorë kinezë se Perëndimi është në rënie terminale dhe të vetë-shkaktuar. Si autorë James Scott dhe Amartya Sen kanë argumentuar se shoqëritë liberale kanë më pak të ngjarë të bëjnë gabime vërtet katastrofike të tilla si kolektivizimi i epokës staliniste ose hapi katastrofik shkatërrues i Maos dhe ka më shumë të ngjarë të korrigjojnë gabime të tilla kur ato ndodhin.
Nga kjo perspektivë, mbase nuk është për t’u habitur që disa nga përgjigjet më të këqija ndaj pandemisë së koronavirusit kanë qenë nga populistët joliberalë me prirje të forta autoritare, të tilla si Kryeministri Indian Narendra Modi, Presidenti Brazilian Jair Bolsonaro, Kryeministri Hungarez Viktor Orban dhe ish Presidenti i SHBA Donald Trump.
Këto mendime më çojnë në përfundimin vijues. Amerikanët (dhe të tjerët) që favorizojnë idealet liberale nuk mund të supozojnë se të vërteta të tilla janë “të vetëkuptueshme” ose se harku i gjatë i historisë në mënyrë të pashmangshme i favorizon ata. Nëse ai hark përkulet drejt drejtësisë, nuk do të jetë për shkak të ndërhyrjes hyjnore, ndonjë prirjeje të lidhur në natyrën njerëzore ose teleologjisë së thellë historike që çon në mënyrë të pashmangshme drejt një rezultati të paracaktuar (liberal).
Ky hark do të përkulet vetëm nëse ithtarët e tij janë më të suksesshëm në demonstrimin e epërsisë së idealeve të tyre, veçanërisht kur krahasohen me alternativën. Duket se kjo është ajo që administrata e Biden po përpiqet të bëjë, por nëse do të ketë sukses do të varet nga fakti nëse spiralja jofunksionale e dezinformimit të vdekjes që aktualisht po shtrembëron politikën mund të përmbyset.
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Policy/ F.H, Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
