Një natë në Prill 1995, Siarhiej Navumchyk u gjend i kapur për krahësh dhe këmbësh, ndërsa katër burra të maskuar përdorën kokën e tij për të hapur një derë në parlamentin Bjellorus.
Navumchyk ishte një nga 19 deputetët Bjellorusë që zhvilluan një protestë kundër një referendumi që presidenti i ri Alexander Lukashenko donte të mbante në një seri pyetjesh, duke përfshirë ndryshimin e simboleve të shtetit dhe lidhjet më të ngushta me Rusinë.
Në orët e para, burra të veshur me jeshile hynë në parlament, rrahën politikanët dhe i dëbuan me forcë.
Lukashenko pretendoi se ai kishte urdhëruar deputetët të evakuoheshin për arsye sigurie pas një kërcënimi me bombë dhe se nuk kishte pasur dhunë.
Por për Navumchyk, ishte kalimi i një vije të kuqe. “Rrahja e deputetëve në parlament, kjo nuk kishte ndodhur kurrë më parë, në historinë Bjelloruse”, thotë ai.
“E bëri të qartë se nëse Lukashenko mund ta bënte këtë me deputetë… atëherë ai do të bënte gjithçka që donte me njerëzit e zakonshëm.”
Në vitet që nga ’95-a më shumë vija të kuqe kanë ardhur dhe shkuar. Që nga fitimi i zgjedhjeve të para dhe të vetme të lira të Bjellorusisë në 1994, ish-shefi i fermës kolektive, i ka mbyllur kundërshtarët dhe ka shtypur mediat e pavarura.
Kur protestat e mëdha shpërthyen vitin e kaluar pasi ai pretendoi një fitore të madhe në një zgjedhje të gabuar, Lukashenko dërgoi forcat e tij të sigurisë për të rrahur protestuesit në nënshtrim, dhe e detyroi rivalin e tij, Sviatlana Tsikhanouskaya, në internim.
Këtë javë ai kaloi një tjetër Rubikon spektakolar, duke detyruar një avion luftarak të ulej në Minsk, në mënyrë që ai të mund të arrestonte Roman Protasevich, një gazetar-aktivist 26-vjeçar, i cili luajti një rol kryesor në protestat e vitit.
Episodi ka çuar marrëdhëniet midis Bjellorusisë dhe perëndimit në një minimum të ri. Por diplomatët thonë se ky është një çmim që 66-vjeçari i shkathët është i përgatitur të paguajë ndërsa lufton për të rikonfirmuar autoritetin e tij.
“Unë mendoj se shansi për çdo normalizim të marrëdhënieve me Lukashenkon në krye është zhdukur. Dhe mendoj se edhe ai e ka kuptuar atë ”, thotë një diplomat perëndimor.
“Mesazhi kryesor i këtij ushtrimi ishte ‘ai mund t’ju kapë kudo’. Mesazhi i vjetër i KGB-së.”
I lindur në 1954, Lukashenko u rrit nga një nënë e vetme në Bjellorusinë lindore, atëherë pjesë e Bashkimit Sovjetik.
Pasi punoi në ferma kolektive, ai hyri në politikë ndërsa BRSS u shpërbë, duke u bashkuar me komitetin anti-korrupsion të parlamentit Bjellorus, një trampolinë për ofertën e tij presidenciale në 1994.
Që nga fillimi, ai ishte një njeri i ashpër. Në 1991, ai mbështeti një përpjekje grushti shteti kundër liberalizimit të udhëheqësit sovjetik Mikhail Gorbachev.
Deri në vitin 2004, ai kishte sterilizuar parlamentin e Bjellorusisë dhe fitoi një referendum për heqjen e kufijve të mandatit presidencial.
Ai kënaqet me retorikën luftarake, duke i quajtur kundërshtarët “minjtë”, “tradhtarët” dhe “terroristët”.
Një profil në faqen presidenciale Oruelliane e përshkruan atë si “të patundur”, “të vendosur” dhe “pa kompromis”.
Për një kohë, shumë ishin të përgatitur për të duruar autoritarizmin e Lukashenkos në këmbim të stabilitetit relativ ekonomik që ai siguroi veçanërisht kur Rusia dhe Ukraina fqinje iu nënshtruan një tranzicioni si një tornado në kapitalizëm.
Represiviteti i Lukashenkos gjithashtu pësoi shkrirje periodike kur ai kishte nevojë për të kompensuar ndikimin e Rusisë duke bërë përpjekje në perëndim veçanërisht pas vitit 2015, kur ai liroi të burgosurit politikë dhe kritikoi aneksimin e Krimesë nga Rusia.
Por nën sipërfaqe, modeli i tij ka kohë që po zgjidhet. Pas një dekade rritje, ekonomia, e dominuar akoma nga ndërmarrjet shtetërore të ngathëta, ka ngecur.
Një brez i ri me qasje në internet dhe aftësia për të udhëtuar ka provuar alternativat ndaj shtetit sovjetik të Lukashenkos.
Dhe reformat modeste që Lukashenko lejoi ndihmuan në ndërtimin e klasës së mesme që udhëhoqi protestat e verës së kaluar.
“Ai e la klasën e mesme të rritet dhe ishte shumë e qartë se, herët a vonë, ajo do të kthehej dhe luftonte shtetin autoritar”, thotë një diplomat evropian.
Lukashenko u përball me protesta pas fitoreve të dyshimta të zgjedhjeve në 2006 dhe 2010. Por vitin e kaluar ishin në një shkallë tjetër.
Të irrituar nga ngecja ekonomike dhe i zemëruar nga reagimi i tij ndaj koronavirusit të cilin ai e hodhi poshtë si një “psikozë” dhe rekomandoi trajtimin me vodka qindra mijëra dolën në rrugë në protestat më të mëdha në historinë e pavarur të vendit.
Përgjigja e Lukashenkos ka qenë brutale. Grupet e të drejtave thonë se në nëntë muaj që nga ajo kohë, rreth 35.000 njerëz janë arrestuar, shumë prej të cilëve pretendojnë se janë torturuar. Më shumë se 400 janë bërë të burgosur politikë.
“Shumica e Bjellorusëve… votuan kundër Lukashenkos dhe ai nuk mund t’i falë për këtë, “thotë Pavel Latushka, i cili ishte ministër dhe diplomat nën të para se të bashkohej me opozitën. “Mund të tingëllojë e tmerrshme, por ai vendosi të ndëshkojë të gjithë kombin.”
Për Navumchyk, goditja është një rikthim i zymtë në vitet 1990, kur shteti policor iLukashenkos ishte më i egër dhe një konfirmim se shkrirja pas vitit 2015 është histori e lashtë.
“Deri në gushtin e kaluar do të kisha thënë që psikologjikisht Lukashenko ndryshoi. Ai u bë më i qetë, më i respektuar, një diktator në pension… Ai ishte si një luan i vjetër i shtrirë, duke menduar: “Për dreq, unë mund t’ju godas të gjithëve dhe t’ju vras nëse më pëlqen, por pse të shqetësohem, unë jam një luan, nuk jam”? thotë ai.
“Por tani në këto muajt e fundit, ai është saktësisht i njëjtë me atë që ishte në vitet 1990.
Një person plot energji, por energji urrejtjeje. Ai është i përgatitur të bëjë absolutisht gjithçka me cilindo nga kundërshtarët e tij. Ai nuk ka kufij”.
Përkthyer dhe përshtatur nga Financial Times/ F.H, Konica.al
