Kur Presidenti amerikan Bill Clinton mbështeti pranimin e Kinës në Organizatën Botërore të Tregtisë, ai sugjeroi që masa do të sillte ndryshime të thella “nga brenda jashtë”. Duke u bashkuar me OBT -në, Kina nuk do të pranonte thjesht të importonte më shumë produkte amerikane; do të ishte “pajtimi për të importuar një nga vlerat më të dashura të demokracisë, lirinë ekonomike”.
Dhe “sa më shumë Kina të liberalizojë ekonominë e saj,” parashikoi Clinton, “aq më plotësisht do të çlirojë potencialin e popullit të saj”.
Realiteti doli të ishte shumë më i ndërlikuar.
Nocioni se tregtia e lirë çon në mënyrë të pashmangshme në demokraci nuk filloi me Clinton. Paraardhësi i tij, George H.W. Bush, kishte të njëjtin supozim: “Asnjë komb në Tokë nuk ka zbuluar një mënyrë për të importuar mallrat dhe shërbimet e botës duke ndaluar idetë e huaja në kufi.”
Dy dekada pas anëtarësimit të Kinës në OBT në 2001, ekonomia e saj ka arritur momentet e pritshme.
Por ajo nuk është aspak afër të bëhet një demokraci, dhe udhëheqësit amerikanë jo vetëm që kanë humbur besimin në marrëdhënien e supozuar midis lirisë ekonomike dhe politike, por tani kanë frikë se demokracia perëndimore është e prekshme nga ndikimi kinez.
Siç paralajmëroi Sekretari i atëhershëm i Shtetit i SHBA-së, Mike Pompeo vitin e kaluar, bota e lirë duhet “të ndryshojë Kinën, ose Kina do të na ndryshojë neve”. Po kështu, pas samitit të G7 verën e kaluar, presidenti amerikan Joe Biden e përcaktoi luftën midis demokracive perëndimore, të udhëhequra nga SHBA-ja dhe Kinës si “një garë me qeveritë autokratike në mbarë botën”.
Në një jehonë të logjikës së Luftës së Ftohtë, supozimi tani duket se është se ka vend për vetëm një sistem politik në qytet.
Deri diku, Kina duket se pajtohet me një botëkuptim të ngjashëm. Ajo i shikon përpjekjet perëndimore për të mbështetur të drejtat e njeriut si një kërcënim të drejtpërdrejtë për stabilitetin e saj politik të brendshëm. Sovraniteti kombëtar i Kinës dhe “dinjiteti kombëtar” vijnë të parat.
Në çdo rast, SHBA-ja duhet të jetë e kujdesshme se çfarë dëshiron. Kina është një fuqi globale, me një ekonomi që ka nxitur rritjen dhe prosperitetin në mbarë botën.
Nëse do të përjetonte një transformim të thellë politik, procesi mund të mos ishte veçanërisht paqësor, por pasojat do të jehonin globalisht.
Sigurisht, një transformim i tillë nuk do të vijë kurrë nëse Partia Komuniste e Kinës mund ta ndihmojë atë. CPC ka zhdukur të gjitha përpjekjet e tilla, përfshirë Lëvizjen Qytetare të Re, të kryesuar nga figura si intelektuali i ndjerë Liu Xiaobo, i cili fitoi Çmimin Nobel për Paqen.
Sado e pakëndshme që mund të jetë për perëndimorët të pranojnë, CPC e ka udhëhequr me sukses Kinën përmes një krize pas tjetrës: epidemia e SARS 2002-03, kriza e vitit 2008 dhe pandemia COVID-19.
Sigurisht, shtetet e tjera aziatike që nuk janë autoritare gjithashtu i menaxhuan mirë këto kriza.
Megjithatë, duke pasur parasysh madhësinë dhe peshën ekonomike të Kinës, këto episode mund të kenë qenë shumë më destabilizuese sesa ishin.
Kjo nuk do të thotë se asnjë ndryshim në sistemin politik të Kinës nuk do të ishte pozitiv. As nuk sugjeron që CPC gjithmonë do të arrijë të parandalojë ndryshimin, ose të menaxhojë një krizë mirë (siç sugjeron keqpërdorimi i saj i fillimit të pandemisë COVID-19). Megjithatë, sistemet politike janë në thelb dinamike dhe të hapura për evolucion. Suksesi ekonomik i Kinës – i cili përgënjeshtron vlerësimin e Max Weber se kulturat konfuciane ishin të papajtueshme me kapitalizmin – është dëshmi e kësaj.
Deri më tani, CPC ka arritur të ndërtojë një version të kapitalizmit që përputhet – dhe përparon – përparësitë e tij, duke përfshirë këmbënguljen e monopolit të tij politik.
Rritja dhe zhvillimi ekonomik i kanë dhënë regjimit njëpartiak atë që politologu i ndjerë Samuel Huntington e quajti “legjitimitet të performancës”.
Por kjo mund të rezultojë të jetë rënia e CPC, nëse Kina përballet me një rënie mjaft të mprehtë ekonomike.
Edhe suksesi i vazhdueshëm ekonomik mund të jetë problematik për CPC. Rritja e prosperitetit dhe ekspozimi ndaj botës së jashtme mund të ngjallë pakënaqësi në vendet autoritare.
Kjo është arsyeja pse CPC vazhdon t’i rezistojë liberalizimit të plotë dhe të mbrojë sektorin shtetëror, pavarësisht kostove të larta.
Është gjithashtu një arsye kryesore pse Partia ka rritur investimet e saj në sigurinë e brendshme, me shpenzimet vjetore më shumë se trefishuar që nga viti 2007. Në vitin 2017, shpenzimet e Kinës për sigurinë e brendshme qëndruan në 1.24 trilion ¥ (196 miliardë dollarë), më të larta rreth CN 20 miliardë ¥ sesa shpenzimet e saj për mbrojtjen ushtarake.
I gjithë ky investim e bën një revolucion shumë të pamundur. Edhe diktaturat pa burime të tilla – mendoni për Kubën ose Iranin – shpesh janë treguar shumë elastike.
Dhe edhe nëse, të themi, një grusht shteti i brendshëm ka ndodhur në Kinë, ka pak arsye për të menduar se do të sillte diçka afër demokracisë së stilit perëndimor.
Rusia nuk u bë një demokraci e tillë pas rënies së Bashkimit Sovjetik; përkundrazi, mandati i Presidentit Vladimir Putin ka dëshmuar se forcat autoritare mund t’i mbijetojnë lehtësisht “tranzicioneve demokratike”.
Përvoja e Rusisë (dhe ambiciet e qëndrueshme perandorake) gjithashtu gënjeshtër për nocionin se ndryshimi i regjimit do ta nxiste Kinën të ndalonte së sfiduari SHBA-në dhe aleatët e saj.
Ajo sfidë duhet të merret seriozisht. Duke avancuar modelet e tij perandorake në Azinë Lindore, Presidenti kinez Xi Jinping praktikisht ka braktisur premtimin e Kinës të shpallur prej kohësh për një “rritje paqësore”. Ai gjithashtu ka krijuar një diktaturë neo-maoiste të drejtuar nga personaliteti. Përpjekjet për të detyruar regjimin e Xi të përmbushë detyrimet e tij për të drejtat e njeriut ndoshta mund të nxisin antagonizëm edhe më të rrezikshëm.
Ajo që SHBA nuk bën për të zbutur kërcënimin e sigurisë që vjen nga Kina është po aq e rëndësishme sa ajo që bën.
Administrata e Biden duhet të vazhdojë të ndërtojë përparimin e fundit në krijimin e aranzhimeve kolektive të sigurisë, siç është pakti AUKUS me Mbretërinë e Bashkuar dhe Australinë dhe i ashtuquajturi Quad me Australinë, Indinë dhe Japoninë.
Ajo që nuk duhet të bëjë është të krijojë një lojë me shuma zero të stilit të Luftës së Ftohtë që synon të detyrojë ndryshimin e regjimit në Kinë.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
