Reforma e pensioneve është një detyrë e pafalshme, por e nevojshme. Pensionet janë një temë e vështirë dhe emocionale që prek çdo qytetar dhe ndryshimi i mënyrës se si llogariten ose kur punëtorët mund të dalin në pension përfshin negocimin e një rrjeti kompleks rregullash, zakonesh dhe të drejtash që modelet e rregullta akademike nuk i kapin.
Në vendet me sisteme kombëtare të pensioneve, shtylla kryesore zakonisht shkruhet në ligj dhe menaxhohet nga shteti. Burime të tjera të të ardhurave nga pensioni vijnë nga fondet e pensioneve profesionale dhe investimet individuale, të cilat varen nga tregu, por i nënshtrohen organeve rregullatore, si Autoriteti Evropian i Sigurimeve dhe Pensioneve Profesionale.
Edhe pse shteti nuk siguron të gjitha të ardhurat nga pensionet, qeveritë kanë arsye të mira për t’u përfshirë në përpjekjet për reforma. Në fund të fundit, më shumë se efikasiteti është në rrezik në sigurimin e pensioneve dhe aftësia e tregut të sigurimeve për të mbrojtur njerëzit në pleqëri është e kufizuar. Për më tepër, mbështetja në treg për të ofruar mbështetje për qytetarët e moshuar rrezikon të shkaktojë një rritje të varfërisë.
Programet e mbrojtjes sociale të shekullit të njëzetë u krijuan duke pasur parasysh këto konsiderata. Pavarësisht ndryshimeve të thella demografike dhe ekonomike, ato nuk janë më pak të rëndësishme sot.
Shtylla e pensioneve të qeverisë zakonisht financohet në bazë të pagesës (PAYG) që varet nga një kontratë ndër breza. Popullsia e punës i paguan kontributet e sigurimeve shoqërore nëpërmjet taksave të pagave agjencisë qeveritare të pensioneve, e cila ia paguan këto para pak a shumë menjëherë në formën e anuiteteve për popullsinë në pension.
Ndryshe nga programet private të sigurimeve, sistemi PAYG nuk mbështetet në rezervat financiare, por në të kuptuarit që ata që punojnë paguajnë për pensionistët dhe se të rinjtë dhe të palindurit do të bëjnë të njëjtën gjë për ata që punojnë aktualisht. Shteti, jo tregu, mund ta “garantojë” këtë kontratë duke i lidhur pensionet e ardhshme me formula matematikore, duke marrë parasysh të gjithë fluksin e kontributeve dhe një normë kthimi që korrespondon me normën e rritjes së të ardhurave nga puna.
Financimi i programeve të pensioneve nëpërmjet subjekteve private ndonjëherë është cilësuar si një opsion më i mirë se sistemi publik PAYG. Kjo qasje supozon se norma e interesit do të jetë më e lartë se norma e rritjes ekonomike, kështu që të ardhurat nga pensionet, për të njëjtin vëllim kontributesh, do të jenë më të larta. Por në vendet në Amerikën Latine dhe Evropën Lindore ku është futur kjo lloj reforme radikale, ajo nuk ka qenë një sukses. Në disa raste, një ndryshim i dhimbshëm i politikës ka qenë i nevojshëm.
Sot, një sistem i përzier që kombinon opsionet publike dhe private është bërë më i zakonshëm. Por edhe në një sistem të përzier, nevojiten reforma për t’u siguruar që pensionet të jenë të qëndrueshme dhe të përshtatshme. Gjithashtu është e nevojshme një mbikëqyrje e kujdesshme, për të reduktuar ose eliminuar shtrembërimet e mundshme në sistem. Këto përfshijnë taksimin e nënkuptuar për punën e kryer pasi të jenë përmbushur kërkesat minimale për pension dhe mundësinë që punëtorët më të pasur të përfitojnë më shumë se ata më të varfër, për shkak të korrelacionit të dobët midis kontributeve dhe pensioneve në formulat e përfitimeve të përcaktuara.
Sfida kryesore me të cilën përballen sistemet PAYG është nevoja për t’u përshtatur me ndryshimet kryesore strukturore demografike dhe ekonomike. Ndërsa popullsia plaket, nivelet e lindshmërisë ulen dhe flukset migratore ngecin, kontrata ndër breza që përbën themelin e sistemeve PAYG bëhet e vështirë për t’u mbajtur.
Në 25 vitet e fundit, reforma e pensioneve në Evropë është fokusuar në ndryshimet që rrisin moshën efektive të daljes në pension, barazojnë rregullat për daljen në pension midis burrave dhe grave dhe forcojnë korrelacionin midis kontributeve dhe përfitimeve të individëve. Miratimi i një lloj formule me kontribute të përcaktuara bën të mundur përshtatjen e pensioneve me kontributet individuale të punëtorëve pa pasur nevojë të kapitalizohen në tregjet financiare. Në këtë lloj programi, përfitimi fillestar i një punonjësi në daljen në pension dhe indeksimi i tij pasues përcaktohen duke aplikuar në kapitalin nocional të akumuluar një faktor aktuarial që merr parasysh jetëgjatësinë e pritur.
Në një reformë të mirë, sistemi i pensioneve nuk mund të ndahet nga tregu i punës dhe ekonomia. Tregjet dinamike dhe gjithëpërfshirëse të punës që e bëjnë më të lehtë për punëtorët gjetjen e një pune dhe për punëdhënësit që të punësojnë janë parakushti më i mirë për sisteme adekuate pensionesh. Politikave afatgjata për rritjen e punësimit, si praktikat dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës, duhet t’u jepet prioritet më i lartë dhe më shumë burime.
Reformat duhet të sigurojnë gjithashtu që pensionet publike të nxisin solidaritetin social, në mënyrë që ata që janë të pafavorizuar në tregun e punës të mos kenë vështirësi në pension. Solidariteti mund të marrë formën e kontributeve nocionale të financuara nga taksat drejtuar punëtorëve në punë të rrezikshme, atyre që janë të papunë ose punëtorëve që ofrojnë kujdes afatgjatë për të afërmit.
Rritja ekonomike mbetet variabli kryesor që përcakton përshtatshmërinë dhe qëndrueshmërinë e një sistemi publik PAYG. Rritja me ritme të përshtatshme krijon vende pune shtesë, ul papunësinë, inkurajon pjesëmarrjen në fuqinë punëtore dhe rrit gjasat që qytetarët e moshës aktive (20-65) të punësohen.
Por reformat e pensioneve nuk janë kurrë thjesht një çështje teknike e përshtatshme për zgjidhje teknokratike. Për shkak se ato ndikojnë në pasurinë, pritjet dhe planet e jetës, reformat janë politike. Ato duhet të miratohen nga institucionet qeveritare dhe të mbështeten nga publiku. Pa mbështetjen popullore, çdo reformë rrezikon të anashkalohet zyrtarisht ose praktikisht të anashkalohet.
Për të rritur gjasat që një reformë të ketë sukses, punëtorët duhet të kenë një kuptim të pasurisë së tyre të pensioneve. Ata duhet të jenë të vetëdijshëm për mundësitë e tyre të investimit dhe opsionet e daljes në pension, në mënyrë që të bëjnë zgjedhje të arsyeshme dhe të shmangin zhgënjimin, siç është mungesa e përfitimeve të pensioneve.
Punëtorët gjithashtu duhet të kuptojnë arsyetimin bazë për reformën e pensioneve. Qeveritë duhet të shpjegojnë se si do të reduktojë çekuilibrat e gjeneratave, do të forcojë qëndrueshmërinë financiare të programit të pensioneve dhe do të kufizojë shtrembërimet dhe privilegjet. Në mënyrë që punëtorët të kuptojnë këtë arsyetim, ata duhet të kenë një nivel të njohurive financiare. Fatkeqësisht, anketat kanë treguar si boshllëqe në njohuritë për pensionet, ashtu edhe analfabetizëm të përhapur financiar.
Përgatitja për daljen në pension është një përpjekje e përjetshme dhe edukimi financiar është një pjesë themelore e saj. Qeveritë duhet të bëjnë më shumë për të siguruar që punëtorët të kenë atë që u nevojitet për të marrë vendimet më të mira për daljen në pension.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
