Gjatë presidencës së Donald Trump, shumë njerëz e panë përsëri aftësinë teknologjike të Kinës. Disa arritën në përfundimin se ai përbënte një kërcënim për ekonomitë perëndimore, dhe ndoshta edhe për sigurinë globale. Në titujt e lajmeve Huawei, një prodhues i suksesshëm i pajisjeve të telekomunikacionit, u bë fytyra e këtij kërcënimi. Amerika akuzoi firmën se vepron si një kanal për mbikëqyrjen dhe kontrollin e qeverisë kineze. Në vitin 2018, Amerika e sulmoi Huawei-n. Ajo ndaloi eksportin në firmën kineze të mikroçipëve amerikanë thelbësorë për produktet e saj. Kjo duket se ka pasur efektin e dëshiruar. Vitin e kaluar të ardhurat e Huawei u tkurrën për herë të parë në një dekadë, me pothuajse një të tretën.
Ishte e paprecedentë që një shtet të pengonte një kompani kaq të madhe teknologjike. Të ardhurat e Huawei ishin po aq të mëdha sa ato të Microsoft. Por ky sukses nuk ishte pa kosto. Për shkak se administrata Trump veproi pa bashkëpunuar ngushtë me miqtë e Amerikës, ajo i shtyu investitorët nga larg dhe gjerë të shtonin lidhjet që mungojnë në pjesë të zinxhirit të furnizimit të gjysmëpërçuesve që janë përtej mundësive të ligjit amerikan.
Firmat japoneze, ndër të tjera, kanë filluar të tregtojnë në heshtje produktet e tyre në mënyrë të tillë që të shmangin Rregulloret e Administratës së Eksportit të Amerikës, duke i cilësuar ato si “pa vesh”. Firmat amerikane, shumë prej të cilave shesin miliarda dollarë pajisje në Kinë çdo vit, filluan të kërkojnë një territor neutral nga i cili mund të vazhdojnë të eksportojnë furnizime. Singapori dhe Malajzia kryesuan rrugën. “Kush do të regjistrohej me dëshirë për t’u kufizuar nga qeveria amerikane?” përqesh një avokat në Uashington, i cili ka lundruar klientët e teknologjisë rreth kufizimeve të reja.
Ndërkohë, firmat kineze, të nxitura nga miliarda dollarë investime nga shteti, kanë dyfishuar përpjekjet e tyre për të zhvilluar versionet e tyre të teknologjive të çipit që kishin importuar më parë përgjatë zinxhirëve të furnizimit të lidhura me firmat në Amerikë. Mënyra se si gjërat filluan të shkonin, dukej sikur qeveria amerikane do të humbiste vazhdimisht kontrollin e saj mbi zinxhirin e furnizimit të çipave. Për të shmangur këtë rezultat dhe për të mbajtur një kontroll të vogël mbi atë që teknologjia rrjedh në Kinë, ajo duhet të ndërtojë një konsensus me vendet mike.
Që kur Joe Biden mori detyrën një vit më parë, zyrtarët e tij kanë ngritur çështjen e kontrolleve të çipave sa herë që bisedojnë me aleatët e huaj. Një lobist në Uashington thotë se në 25 vjet ai kurrë nuk ka parë gjysmëpërçues kaq vazhdimisht në krye të agjendës diplomatike. Qeveritë dhe kompanitë kanë krijuar forume për të harmonizuar politikat mbi tregtinë e çipave dhe pajisjeve dhe materialit të përdorur për t’i prodhuar ato.
Disa shohin një paralele me Organizatën e Vendeve Eksportuese të Naftës, e njohur më mirë si OPEC. Për dekada anëtarët e saj, të gjithë eksportuesit e naftës, janë bashkuar për të kontrolluar sasinë e naftës që arrin në tregun botëror, në mënyrë që të ndikojnë në çmimet. Forumet e reja të sotme shënojnë hapat e parë drejt krijimit të një organizimi të ngjashëm për të kontrolluar eksportin e gjysmëpërçuesve, me shpresën për të ruajtur një avantazh teknologjik mbi Kinën. Mund të quhet Organizata e Vendeve Eksportuese të Gjysmëpërçuesve: osec.
Tashmë ekzistojnë organe diplomatike të dedikuara për lidhjen e marrëveshjeve shumëpalëshe për eksportin e teknologjisë. Por ata janë të dobët në qeverisjen e tregtisë së gjysmëpërçuesve. Në vitin 1996 u krijua Marrëveshja Wassenaar, ndër të tjera për të mbikëqyrur tregtinë që mund të ketë një përdorim ushtarak. Ai është pasardhësi i Komitetit Koordinues për Kontrollet Shumëpalëshe të Eksportit, i njohur si cocom, organi i luftës së ftohtë që në fakt mbajti një embargo perëndimore ndaj tregtisë me bllokun sovjetik. Zyrtarët i kushtojnë vëmendje idesë së përditësimit të Wassenaar-it në mënyrë që të mund të ndihmojë në kontrollin e tregtisë së gjysmëpërçuesve. Por pak presin që ajo të luajë atë rol, jo vetëm sepse Rusia është anëtare.
Kështu që po shfaqen forume më të reja. Më formal është Këshilli i Tregtisë dhe Teknologjisë i BE-së, i krijuar qershorin e kaluar me një grup pune dedikuar kontrolleve të eksporteve. Gjysmëpërçuesit janë në rendin e ditës. Një deklaratë e përbashkët pas takimit të parë të këshillit në Pittsburgh në shtator deklaroi synimin e tij për të bashkëpunuar në “ribalancimin” e zinxhirëve globalë të furnizimit me çipa. Kjo ishte një gjuhë diplomatike për t’i mbajtur ata larg Kinës. Industria e çipave në Perëndim dhe pjesë të Azisë që janë të kujdesshme ndaj Kinës e ka mirëpritur diskutimin, të paktën zyrtarisht. Ajo shpreson se rregulla më të qarta të eksportit, të zbatuara globalisht, do të zvogëlojnë pasigurinë.
Por diplomacia globale e çipave është ende e dobët. Kur diskutohet tregtia e gjysmëpërçuesve, ajo tenton të përfshihet në axhendën e forumeve të tjera botërore. Avokatët e kontrollit të eksporteve dhe zyrtarët qeveritarë grumbullohen, shpesh virtualisht, në korridoret e takimeve të Quad, një klub vendesh që përqafon Amerikën, Australinë, Indinë dhe Japoninë. Në shtator ajo njoftoi se një nga qëllimet e saj ishte sigurimi i zinxhirëve të furnizimit në gjysmëpërçuesit.
Gjysmëpërçuesit kanë dalë gjithashtu në periferi të takimeve për të diskutuar sanksionet që mund të vendosen ndaj Rusisë nëse ajo do të pushtonte Ukrainën. Administrata amerikane ka informuar Shoqatën e Industrisë së Gjysmëpërçuesve se si lloji i kontrolleve të eksportit të përdorur kundër Huawei mund të jetë pjesë e një pakete sanksionesh kundër Rusisë, për të ndërprerë aksesin e saj në teknologjinë perëndimore. Ndryshe nga Kina, Rusia nuk ka asnjë industri elektronike për të folur, kështu që kontrolle të tilla nuk do ta dëmtonin atë aq keq. Por mund ta bëjë më të vështirë për Rusinë kryerjen e sulmeve kibernetike ndaj armiqve të saj.
Marrëveshjet e lidhura midis qeverive të vendeve kryesore në zinxhirin e furnizimit të çipave, Amerikës, Japonisë dhe Holandës, janë akoma më të rëndësishme se çdo dyqan që flet. Kjo treshe prodhon pjesën e luanit të makinerive të përdorura për të bërë gjysmëpërçues. Një konsensus mes tyre mbi tregtinë e çipave shënoi hapin e parë drejt kufizimit të Kinës drejt fundit të presidencës së zotit Trump. Një kompani e madhe holandeze, asml (fillimisht e quajtur Lithography i Avancuar i Materialeve Gjysmëpërçuese), ishte gati t’i shiste mjetet e saj më të sofistikuara te smic, prodhuesi më i madh dhe më i mirë i çipave në Kinë. Zyrtarët japonezë dhe amerikanë kundërshtuan qeverinë holandeze, e cila nuk pranoi t’i jepte asml një licencë për të eksportuar makineritë e saj më të avancuara në smic.
Zyrtarët amerikanë me një qëndrim më të ashpër ndaj Kinës, të cilët duan një shkëputje të pastër në zinxhirët e furnizimit, favorizojnë këtë qasje më të ngushtë të koalicionit të vullnetit ndaj diplomacisë. Numri i vogël i anëtarëve që planifikojnë në mënyrë diskrete e bën më të lehtë lëvizjen e shpejtë kundër kërcënimeve të perceptuara. Ai gjithashtu i jep Amerikës fjalën kryesore, duke i bërë jehonë qëndrimit të zotit Trump ndaj Kinës, në vend që të marrë kohë për të mashtruar partnerët dhe për të gjetur mënyra për të shkruar një libër me rregulla të qarta për tregtimin e gjysmëpërçuesve. Të dy evropianët dhe japonezët duan një qasje shumëpalëshe më formale. Por Amerika mendon se aftësia e saj për të reaguar shpejt ndaj një kërcënimi kinez do të frenohej në mënyrë të pashmangshme.
Asnjë aksion, pa gjysmëpërçues
Pengesa, siç argumenton një ish-zyrtar në ekipin e eksportit të Barack Obamës, është se sa më fuqishëm që Amerika dëshiron t’i përgjigjet Kinës, aq më e vështirë është të detyrohen aleatët perëndimorë dhe aziatikë të Amerikës të vijnë së bashku. Pa miqtë e Amerikës në bord, linja e ashpër e Amerikës për eksportet kërcënon të dobësojë kompanitë e saj. Kjo për shkak se mund të drejtojë investimet në vende jashtë arritjes së Amerikës, por që ende u përshtaten prodhuesve kinezë të çipave. Amerika është e kapur mes zgjedhjes së një grupi më të butë kontrollesh që mund të funksionojnë më mirë në afat të gjatë, ose një grupi më të ashpër që mund të dëmtojë më shumë teknologjinë kineze në afat të shkurtër, por mund të dëmtojë industrinë amerikane në përgjithësi. Më keq, mund të shkatërrojë perspektivën e tregtisë amerikano-kineze të çipave që do të ringjallet ndonjëherë në rast se marrëdhëniet më të mira rifillojnë një ditë.
Për momentin, administrata po kërkon një kompromis duke ndërprerë aksesin kinez në çipat dhe mjetet e prodhimit të çipave mbi një nivel të caktuar sofistikimi. Për shembull, ai e bllokon plotësisht Huawei nga marrja e çipave që përdorin pajisje rrjeti 5g, por i lejon të ketë teknologji më të vjetra. Po kështu smic mund të marrë mjete më të vjetra të prodhimit të çipave, por jo versionet më të fundit që mund të përdoren për çipat që hyjnë në iPhone dhe makina vetë-drejtuese. Miqtë e Amerikës, megjithatë, nuk kanë rënë dakord ende për këtë kompromis, i cili ende po imponohet në mënyrë të njëanshme përmes rregullave të kontrollit të eksporteve të qeverisë amerikane.
Administrata e zotit Biden është gjithsesi e penguar nga politika në vend, pavarësisht nga drejtimi i ri që Amerika mund të përpiqet të hartojë me Kinën. “Shumë janë skeptikë sepse nuk janë të sigurt nëse Biden do të jetë apo jo aty pranë”, thotë Richard Thurston, dikur avokati kryesor në Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (tsmc), prodhuesi më i madh i çipave në botë. Ai thotë se administrata mund të jetë duke humbur oreksin e saj për çiplomaci energjike nga frika se çdo marrëveshje që bën mund të fshihet më vonë këtë vit nëse Kongresi bëhet republikan.
Zoti Thurston mendon se kontrolli i eksporteve të makinerive dhe komponentëve të veçantë nuk është gjithsesi i mençur, sepse asnjë rrjet kontrollesh nuk mund të tërhiqet aq fort sa të ndalojë një vend të vendosur dhe të fuqishëm të marrë disi mjetet. Por gjithsesi do të jetë e ndërlikuar për Kinën që të fitojë njohuri për përdorimin e këtyre mjeteve për të prodhuar çipa në vëllime komercialisht të qëndrueshme. Zoti Thurston sugjeron që qeveritë, në vend që të kufizojnë zinxhirët e furnizimit me gjysmëpërçues, duhet të fokusohen në mbrojtjen e sekreteve tregtare. Kompanitë amerikane të gjysmëpërçuesve dhe ato në vendet mike mund të shesin shërbimet e tyre më të avancuara të prodhimit të çipave në tregun kinez, por megjithatë të jenë në gjendje të parandalojnë vetë firmat kineze që të zhvillojnë vetë kapacitetet më të sofistikuara të prodhimit.
Kjo nuk është një pikëpamje popullore në Uashington, ku Biden goditet shumë lehtë nga titujt që ankojnë rrjedhën e çipave dhe mjeteve në Kinë. Megjithatë, një fakt i sikletshëm është se prodhuesit e veglave gjysmëpërçuese të Amerikës ende e konsiderojnë Kinën si një nga tregjet e tyre më të mëdha. Applied Materials, një firmë kaliforniane që prodhon makineri të përdorura për të gdhendur qarqe të vogla në vafera silikoni, shiti mjete me vlerë 5 miliardë dollarë në Kinë në 2020, më shumë se në çdo treg tjetër.
Ndërkohë Kina vazhdon të përparojë. Përqindja e çipave globalë të shitur nga Kina po rritet. Kjo nuk është e vërtetë për asnjë vend tjetër të madh prodhues të çipave, pavarësisht nga fushata e zotit Trump për të shuar industritë indigjene të Kinës dhe përpjekjet më shumëpalëshe të Biden për të arritur të njëjtin qëllim. Amerika dhe aleatët e saj ende mund të bien dakord se si të frenojnë ambiciet gjysmëpërçuese të Kinës. Por mund të jetë e pamundur që një shtet të kontrollojë një industri kaq komplekse. Nëse po, Amerika mund të pendohet për përpjekjen për të ndërhyrë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
