Skleroza anësore amiotrofike (ALS) është një sëmundje degjenerative që prek trurin dhe palcën kurrizore. ALS shkakton një humbje të kontrollit vullnetar të muskujve që përkeqësohet me kalimin e kohës. Kjo ndikon në lëvizjet si të folurit, gëlltitjes dhe ecjes.
Fatkeqësisht, ende nuk është gjetur një kurë. Por ekzistojnë trajtime që mund të zvogëlojnë simptomat dhe mund të ndihmojnë njerëzit me ALS të jetojnë më gjatë.
Cilat janë shkaqet e ALS?
- ALS mund të klasifikohet si sporadike ose familjare. Shumica e rasteve janë sporadike. Kjo do të thotë se nuk dihet ndonjë shkak specifik.
- ALS familjare ndodh kur gjendja trashëgohet nga një prind. Vetëm rreth 5 deri në 10 përqind e rasteve të ALS janë familjare.
- Shkaqe të tjera të ALS nuk janë kuptuar mirë. Disa faktorë që shkencëtarët mendojnë se mund të kontribuojnë në ALS përfshijnë:
- dëmtimi i radikaleve të lira
- pabarazitë në glutamatin si lajmëtar kimik
- anomalitë e proteinave, si palosja e gabuar
- inflamacion nervor
Cilat janë simptomat e ALS?
Si ALS sporadike ashtu edhe familjare shoqërohen me një humbje progresive të neuroneve motorike. Ndërsa neuronet motorike dëmtohen, një person me ALS do të fillojë të humbasë kontrollin e lëvizjeve në gjymtyrët, gojën ose fytin.
Ekzistojnë dy lloje kryesore të ALS. Secila prej tyre shoqërohet me një grup të ndryshëm simptomash në kohën e diagnozës.
Fillimi i gjymtyrëve
Rreth 70 përqind e njerëzve me ALS kanë atë që njihet si ALS “fillimi i gjymtyrëve”. Kjo do të thotë që simptomat shfaqen fillimisht në krahë ose këmbë.
Simptomat në krahë (fillimi i gjymtyrëve të sipërme) përfshijnë:
- dobësi në duar
- krahë ose duar të ngurta
- ngërçe në krahë ose duar
- humbja e shkathtësisë, ngatërrimi ose rënia e objekteve nga dora
- Simptomat në këmbë (fillimi i gjymtyrëve të poshtme) përfshijnë:
- probleme me ecjen ose vrapimin
- pengim ose rrëzim
- vështirësi në ngritjen e gjysmës së përparme të këmbës gjatë ecjes, e njohur si rënie e këmbës
- Simptomat e hershme janë zakonisht ose në krahë ose në këmbë, jo në të dyja. Fillimi i gjymtyrëve ALS zakonisht përparon më ngadalë se llojet e tjera.
Fillimi bulbar
“Fillimi bulbar” ALS është më pak i zakonshëm. Në këtë lloj, ALS prek fillimisht një pjesë të trungut të trurit të njohur si zona kortikobulbare. Simptomat përfshijnë:
- probleme të të folurit
- probleme me gëlltitjen
- spazma e muskujve në fytyrë ose fyt
- Ekzistojnë gjithashtu nën-lloje të rralla të ALS që përcaktohen nga simptoma të tjera të pranishme në kohën e diagnozës. Këto përfshijnë ALS me fillimin e frymëmarrjes kur problemet me muskujt e frymëmarrjes janë shenja më e hershme e sëmundjes.
A ndikon ALS në të menduarit?
- Ndryshimet njohëse janë të zakonshme në mesin e njerëzve me ALS, duke prekur midis 30 dhe 50 për qind të atyre me këtë sëmundje. Ndryshimet zakonisht klasifikohen si të buta në të moderuara. Problemet me arsyetimin, planifikimin dhe të menduarit e ngadalësuar janë ndër simptomat më të zakonshme njohëse të ALS.
- Ndryshimet e sjelljes si paqëndrueshmëria emocionale (të qeshura dhe të qarat e pakontrollueshme) janë gjithashtu të mundshme, edhe nëse aftësia njohëse nuk ndikohet ndryshe.
- Është më pak e zakonshme, por demenca e lidhur me ALS mund të ndodhë gjithashtu nëse ka degjenerim qelizor në rajonet frontotemporale të trurit.
Si trajtohet ALS?
Shumë fusha të ndryshme të funksionimit mund të preken pasi kontrolli mbi lëvizjet vullnetare bie. Trajtimet dhe mbështetjet janë të disponueshme për të trajtuar shumicën e simptomave.
Një ekip mjekësh dhe specialistësh shpesh punojnë së bashku për të trajtuar njerëzit me ALS. Specialistët e përfshirë në ekipin e ALS mund të përfshijnë:
- një neurolog i cili është i aftë në menaxhimin e ALS
- një mjek i specializuar në mjekësi fizike dhe rehabilitim (fizioterapist)
- një dietologe
- një gastroenterolog
- një terapist i frymëmarrjes
- një terapist i të folurit (Logoped)
- një punonjës social
- një psikolog
- një mjek i specializuar në kujdesin paliativ
- Anëtarët e familjes duhet të flasin me njerëzit me ALS për kujdesin e tyre. Ndërsa gjendja përparon, disa njerëz mund të kenë nevojë për mbështetje kur marrin vendime mjekësore.
Medikamente
- Dy medikamente – riluzoli (Rilutek, Tiglutik, Exservan) dhe edaravone (Radicava) – janë miratuar për trajtimin e ALS.
- Riluzoli duket se zvogëlon një lloj të veçantë dëmtimi nervor të quajtur eksitotoksicitet i shkaktuar nga glutamati. Mund të ngadalësojë përparimin e simptomave të frymëmarrjes dhe të zgjasë jetën me disa muaj.
- Edaravone (Radicava) duket se ndihmon me simptomat e ALS duke reduktuar stresin oksidativ. Mund të ngadalësojë përparimin e ALS, veçanërisht për ata që janë në fazat e hershme të gjendjes.
Medikamente të tjera mund të përdoren për të trajtuar simptomat e ALS. Disa nga këto medikamente përfshijnë:
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Keni dhimbje gjuri, shpatullash, apo dhimbje të tjera muskulare?
