Nga: Saimir Lolja
Dielli është drita e jetës mbi Tokë dhe prandaj arbërit nderonin diellin.
Shekulli V e.s. qe shekulli kur perandorinë e ndritur romake, e cila nderonte diellin, e mbuloi përfundimisht cipa fetare e krishterë. Caku i Errësimit, domethënë i mosnderimit të diellit, qe Marrëveshja e Milanos më 313 e shpallur prej perandorit romak, ilirit Flavius Valerius Constantinus. Pjesa perëndimore e saj u fik në vitin 476 kurse ajo lindore vazhdoi e mugët deri më 1453. Me zhdukjen dhe djegien e tërë shkollave, universiteteve e bibliotekave Europës i ra një errësirë që do t’i mbahej të paktën 1 000 vite. Si me magji, nuk pati më qytete e pastërti, por vetëm kasolle me kashtë e baltë.
Të vetmit që lexonin e shkruanin me porosi ishin murgjërit. Qëllimi ishte të harrohej qytetërimi dhe zhvillimi i mëhershëm i njerëzimit dhe të mbushej boshllëku për të shkuarën me një përfytyrim të gënjeshtërt për të.
Në shekullin V murgu Fabius Planciades Fulgentius botoi në latinisht për murgjërit e tjerë librin Mythologiæ, që fjalë për fjalë domethënë Shkenca e të Pavërtetës. Meqenëse ay libër nuk do të anonte peshoren po të ishte vetëm, në të njëjtën kohë u krijuan edhe vjershat Iliada, Odiseja dhe Eneada. Për dy të parat caktuan si autor emrin Homer dhe shekullin VIII p.e.s.Tjetrën ia caktuan vjershëtarit romak Publius Vergilius Maro(70 – 19 p.e.s.) ndërkohë qëprej tij ishte vjersha blegtore ILLYRUS dhe ajo bujqësore ARBANUS. Jetëshkrimi i tij mbetet i mjegullt. Vjershat e tij janë ndryshe nga Eneada edhe si lloj edhe si përmbajtje. Titullin e vjershës blegtore e kaluan nëEclogaekurse atë bujqësore në Georgica. Që tështohej vërtetësia e dëshiruar me kalimin e shekujve, vjershat Eclogae, Georgica dhe Eneada u lidhën si dorëshkrime me vizatime në fashikujt Vergilius Vaticanus në shekullin IV dhe Vergilius Romanusnë shekullin V. Të dy tituj e urdhëruar Eclogae e Georgica as nuk janë latinisht as nuk gjenden në këto fashikuj në Bibliotekën e Vatikanit (https://digi.vatlib.it).Një gjë bën përshtypje në ato vizatime me ngjyra se niveli i tyre barazohet me çka prodhojnë nxënësit e shkollës fillore tani.
Njihen mbi 2 000 krijime apo kopjime prej murgjëve në copëza fletësh ose fashikuj dhe përkthime për autorin Homer.“Perënditë”në ata fashikuj u krijuan qëllimisht që t’i jepnin lashtësisë përfytyrim fetar (me jo nderim të diellit), në ngjashmëri me atë që përhapindhiatat simotra jahudite, kishtare emoslemane. Të gjithë fashikujt e dorëshkrimet që lidhen me trekëndëshin Iliada-Odiseja-Eneada që kur u ngjizën kanë qenë nën kujdesin dhe mbrojtjen e kishës si qëllim dhe mjete të saj. Përkthimet krijuese në anglisht të trekëndëshit Iliada-Odiseja-Eneada morën udhë në shekullin XVI. Në vitin 1685, vjershëtari anglez Matthew Prior shkrojti një “Përqeshje për përkthyesit bashkëkohorë” kur edhe vjershëtari anglez John Dryden, i cili do të botonte përkthimin e tij të Eneadës më 1697, merrej si shembull për t’u përqeshur. Vetëm për Eneadën, 30 përkthime të ndryshme nga përkthyes mbretnorë ishin në qarkullim në Angli në fund të shekullit XVII. Vjershëtari anglez William Cowper shkruante në parathënien e përkthimit të tij të Iliadës më 1791: “Nuk kam lënë gjë. Nuk kam shpikur gjë”.
Ndërsa murgjërit kryenin detyra çbotimi e botimi, priftërinjtë ngurtësonin turmat popullore me fenë e krishterë. Inkuizicioni i shekujve XII – XIX dënonte çdo njeri që dyshohej se i kishte lindur një shkëndijë e të menduarit ndryshe. Në vitin 1567, autori venecian Natalis Comes botoi në latinisht për freskim rradhorin me dhjetë vëllime të titulluar Mythologiae. Që atëherë, Rilindja Europiane e madhështisë së lashtë e pati atë rradhor si një dorë mendore për të pikturuar fytyrën e lashtësisë. Ndikimi i tij vazhdon dhe sot botohen shkrime, libra e vulosen doktorata “shkencore” në fushën e Mitologjisë (alb.), domethënë në Shkencën e të Pavërtetës.
Thuhet se murgu Proclus Lychus i shekullit V përmendi gjashtëvjersha përrallore pa autorë, të cilat tani i quajnë Cikli i Vjershave Epike. Ato qëndrojnë dorë për dore me vjershat Iliada dhe Odisea për të cilat thanë e thuhet se kanë qenë shkrojtur prej autorit të hamendësuar. Homer. Hutimi shtohet kur thuhet e thonë se vjershëtari Homer ka qenë edhe i verbër. Ndërsa e qeshura rrjedh me udhëtimin në kohë të historianit krijues gjerman A. H. L.Heeren, i cili në librin e tij “Greqia e lashtë” më 1866, rrëfente se Homeri kishte edhe një vegël muzikore, harpën. Dhe se ai e përdorte atë për frymëzim, para dhe gjatë recitimeve. Pa shaka, libri i tij përdoret që atëherë si dokumentar i vërtetë për “Greqinë e lashtë”. Si rradhitje ato vjersha prrallore i rendisin kështu:
1) Cypriame ngjarjet deri tek adhnimi i Akilit në Trojë. Thuhet se i mbijetuan 50 rreshta.
2) Iliada me vetëm 57 ditë shtrirje në kohë. Nuk ka Kalë Troje apo vrasje të Akilit aty.
3) Aethiopis me çfar ndodhi pas vdekjes së trojanit Hektor. Thuhet se i ngelën 5 rreshta.
4) Iliada e Vogël me Odisenë që sulmon Helenin, djalin e mbretit trojan Priam. Thonë se i tepruan 30 rreshta.
5) Ilioupersis me djegien dhe plaçkitjen e Trojës. Thuhet se mbeti me 10 rreshta.
6) Nopstoi me kthimin e luftëtarëve pas Luftës së Trojës. Thuhet se ngeli me 5.5 rreshta.
7) Odiseja me varavitjet detare të Odisesë derisa ndaloi gjatë në ishullin e tij.
8) Telegonia, e thënë se i mbetën 2 rreshta. Pastaj klonimit, përralla rrëfen Odisenë që shkon më vonë në Thesproti (Çamëri) e rimartohet atje. Pastaj kthehet në Itakë ku i vjen djali jashtëmartesor Telegoni që pat patur me perëndeshën Circe. Në luftim Telegoni vret Odisenë. Telegoni martohet me gruan e të atit Penelopën dhe Telemaku me Circen, gruan tjetër të të atit (incests, ang.).
Ata vjershëtarë që hodhën farën dhe e klonuan atë seri epike kanë përdorur pa dashje, fjalë apo shprehje fjalorë të Shqipes. Letrarët e sotëm që krijojnë rradhorë me romane ose vjersha e kuptojnë mirëatë seri epike. Treshja artistike Iliada, Odiseja, Eneada formojnë një trekëndësh për nga përmbajtja, ndërtimi, vjershimi e qëllimi. Atyre nuk u dihet saktëfillimi i dukjes dhe cilët i shkruan, edhe pse emërtohen autorë për to. Klonimet e tyre dallojnë me pështjellimet, zhvendosjet, riqarkullimet, papërputhshmëritë, pikëpyetjet dhe palosjet kohore e vendore. Që kur u ngjizën, ato vjersha artistike janë qethun, ngjitur, ndryshuar, klonuar, arnuar e shtuar pa pushim.
Vulgatum u quajt përkthimi në latinisht i dhiatës së krishterë i përgatitur nga murgu ilir, Shën Jeronimi nëvitin 382 dhe që u bë dhiata zyrtare e kishës perëndimore. Meqenëse vjershërimet Iliada, Odiseja dhe Eneada kanë qenë në furriqet e kishës perëndimore që kur u ngjizën, ato tani quhen si veprat letrare më të vjetra perëndimore. Rri shtrembër në Lindje e fol drejt në Perëndim, kjo domethënë se e drejta dhe pronësia e autorëve ruhet. Kur furriqet e tyre nisën të ngroheshin prej perandorisë britanike, klonimet e tyre arritën në shekullin XIX një optimum dhe morën vulën “Vulgate”.Çdo përkthim, botim, copëz flete papirusi me gërma lindore të bërë nga murgjërit e shkuarapo copëz dërrase e gërvishtur nga piktorët bashkëkohor krahasohej me Iliadën vulgate. Nëse qoftë edhe një fjalë e rëndomtë përputhej atëherë ai apo ata rreshta quheshin të Iliadës dhe dokumentit i caktohej një shekull origjine. Po ashtu, një skulpturë e gjetur edhe me copa apo e bërë i caktohej apo caktohet një emër nga këto përralla ose Mitologjia (alb.).
Që të mbulohet klonimi qindravjeçar, veçanërisht tek Iliada, thonë e thuhet se është e shkrojtur si amalgamë e të folurave vendore të ndryshme. Domethënë i verbi Homer, si ecejak ndër vise të largëta e të laguna mblidhte me magji copëzat e Iliadës që i kishte pat shpërndarë era e tërbuar; shaka serioze kjo. (Për kujtesë, amalgam quhej dikur përzierja e mërkurit me oksidin e zinkut për të mbushur dhëmbët e prishur.) Çdo libër ose botim sado i vjetër nuk është botim shkencor, domethënë i rimatshëm, sepse nuk i zbulohet qëllimi i botimit dhe as nuk i vërtetohet vërtetësia e përmbajtjes, e autorit dhe zanafilla. Kurse romanet dhe vjershat më e shumta janë thjesht vepra krijimtarie vetjake në letërsi. Bie fjala, libri “20’000 lega nën det” i Zhyl Vernit më 1871, nuk domethënë se atëherë kishte nëndetëse dhe çfar ndeshën detarët nën det janë të vërteta.
Edhe përrallat e sotme, janë po prralla. Ato nuk përcaktojnë ndonjë komb, apo popullatë, nuk kanë vërtetësi jete e natyre dhe nuk mund të përdoren për të vërtetuar jetën e sotme. Ato nuk kanë histori, kohë e vendndodhje dhe nuk mund të jenë busull për njeriun. Nëse thuhet e thonë, se “Iliada formoi kombin grek”(pse-si-qysh-kur-ku?), atëherë i bie që seriali i librave Harry Potter, fatmirësisht vërtetohet se autorja është J. K. Rowling, është shkencor dhe formoi kombin anglez në vitet 1997-2007.
Në jugun e Gadishullit Ilirik ndodhet Gadishulli Dorik. Ky mbart këtë emër natyror sepse po të shihet nga shumë lart ose tani mbi hartë, ka formën e dorës. Prandaj në latinisht ndeshet edhe me emrin Manus (lat.). Pjesa e poshtme e tij quhet rajoni i Manit i cili përkon me rajonin e spartanëve, pasardhësit e dorëvenë shekujt XI – II p.e.s. U bënë disa shekuj që historianët vulgatë e shpjegojnë historinë vetëm më lëvizje popullatash pushtuese nga Lindja në Perëndim dhe nga Veriu në Jug. Ata të shekullit XIX, me dashje dhe pamundësi, shpikën idenë e “pushtimit dorik”, për të sqaruar “Greqinë e lashtë”. E megjithatë, edhe sot e kësaj dite, nuk kanë arritur të zbulojnë origjinën e dorëve. As nuk kanë për ta zbuluar sepse dorët ishin vendas dhe jo ardhacakë.
Gadishulli Dorik u quajt Morea, në shekujt X – XIX dhe më pas, Peleponez. Akaiaështë rajoni që ndodhet në pjesën më veriore te Gadishullit Dorik. Emri shkruhet Akhaia në gjuhën dhimotiqi të shtetit të sotëm Greqi dhe Achaea në anglisht. Përkundrejt shtrirjes së madhe të drurit të ahut (beech, ang.) në Europë, pikërisht vetëm në rajonin Akhaia ka tani pak pemë ahu. Prandaj vendasit e atij rajoni janë thërritur ahej, emërtim i cili për t’u theksuar si tingull në Shqip kalon në Akej. Emri Akil dhe Ahil nënkuptojnë njëri-tjetrin. Me gjuhët e tjera, origjina e këtij emri as ka për t’u marrun vesh.
Thonë e thuhet se qe një i quajtur Eratosthenes (276 – 194 p.e.s.) në Bibliotekën e Aleksandrisë i cili e caktoi fundin e Luftës së Trojës në vitin 1183 p.e.s. Deri tani nuk i kanë gjetur ndonjë mbiemër emrit Eratosthenes, të cilin e quajnë edhe “grek”, ndonëse Greqiau krijua për herë të parë më 1830 dhe nuk është në Afrikë; apo jo? Që të mbulohet vjedhja dhe tjetërsimi i shkencës pellazge-arbërore edhe në Etruria dhe Romën e shquar emrit Eratosthenes i mveshin matematikë të gjithanshme, algoritëm për numrat primarë, gjeografi, vjershëri, astronomi dhe muzikë. Sipas përrallës vulgate, bie fjala, ai llogariti me saktësi të mahnitshme vijën rrethore, meridianët, paralelet dhe pjerrësinë e boshtit të Tokës.
Në shekullin XII p.e.s. spikaste qyteza e Mikenës pellazge në Gadishullin Dorik, kurse lindjen e “helenëve” historia vulgate që rishkruhet edhe sot e fillon vetëm në shekullin VIII p.e.s. Një Errësirë 400-vjeçare dallohet në shekujt XII – VIII p.e.s., të cilën historianët vulgatë edhe sot nuk guxojnë as ta kapërcejnë. Në Iliadë, “helenët” nuk përmenden, sepse as më dëshirë nuk ka patur. Ndërkohë që aty lexohet se Helena e rrëmbyer ishte emri i gruas së Menelaut nga Sparta dhe Helen ishte emri i njërit prej djemve të mbretit Priam dhe i një parashikuesi në kështjellën e Yllit, Illit, Illionit, në Trojë.
Tek Iliada, Odiseja dhe Eneada nuk ka qëndrueshmëri në formimin e emrave, nuk ka ditë e data. Iliada është një vjershim tmerri e skenash të llahtarshme ku vërshojnë vetëm dhunë e vrasje të cilat përshkruhen imtësisht. Aty nuk ka citate, fjalë të urta e mirësi për jetën. Aty ka vetëm luftë, barbari, kafshëri, dhimbje, qarje, urrejtje, hakmarrje, pabesi, skllavëri, armiqsi, përbuzje, pirateri, hareme dhe gjaktrazime (incests, ang.). Në këto vjersha të zymta nuk ka ndonjë gjë të bukur, as nga ana letrare.
Iliada fillon me Akilin, që u adhnua e u tërhoq nga lufta sepse Agamemnoni i mori një nga vajzat e haremit të tij. Sulmuesit quhen Akej ose Danaj, ose Argej, kurse mbrojtësit thirren Trojanë-Trojsë ose Dardanë ose Teukër. (Një fshat i quajtur Trojsi, ndodhet pranë qytezës së Belshit afër Elbasanit.) Të gjithë palët e palat flasin të njëjtën gjuhë. Iliada mbyllet me ritet e nderimit të Hektorit, djalë i Priamit, të vdekur dhe djegien e trupit të tij në kështjellën e Yllit. Kaq dhe fund. NUK KA VRASJE TË AKILIT në themrën (zemrën) e tij me shigjetë nga Parisi ose Paridi ose Leka, djalë tjetër i Priamit. NUK KA KALË TROJE dhe djegie të saj.
Kali i Trojës u shtua pak tek vjersha Odiseja. Kënga IV rrëfen për Helenën që i vinte rrotull Kalit të Drunjtë dhe pëshpëriste. Në Këngën VIII flitet me 33 rreshta për Kalin e Drunjtë, trojsit që zgjodhën ç’të bënin me të dhe akejtë që sulmuan. Shtesa është e gjatë tek vjersha Eneada ku Kënga II është vetëm për Kalin e Trojës, shkatërrimin e kalasë trojane të Illit dhe arratinë e Eneas me të atin dhe të birin.
Vdekja e Akilit u shtua nga vjershëtari anglez Alexandre Pope, kur ai botoi përkthimin e tij të Iliadës në vitin 1720. Në shekullin XVIII, ai qe vjershëtar mbretnor me famë. Tani, sipas Fjalorit të Oksfordit për Citatet (The Oxford Dictionary of Quotations), ai është shkrimtari më i cituar pas vjershëtarëve anglezë William Shakespeare (1564-1616) dhe Alfred Tennyson (1809-1892). Në Këngën XXII ose faqe 657, në skenën ku Hektori i plagosur për vdekje dhe Akili bisedonin, Alexandre Pope krijon një shënim në fund të faqes, ku përshkruan gjatë vrasjen e Akilit në thembrën e tij me shigjetë nga Parisi dhe ç’bëhet më tej me trupin e tij. Dhe pastaj, me një faqe mbyllëse në fund të Iliadës së tij, ai vulos shtesat: Troja ra pas vdekjes së Hektorit. Akili u vra para rënies së Trojës, prej Parisit. Priami u vra nga Pirro, djali i Akilit. Helena, pas vdekjes së Parisit u martua me të vëllain e tij, Deifobus. Përbri, Helena paraqitet po kështu tek Odiseja (VIII) dhe Eneada (II).
Që atëherë vërtetësia e pavërtetë u spërkat kudo dhe mbeti. Shembulli më i dallueshëm është filmi me ngjyra “Made in Hollywood” i vitit 2004, i titulluar “Troy”. Pra, edhe sikur Iliada dhe Odiseja të kenë qenë ngjizur e dukur në shekullin VIII p.e.s. dhe Eneada të ketë mbirë vërtetas në shekullin I p.e.s., matematika nuk gabon. Ajo tregon se filmi i plotë për Kalin e Trojës është shtuar 700 vite më pas dhe ai për vdekjen e Akilit, bashkë me seriale të tjerë, u prodhuan 2 450 vite më vonë.
Kohëzgjatja e Luftës së Trojës është një tjetër varg qesharak thashethemesh. Është e pamundur që sulmuesit e mbrojtësit të rronin e të luftonin me vite ashtu si përshkruhet nëmë pak se dy muaj tek vjersha Iliada. Thëniet jo vërtetuese kohore janë: “Plot nandë vjet të Zeusit kaluen…” (II, rr. 169); “…të dhetin vjet Ilioni u katandis…” (XII, rr. 16); “…e për dhjetë vjet rrotull kalasë…” (XXIV, rr. 648); Helena duke qarë për Hektorin “Plot 20 vjet që kur braktisa atmen…” (XXIV, rr. 911). Kurse një tjetër kohë (XXI, rr. 45-64) duket më pranueshëm: Duke luftuar, Akili ndeshet me Lykaonin, një djalë i Priamit. Akili e kishte kapur atë më shumë se 12 ditë më parë, duke prerë dru fshehtas natën në pronat e të atit. Pastaj e kishte shitur si skllav në ishullin Lemni, nga ku ishte shitur si skllav edhe dy herë të tjera. Por, para 11 ditëve mundi të arratisej e të vinte nëIllion dhe ditën e dymbëdhjetë u përball me Akilin përsëri. Pra, Akili e akejtë ishin të panisur para 12 ditëve, për në Luftën e Trojës.
Për ta bërë “grek” një vend, apo emër është shpikur një përrallë, qesharake, e cila botohet me seriozitet edhe në enciklopeditë famëmëdha. Pra, vërtetimi i pavërtetë se një vend, apo emën ka qenë apo mbetet “grek” është se për të, ka përralla “greke”. Kështu ndodh edhe me Lugun e ngushtë të Dardaneleve që lidh Detin Egje, me atë Marmara, që e quajnë Hellespont (Pika Helle) në Iliadë. Sipas njërës nga përrallat që ndodhet në Enciklopedinë Britanike, Dardanus ishte bir i Zeusit, sipas gojëdhanës greke (?!) dhe themeloi Dardaninë (Çanakkale, sot) në Hellespont. Dhe se ai qe ati i Dardanëve të Trojës dhe përmes Eneas, edhe i Romakëve. (?!?!?!)
Edhe si vend Kështjella e Yllit ose Troja nuk vërtetohet meIliadën të jetë në hyrje të Lugut të Dardaneleve. Sepse Iliada e jep atë mbi kodër të lartë, me mure me gurë të mëdhenj, me malin pranë të lartë tëIdës nga ku Zeusi vërente betejat, me një fushë tëgjanë përpara, e rrethuar nga male pyjorë, hone e humnera dhe të paktën dy lumenj të rrëmbyeshëm malorë. Bregdeti ishte një gji ranor midis dy kurrizve malorë, kurse deti i pamatë. Këto nuk janë veti që lidhen me vendin dhe rrethinat e rrënojave të quajtura të Trojës (Hissarlik, sot) që gjoja i zbuloi gjuetari i thesareve Heinrich Schliemann në vitin 1873. Duke përdorur dinamit dhe zbuluar asgjë lidhur me përrallën e Luftës së Trojës, ai preku nëntë shtresa jetese që cekin 3 600 vite. Simbas Iliadës, vendi përputhet me fushën, lumejtë, malet, pyjet, minierat dhe kalanë e Lezhës, me malin pranë, të Velës.
Tek Iliada, djali i Akilit quhet Neoptolem ose Pirrodhe, ishte tutje larg në shtëpi (XIX). Kurse tek Odiseja Ullisi hyn në Mbretërinë e Vdekjes, takon Akilin dhe i tregon se djali i tij luftoi deri në fund në Illion (XI). Tek Iliada, Odiseja, Eneada dhe librat e Mitologjisë (Shkencës së të Pavërtetës) imtësitë e historive gjenealogjike të çdo emri njerëzor dhe perëndie ia kalojnë edhe gjendjeve civile të sotme. Libri “Lufta dhe Paqja” më 1869 i Leon Tolstoit, me afërsisht 1 500 faqe, duket çikërrimë kundrejt pemëve gjenealogjike mitologjike “greke”. Këto përralla bëhen më qesharake, kur në to lexohen ëndrrat, apo bisedat e njerëzve dhe hyjnive.
Odiseja e Odisesë – Ullisit ose Udhësia e Udhësit është e pakuptimtë fillim e mbarim. Ithaka aty nuk është ishulli i thatë i Ithakës te Deti Jonë. Ullisi quhet mbret i Ithakës, por besnik të tij në Ithakë ka vetëm një bari derrash. Lufta e Trojës është një thënie “9 vite” (III, XXII)ose “9 vite e ca muaj” (XIV). Në Këngën XIV rrëfehet se Ullisi qëndroi një muaj i kthyer në shtëpi me plaçkë lufte, më pas7.5 vite në Egjypt dhe 0.5 vite në Fenicia. Pastaj deti e hedh në breg të Thesprotisë. Nga aty ai shkon në Ithakë ku bashkë me bariun dhe të birin Telemakun vrasin bandillët që donin t’i martonin gruan Pendelopën. Janë dy thënie “20 vite larg” (XVII, XIX) dhe kur i ati Laerti i thotë ke 5 vite që je larguar Ullisi i përgjigjet kam 20 vite (XXIV). Gjaktrazimi (incest, ang.) duket përsëri: princi Alcinus martohet me vajzën e të vëllait (VII) dhe mbreti Aeolus marton 6 vajzat me 6 djemtë e tij (X).
Prralla e Eneadës pati qëllim madhor gënjeshtrën se Roma magjepse nuk kishte origjinë vendase. Trashëgiminë e Arbrit që urtësia e atit mbahet mbi supe, kurse fëmija drejtohet për dore e tjetërsuan me prrallën e Eneas. Udhëtimi i Eneas ngjan me një udhëtim turistik të sotëm me Cruise Ship nëpër Detin Mesdhe. Ai niset andej nga Troja e hamendësuar me shumë anije, arrin në Kretë, pastaj merr përpjetë te Deti Jonë, shkon në Butrint ku zbulon Helenin, djalin e Priamit, që sundonte pjesë të mbretërisë së Pirros. Pastaj lundron përreth Siçilisë, i mbyten shumë anije e zbresin në Kartagjenë, ku vozit një dashuni tragjike me mbretëreshën aty. Pastaj ata nisen përqark Siçilisë e ndalojnë përfundimisht në Latium. Aty ai hyn në luftimet ndërmjet vendasve, del fitues e i pari i vendit. Kudo ku shkonte, të gjithë i kujtonin se sipas fletushkës turistike, ndalesa e fundit do ishte Latiumi. Gjysma e parë e Eneadës është film i ngjashëm me atë të Odisesë, kurse gjysma e dytë ngjason me Iliadën.
Tek Iliada-Odiseja-Eneada, perënditë e krijuara paraqiten si tifozë mizorë, gjakpirës ndaj njerëzve dhe kafshëve. Bie fjala, Zeusi ishte tifoz me trojanët kurse Poseidoni me akejtë. Hyjnitë i shohin nga lozhat e tyre betejat ndërmjet njerëzve që i nxisin po vetë. Ata duan t’u behët fli me njerëz ose kafshë sepse përndryshe toksorëte pësojnë. Hyjnitë martohen mes vedi dhe me njerëz. Zeusi atë që e kishte motër e kishte edhe grua (incest, ang.). Hyjnitë duan të quhen të fortë, apo të bukur prej njerëzve, sepse përndryshe fyen keq dhe njerëzit lëngojnë. Ato luftojnë mes vedi, marrin pjesë në betejat e njerëzve dhe si alienë lëvizin me mjetet e tyre në ajër, mbi tokë e nën ujë. Perënditë aliene “greke”, apo “romake” janë kopjim i Qiellorëve në tekstet Sumere, i të Fuqishmëve (Elohim, hebr.) në dhiatën jahudite, apo i Vëzhguesve (Watchers, ang.) në dhiatën e krishterë dhe moslemane.
Shpikja e Mitologjisë të zotave, që përfshinte trekëndëshin Iliada-Odiseja-Eneada, afër shekullit V ushqente të pavërtetën për lashtësinë e të Romës arbërore, në veçanti. Atë detyrë e mori Perandoria Romake Lindore e Krishterë, për të cilën u gatuan gërma e gjuhë ndryshe nga ato perëndimore.Lugu ndërlidhës Lindje-Perëndim ishtePatriarkana Latine e Kostandinopojës, ku spikati kardinali Bessarion (1403-1472). Dhe sajuan një bosht qesharak kulturor “heleno-romak” kurse perënditë “greke” i bënë “romake” duke ua ndryshuar emrat pa i pyetur perënditë. Romakët nuk morën dhe nuk kishin nevojë të merrnin qoftë edhe një gjilpërë të vetme nga “helenët apo grekët”. Helenë nuk ka patur ndonjëherë dhe Greqinë me 1/6 e sipërfaqes së sotme e polliLidhja Britani-Francë-Rusi vetëm në vitin 1830. Qytetërimi romak mbiu e lulëzoi në shekullin VI p.e.s. si vazhdim i qytetërimit të përsosur në E-tru-ria dhe Latium (Albanum-Arbanum). Pas vitit 146 p.e.s., romakët nuk krijuan ndonjë rajon të quajtur “Greqi”, kurse Prefektura Ilirike shtrihej nga Austria e sotme në Kretë.
Pas 1 000 vite Errësirë europiane, drita e lëshuar afër shekullit XV, kaloi përmes prizmit fetar. Ashtu, përthyerja e dritës që jepte ai prizëm paracaktoi sesi do ndërtohej të menduarit dhe si do vizatohej fytyra e dëshiruar e lashtësisë. Dhe kur Evropës po i binte ai spektër drite, me porosi, Gadishullin Ilirik e mbuloi Errësira mongole-arabe-osmane për 500 vjet. Në shekullin XIX, krijimi nga hiçi i një “Greqie” e “Servie” qe jetik për majat evropiane fetare sepse përndryshem ëndërrimet dhe fantazitë e tyre po treteshin shpejt në eter, me rënien e dritës.
