Kur mbaroi lufta, vendi i ngjante një djerrinë. Pothuajse të gjitha strukturat industriale ishin rrafshuar nga sulmet ajrore, infrastruktura ishte bërë e papërdorshme dhe qytetet e mëdha ishin bombarduar. Forcat e udhëhequra nga Rusia pushtuan lindjen, me miliona që ikën nga brutaliteti i tyre. Por ekonomia e Gjermanisë Perëndimore u rimëkëmb fuqishëm pas vitit 1945, që më von do quhej Wirtschaftswunder (mrekullia ekonomike).
Ndryshe nga Gjermania naziste, Ukraina nuk është agresori dhe mund të jetë ende fitimtare. Megjithatë, rindërtimi do të jetë një detyrë monumentale. Lufta e Vladimir Putin deri më tani ka marrë jetën e mijëra të pafajshmëve dhe ka zhvendosur miliona; ka shkatërruar shtëpi dhe spitale, ura dhe porte. Duke mos parë përfundimin e armiqësive, me siguri do të pasojnë më shumë shkatërrime. Zyrtarët dhe ekonomistët po vlerësojnë dëmin dhe, duke marrë mësime nga Gjermania dhe gjetkë, po mendojnë se si të menaxhojnë rimëkëmbjen eventuale.
Studiuesit nga Qendra për Kërkimin e Politikave Ekonomike (CEPR), një rrjet ekonomistësh, e vendosin koston totale të rindërtimit të Ukrainës në rajonin prej 200 miliardë-500 miliardë euro (220 miliardë-540 miliardë dollarë), afërsisht në përputhje me llogaritjet e vetë qeverisë. Mënyra se si ndodh rindërtimi dhe reformat që e shoqërojnë atë, do të jenë po aq të rëndësishme sa edhe paratë e shpenzuara. E bërë mirë, mund të transformojë një ekonomi që dikur ishte e kapur nga interesat oligarkike në diçka më të hapur dhe dinamike.
Përpunimi i goditjes në ekonominë e Ukrainës nga lufta është një biznes i vështirë. Instituti i Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare (WIIW), një institut kërkimor, llogarit se rajonet e prekura së bashku përbëjnë rreth 29% të prodhimit të Ukrainës. Konsumi i energjisë elektrike, një tregues i aktivitetit, është ulur me rreth një të tretën krahasuar me një vit më parë. Sipas një sondazhi të bankës qendrore, 30% e firmave në të gjithë vendin kanë ndaluar së prodhuari tërësisht dhe 45% të tjerë kanë ulur prodhimin e tyre. Banka Botërore llogarit se PBB-ja do të tkurret me 45% këtë vit.
Qeveria po përpiqet të kufizojë dëmin ku të mundet. Ndihma nga Perëndimi, prej rreth 7 miliardë dollarë deri më tani, i ka mbajtur financat publike në këmbë. Fermerëve u janë dhënë 20 miliardë hryvnia (675 milion dollarë) në mënyrë që ata të mund të vazhdojnë të punojnë në fushat e tyre. Prodhuesit mund të aplikojnë për ndihmë për t’u zhvendosur brenda Ukrainës. Me Rusinë që bllokon rrugën kryesore të eksportit të Ukrainës përmes Detit të Zi, qeveria po punon me BE-në për ta bërë më të lehtë tregtinë me rrugë tokësore. Ai thotë se 80% e eksporteve ende mund të largohen nga vendi.
Megjithatë, rindërtimi i rajoneve të shkatërruara nga lufta do të ketë një çmim të lartë. Tre detyra kryesore janë përpara. Njëra është pastrimi i zonave të prekura nga minat tokësore dhe mbeturinat e tjera shpërthyese. Edhe pse shtrirja e plotë e ndotjes nuk është aspak e qartë, përvoja e kaluar jep një kuptim të kostove të përfshira. Përpara kësaj lufte, ministria e mbrojtjes e Ukrainës vendosi koston e çminimit të rajonit të Donbasit, i cili u pushtua nga Rusia në vitin 2014, në 650 milionë euro. Një përpjekje për çminim në shkallën e Irakut do të kushtonte afërsisht 1 miliard dollarë gjatë një dekade. Përfitimet ekonomike të çminimit mund të jenë të mëdha. Mozambiku dikur ishte minuar shumë, një studim i fundit vlerëson se nxitja nga çminimi i tij, i cili zgjati më shumë se dy dekada, arriti në rreth 20% të PBB-së.
Ushqimi dhe strehimi do të jenë një shpenzim më i madh. Si prodhuese e drithërave dhe mallrave të tjera bujqësore, Ukraina ndoshta do të jetë në gjendje të ushqejë ata që kanë nevojë. Por numri i personave të zhvendosur brenda vendit do të vazhdojë të rritet: në kohën e shkrimit ai ishte 7.1 milion (4.5 milion të tjerë janë larguar nga vendi). Një gjurmues i krijuar nga Shkolla e Ekonomisë e Kievit e vendos vlerën e banesave të shkatërruara në 29 miliardë dollarë.
Një artikull më i madh është ende rindërtimi i infrastrukturës së dëmtuar dhe objekteve industriale. Shkolla e Kievit llogarit se shkatërrimi i gjithçkaje, nga termocentralet dhe fabrikat tek urat dhe rrugët deri më tani i kalon 50 miliardë dollarë. Por humbja e prodhimit, mungesa e mirëmbajtjes dhe mungesa e investimeve do të thotë se edhe infrastruktura që është ende në këmbë do të ketë nevojë për përmirësim. Një studim tjetër nga WIIW zbulon se, pas pushtimit të Donbasit në 2014, një zhvlerësim i tillë përbënte 60% të humbjeve të infrastrukturës të lidhura me luftën deri në fund të vitit 2019. Vlerësimi i kryeministrit për një kosto prej 119 miliardë dollarësh për infrastrukturën dhe industrinë këtë herë mund të prandaj mos jini larg.
Rindërtimi do të kërkojë një plan, financa dhe një proces për ndarjen e parave për projektet. Qeveria e Ukrainës ka krijuar një fond rimëkëmbjeje dhe ministritë po bëjnë propozime për atë që ka nevojë për rindërtim. Me humbjen e të ardhurave nga ministria e financave prej rreth 2 miliardë dollarë në muaj, do të nevojiten disa para për të mbështetur financat publike. Rindërtimi vetëm do të shtojë tendosjen. Qeveria, e cila tashmë është me shumë borxhe, mund të rezultojë e paaftë të marrë hua ose të shlyejë kreditë e saj. Një kombinim i lehtësimit të borxhit dhe granteve duket se ka të ngjarë të jetë i nevojshëm.
Financimi do të duhet të vijë nga qeveritë perëndimore, organizatat ndërkombëtare dhe investitorët privatë. (Një propozim për të përdorur asetet e ngrira ruse është paraqitur, por duket e pamundur nëse nuk vendoset si pjesë e një zgjidhjeje paqeje.) Financimi i granteve, veçanërisht nga BE, nuk është i padëgjuar: Polonia, me një popullsi të ngjashme në madhësi me atë të Ukrainës, mori 106 miliardë euro në fonde bujqësore dhe investimesh midis 2014 dhe 2020. Financimi për bizneset private mund të marrë formën e kredive të subvencionuara, si nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). Ajo ka investuar rreth 18 miliardë dollarë në Ukrainë gjatë viteve.
Pyetja tjetër është shpërndarja e parave, një detyrë e ndërlikuar në një ekonomi që ka qenë prej kohësh e dominuar nga interesat e veta. Ukraina e ka bërë procesin e saj për tenderë më konkurrues që nga viti 2014, por kontratat këtë herë do të jenë shumë më të mëdha. CEPR sugjeron përdorimin e marrëveshjeve kuadër, kontrata të qëndrueshme me firmat për të ofruar një produkt të caktuar me një çmim fiks dhe kontrata të hapura që, edhe pa tenderë, sigurojnë transparencë.
Faza e fundit e rindërtimit të Ukrainës do të përfshijë ndihmën që ekonomia e saj të lulëzojë për një afat të gjatë. Në vitin 2019 PBB-ja për person, në terma realë, ishte më e ulët se sa ishte në rënien e Bashkimit Sovjetik, një dëshmi e mallkuar për mungesën e gjatë të reformave në vend. Shumë nga 1500 ndërmarrjet shtetërore funksionale të Ukrainës janë me humbje ose mezi fitimprurëse. Edhe para luftës, FMN-ja i kishte kërkuar qeverisë të forconte kuadrin e saj kundër korrupsionit dhe sundimin e ligjit.
Mbështetja politike e ukrainasve për reformat e vështira dhe shqyrtimi i tyre i procesit të investimeve të pasluftës do të jetë vendimtar për ta bërë rindërtimin një sukses. Mund të ndihmojë që qeveria të duket se e sheh procesin si një mundësi për ta bërë ekonominë më moderne dhe konkurruese (dhe sektorin e saj industrial më të gjelbër).
Ndërkohë, rindërtimet e së kaluarës sugjerojnë se suksesi mund të vijë edhe nga integrimi më i ngushtë me Evropën, siç ndodhi me Gjermaninë Perëndimore dekada më parë. Rritja e shpejtë e Polonisë i atribuohet gjithashtu integrimit: në 15 vitet pas anëtarësimit në BE, PBB-ja e saj për person u rrit me më shumë se 80%.
Ukraina tashmë po kthehej drejt perëndimit. Pjesa e eksporteve të saj që shkojnë në BE u rrit nga afërsisht 30% në 2014 në 36% në 2020, ndërsa pjesa që shkon në Rusi ra nga 18% në 5.5%. Një mënyrë për të inkurajuar reformat do të ishte t’i bënin ato një kërkesë për integrim të mëtejshëm në tregjet dhe zinxhirët e furnizimit evropian, të themi, përmes një rruge drejt anëtarësimit në BE. “E bukura e anëtarësimit është se do të krijonte konsensus brenda Ukrainës për pikën përfundimtare të një procesi të dhimbshëm reformash dhe do të mbyllte drejtimin e reformave,” argumenton Beata Javorcik e BERZH.
Asnjë nga këto nuk do të jetë e lehtë. Reformimi i institucioneve të rrënjosura kërkon vullnet politik. Sa më gjatë të vazhdojë lufta, aq më shumë dëme i shkaktohen Ukrainës dhe aq më e vështirë bëhet detyra e rindërtimit. As ndonjë sasi shpenzimi nuk do të kompensojë kurrë tmerret e luftës. Megjithatë, planifikimi i kujdesshëm, të paktën, mund të sigurojë një të ardhme më të ndritshme dhe më të pasur.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ekonomia ruse goditet më shumë pas krimeve të luftës në Buha
Analistët tregojnë për CNN, pasojat e një lufte
Bllokadë ekonomike ndaj Rusisë
