Termi hiperleksi u krijua në vitin 1967 dhe zakonisht karakterizohet nga katër karakteristika. Këto përfshijnë aftësitë e avancuara të leximit, të mësuarit për të lexuar herët, të kesh një preferencë të fortë për letrat dhe librat dhe të kesh një çrregullim neurozhvillues shoqërues.
Kur termi u përdor për herë të parë, në vitet 1960, hiperleksia u përdor në mënyrë specifike për të përshkruar fëmijët me aftësi të kufizuara neurozhvillimore, të cilët gjithashtu treguan aftësi mjaft të shkëlqyera në leximin e fjalëve. Ka mënyra të ndryshme në të cilat hiperleksia përcaktohet (ose diagnostikohet), ku më e zakonshme është dallimi midis aftësive njohëse dhe aftësive të leximit, të tilla që aftësitë e leximit shkëlqejnë përtej asaj që pritet bazuar në njohje.
Me fjalë të tjera, fëmijët me hiperleksi janë shpesh lexues autodidakt, të cilët mund të lexojnë shumë më shumë se çfarë pritet në moshën e tyre, por luftojnë për të kuptuar atë që po lexojnë. Ata shkëlqejnë në diturinë se si të deshifrojnë fjalët e shkruara, por luftojnë me të kuptuarit.
Hiperleksia dhe Autizmi
Shumë vjet pasi u prezantua për herë të parë termi hiperleksi, kjo gjendje tani është e lidhur me autizmin dhe shpesh raportohet si një nga aftësitë e njohura në autizëm. Megjithatë, shkencëtarët duhet ende të përcaktojnë se si lidhet me njohjen autike dhe përvetësimin tipik të leximit.
Fëmijët me këtë interes të madh për shkronjat kënaqen të lexojnë fjalë, por kanë probleme me kuptimin. Kjo karakteristikë është e zakonshme në autizëm. Fëmijët me autizëm shpesh i njohin fjalët, por luftojnë për të kuptuar kuptimin e tekstit ose paragrafit.
Në përgjithësi, hiperleksia është e lidhur fort me autizmin me 84% të rasteve të fëmijëve me hiperleksi që identifikohen si në spektrin e autizmit. Megjithatë, vetëm 6 deri në 14% e fëmijëve të diagnostikuar me autizëm do të kenë hiperleksi. Është gjithashtu e mundur që hiperleksia të ndodhë së bashku me çrregullime të tjera neurozhvillimore.
Shenja dhe simptoma
Tipari më i dukshëm dhe i zakonshëm që lidhet me hiperleksinë janë aftësitë e përshpejtuara të leximit të fjalëve. Shenja tjetër më e zakonshme është një magjepsje e fortë me shkronjat, format e tjera të shtypura dhe ndonjëherë edhe numrat.
Ndonjëherë prindërit do të vënë re se fëmija i tyre i vogël është krejtësisht i magjepsur me letrat, ashtu si një fëmijë tjetër mund të magjepset me kamionët, trenat, topat e kështu me radhë, shumë herë ata kanë një dashuri për shkronjat edhe para se të njohin tingujt e shkronjave.
Pasi të fillojnë të lexojnë ose të deshifrojnë fjalët në libra, fëmijët me hiperleksi do të duken si lexues të jashtëzakonshëm, por ata e kanë të vështirë t’i përgjigjen një pyetjeje bisedore, sepse kanë shumë probleme për të kuptuar atë që ju thuhet.
Vlerësimet e aftësive të leximit te fëmijët që janë hiperleksikë tregojnë gjithashtu një tendencë për të pasur aftësi shumë të mira vizuale-perceptuese (p.sh., shpejtësia me të cilën mund të zbulohen shkronjat, rrotullimi mendor i numrave) etj. Studimet e imazhit të trurit tregojnë gjithashtu se zonat e trurit të lidhura me përpunimin vizual mund të kenë aktivizim më të madh tek personat me hiperleksi.
Trajtimi për hiperleksinë
Megjithëse deshifrimi i fjalëve në mënyrë efikase dhe të saktë është një pjesë e domosdoshme e leximit, nuk është e vetmja aftësi e nevojshme për suksesin akademik. Nxënësit gjithashtu duhet të jenë në gjendje të kuptojnë atë që po lexojnë si dhe të integrojnë atë që kanë lexuar në detyrat e shtëpisë dhe aktivitetet e tjera të shkollës në mënyrë që të jenë të suksesshëm.
Për këtë arsye, fëmijët me hiperleksi ka të ngjarë të kenë nevojë të punojnë me një sërë specialistësh si patologë të gjuhës së të folurit (Logoped) dhe neuropsikologë, në mënyrë që ata të mund të mësojnë mënyra për të adresuar sfidat e tyre të leximit.
Pyetja e parë që duhet bërë është – cilat janë pikat e forta dhe të dobëta të tyre?”
Dhe – “Si mund t’i përdorim ato pika të forta për të punuar mbi ato dobësi?”
Sipas Shoqatës Amerikane të të folurit-gjuhës-dëgjimit, mund të jetë gjithashtu e dobishme të mendosh për studentët me hiperleksi si “lexues të djathit zviceran”. Me fjalë të tjera, aftësitë e tyre të leximit duken të forta në sipërfaqe, por ka vrima që lidhen me të kuptuarit që bëhen më të dukshme ndërsa rriten dhe kursi i tyre bëhet më i vështirë.
Mbani në mend se si prind, ju jeni një pjesë e madhe e planit të trajtimit të fëmijës suaj. Shpesh do të jeni personi i parë që do të kuptoni se për çfarë ka nevojë fëmija, si dhe çfarë funksionon dhe çfarë nuk funksionon. Merrni shënime për atë që vëzhgoni dhe komunikoni rregullisht me mësuesit, terapistët dhe profesionistët e kujdesit shëndetësor të fëmijës suaj.
Plani i trajtimit ka të ngjarë të evoluojë dhe të ndryshojë ndërsa ai rritet dhe mësojë dhe ju luani një rol jetësor në këtë. Në përgjithësi, fëmijët me hiperleksi mund të kenë nevojë të marrin pjesë në terapinë e të folurit, të praktikojnë komunikimin dhe të marrin terapi që u mësojnë atyre se si të kuptojnë atë që po lexojnë.
