Anglezi joracional John Locke është themeluesi i liberalizimit (1632-1704). Themi themelues, sepse e kërkonte rregullisht, njëlloj si e drejta për të qenë i lirë, sa u përket njerëzve njerëz që donin lirinë personale, veçanërisht poeti Xhon Milton./Konica.al
Locke kundërshton qartë racionalizmin, ai nuk beson se arsyeja ka vetëmjaftueshmëri njohëse, procese të brendshme logjike të përshtatshme për vendosjen e njohurive të vërteta. Për Locke, njohuria vjen nga përvoja, nga ndjesia e perceptuar dhe e lidhur me ndjesi të tjera. Përpara ndjesive, njeriu është bosh, ndjesitë e shpien unin në izolim (të zakonshëm), më saktë, janë të shoqërueshme: shoqërohen (komplekse), perceptojmë dhe formulojmë ide. Ngjashmëria i bashkon, ndërsa ne i emërtojmë: ideja e një peme, që në fakt, nuk ekziston, është një terminologji abstrakte asociative e perceptimeve të ngjashme. Nëse dija vjen nga jashtë, nga shqisat perceptuese, nuk ka asgjë të lindur te njeriu. Dekarti thoshte se njeriu ka brenda vetes idenë e përsosmërisë, që nuk buron kurrsesi nga realiteti, ky i papërsosur, prandaj vjen nga Zoti, prandaj Zoti ekziston. Locke mohon që idenë e përsosmërisë së lindur te njeriu dhe idenë e Zotit (popujt që e “zbuluan”, e vërtetuan), kështu që asnjë e lindur, njohuria është e mundur për konceptimin tonë ndaj botës së jashtme.
Pra, a është Zoti, i papërfytyrueshëm?
Locke, nuk e shtyn veten për këtë pasojë, ai përdor parimin e zakonshëm të shkakut: bota nuk është krijuar nga hiçi, është krijuar, po nga kush, nga Zoti. Si rrjedhojë, nuk jemi një botë në botë që e mbajmë botën në mendjen tonë, ne jemi një botë që e pranojmë botën me anë të ndjesive të lidhura. Është shumë interesante të tregosh Francis Bacon, John Locke dhe përpjekjen e sotme për anulimin kulturor dhe madje, edhe natyror.
Përse?
Sepse kur dëshiron të zgjosh një njeri të ri, paraekzistenca venitet. Me një ndryshim shumë të madh, Bacon donte të krijonte vetëdije-njohuri shkencore dhe cilësore, duke eliminuar paragjykimet (Idola), një term shumë aktual; Locke dëshiron ta dëlirësojë njeriun nga një racionalitet i lidhur me shoqërinë e kaluar, duke e bërë të hapur ndaj një perceptimi të ri; sot ne duam të shkatërrojmë brendësinë e individualizuar ngurruese, për të siguruar një njeri robot tejet të zgjuar, në dispozicion të pushtetit.
Çfarë kishte njeriu rindërtues, për Lokun?
Është me vend ta themi tani: vetvetja, egoja trupore, individualizimi, subjektiviteti (detyrimi jo i shtirur), uni zot, subjekti, çdonjëri është zot i vetes, prandaj ne nuk jemi në pronësi të shtetit, të komunitetit, të një entiteti, përfshi edhe mbiindividualen. Por, nëse jemi zot të vetes, secili, njëri pas tjetrit, unë jam pronar i manifestimeve “të mia”, i vetes sime, i jetës sime, para së gjithash, që është e imja, i lirisë për t’u shprehur, si manifestimi im, i pasurisë, edhe fryt i punës sime. Janë të drejta natyrore. Individi nuk është fëmijë i shoqërisë, lindja është një ngjarje e natyrës, ne jemi fëmijë të natyrës, shoqëria duhet të pranojë që ne vijmë nga natyra, duke veshur të drejta natyrore, të cilat shoqëria duhet t’i njohë, shoqëria do të bënte një paragjykim nëse do të na konsideronte ekskluzivisht një produkt social, kështu që ajo që nuk e njeh nuk ekziston, nuk meriton tutelë. Shoqëria nuk krijon, përkundrazi duhet të njohë të drejtat natyrore: jetën, mendimin e manifestuar lirisht, pronën. Nëse ndonjëherë mund të ndërhyjë nëse këto të drejta nuk respektohen, mos i njihni ato, edhe nëse shoqëria nuk i njeh, qytetari ka të drejtë të rebelohet./Konica.al
Është liberalizëm i shenjtëruar. Parlamentet e mbrojnë atë.
Pronësia nuk trashëgohet në mënyrë pasive, por riaktivizohet me punën. Locke nuk hesht, ai përpiqet të nxisë njeriun e duhur në kohën kur u realizua prona, jeta, liria, në shkrimin e tij për arsimin ai propozon zotërinë anglez: punëtor, i vëmendshëm ndaj trupit të shëndoshë, njohës i gjuhëve, udhëtar dhe mbi të gjitha, frymëzues i zakoneve proaktive, që më vonë nga taksat do të bëhen një natyrë e fituar spontane, nëse e detyroj veten të zgjohem në gjashtë dhe të fle në dy, do të brendësoj vullnetin. Vetëkuptohet që ne e kemi kodifikuar borgjezin, që inspirohej nga një natyrë e përzier të reciprocitetit fisnik (gentlemen), unë respektoj pronën tuaj, ju timen, unë respektoj lirinë tuaj, ju timen, unë respektoj jetën tuaj, ju timen dhe “Ti” i referohet veçanërisht shtetit, i cili nuk duhet të vlejë më shumë se individët. Pranojmë apo jo, konceptimin e të drejtave natyrore, që shteti duhet t’i njohë, të natyrshme apo jo, individët i bëjnë ato të njohura. Liberalizmi ekziston nëse ekziston dhe vlerësohet subjekti që nuk jeton me të drejta të korruptuara, por të fituara.
Duam të jemi të lirë. I lirë nga njeriu, për njerinë. Të lirë nga shteti, nëse na mbron duke na dominuar. Mbi të gjitha, të lirë për të punuar në shpëtimin e njerëzimit nga katastrofa e luftës transgjenike. Të lirë, për t’i rikthyer dinjitetin lirisë. Të jesh evropian. Sepse, nëse më kujtohet mirë, ne evropianët shpikëm vlerën e individit. Ndarja e fesë nga shteti, mbrojtja e individit edhe ndaj shtetit. Të jesh në gjendje, të thuash “Po” dhe të jesh në gjendje, të thuash “Jo”./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Asnjë shoqëri nuk lulëzon, kur shumica e popullit është e varfër’
”A ka gjini Arti?”
”Çmenduria hyjnore” e shpirtit!
