Shumë vende në zhvillim po kalojnë në buzë të një krize borxhi, me pandeminë Covid-19, rritjen e kostove të ushqimit dhe energjisë dhe shtrëngimin monetar të ekonomive të mëdha që kërcënojnë të gjitha t’i shtyjnë ato. Por komuniteti ndërkombëtar duhet të bëjë ende atë që është e nevojshme për t’i tërhequr vendet në rrezik nga pragu.
Për disa ekonomi, si Libani dhe Sri Lanka, kriza tashmë ka ardhur. Së shpejti atyre mund t’u bashkohen edhe shumë të tjerë. Deri në fund të marsit, 38 nga 69 vende me të ardhura të ulëta ishin ose tashmë në ose në rrezik të lartë të shqetësimit të borxhit. Barra e shërbimit të borxhit të vendeve në zhvillim me të ardhura mesatare është në nivelin më të lartë në 30 vjet.
Komuniteti ndërkombëtar ka ndërmarrë disa veprime në përgjigje të problemit. Menjëherë pas fillimit të pandemisë, G20 prezantoi Iniciativën e Pezullimit të Shërbimit të Borxhit (DSSI), sipas së cilës pagesat prej 12.9 miliardë dollarësh që u detyroheshin 73 vendeve me të ardhura të ulëta u pezulluan midis majit 2020 dhe dhjetorit 2021. Për më tepër, në nëntor 2020, G20, së bashku me Klubin e Parisit të kreditorëve sovranë, krijoi Kornizën e Përbashkët për Trajtimet e Borxhit Përtej DSSI për të ndihmuar vendet e DSSI të ristrukturojnë borxhin e tyre dhe të menaxhojnë paaftësinë paguese dhe problemet e zgjatura të likuiditetit.
Por këto nisma nuk janë aq afër sa duhet për të zgjidhur problemet e borxhit të ekonomive në zhvillim. Një problem është stigma: kur një debitor i drejtohet Kornizës së Përbashkët, ai mund të përballet me një ulje të kredisë sovrane. Shumica e vendeve nuk janë të gatshme ta marrin atë rrezik, veçanërisht duke pasur parasysh shtrirjen e kufizuar të iniciativës.
Për më tepër, megjithëse Korniza e Përbashkët mbështetet kryesisht në mbështetjen nga kreditorët zyrtarë, janë kreditorët privatë ata që zotërojnë shumicën (60%) të kërkesave. Perceptimi se kreditorët privatë janë të lirë mund t’i dekurajojë kreditorët zyrtarë që të pranojnë kushte më miqësore ndaj debitorit. Dhe vendet debitore e dinë se, edhe nëse i nënshtrohen një ristrukturimi të Kuadrit të Përbashkët, ata do të kenë ende barrën e tyre të borxhit privat për të përballuar. Nuk është çudi që vetëm tre vende debitore kanë aplikuar deri më tani për të ristrukturuar borxhin e tyre sipas Kornizës së Përbashkët.
Ka një mënyrë më të mirë. Në gusht 2021, Fondi Monetar Ndërkombëtar miratoi një alokim të përgjithshëm prej 650 miliardë dollarësh në të drejta të veçanta tërheqjeje (SDRs, aktivet rezervë të FMN-së), të cilat u shpërndanë vendeve anëtare në përpjesëtim me kuotat e tyre. Nëse përdoren me mençuri, këto fonde mund të shkojnë shumë drejt mbështetjes së vendeve me borxhe.
Propozimi i qartë do të ishte që vendet me SDR të papuna thjesht t’i dhurojnë ato vendeve në vështirësi. Por, përtej rrezikut të rrezikut moral, kjo qasje nuk ka gjasa të prodhojë fonde të mjaftueshme për të bërë shumë ndryshime. Në fund të fundit, zotimet e huasë ndaj Trustit të FMN-së për Reduktimin e Varfërisë dhe Rritjen (PRGT) arritën në vetëm 7.8 miliardë dollarë në vitin 2021. Kjo është më mirë se asgjë, por ende larg të qenit adekuat.
Për të bërë një ndryshim të vërtetë, SDR-të duhet të përdoren me më shumë imagjinatë. Ekonomitë në zhvillim vuajnë nga i ashtuquajturi problem i mëkatit origjinal, që do të thotë se ato nuk mund të marrin hua jashtë vendit në monedhën e tyre. Për më tepër, ata shpesh luftojnë për të marrë hua në tregjet ndërkombëtare të obligacioneve, për shkak të vlerësimeve të dobëta të kredisë sovrane. Por nëse SDR-të do të përdoreshin për të rritur vlerësimet e tyre të kreditit, investimet private mund të përdoren për të trajtuar borxhet e larta.
Hapi i parë do të ishte që FMN të marrë hua SDR pa interes nga vendet anëtare dhe t’i vendosë ato në një besim – qoftë PRGT, Trusti i Qëndrueshmërisë dhe Qëndrueshmërisë, apo një entitet i ri. Më pas, vendet debitore dhe kreditore do të aplikonin bashkërisht për kredi SDR nga trusti, ose një vend debitor do të aplikonte i vetëm përpara se të negocionte kushtet me kreditorët e tij.
Sido që të jetë, procesi i aplikimit do të jetë i hapur, transparent dhe i bazuar në treg. FMN-ja mund të punojë me vendet kreditore dhe debitore për të krijuar një mekanizëm raportues që mbulon të gjitha kërkesat e borxhit dhe të dhënat përkatëse. Pjesëmarrësit do të bashkëpunonin për të siguruar që ristrukturimi i borxhit të ndiqte praktikat më të mira dhe të përmbushte standardet e transparencës.
Pasi të miratohej aplikacioni, Trusti i FMN-së do t’i jepte një kredi SDR koncesionare vendit debitor, me një normë interesi shumë të ulët, madje zero. Meqenëse SDR nuk është as një monedhë dhe as një pretendim ndaj Fondit, huamarrësit më pas do t’i konvertonin fondet në një nga pesë monedhat përbërëse të aktivit – dollari amerikan, euro, renminbi kinez, jen japonez ose paundi britanik – të cilat do të përdoret për blerjen e obligacioneve qeveritare me normë të lartë të emetuara nga vendet me monedhë rezervë. Me këto asete pa rrezik si kolateral, vendet debitore më pas mund të emetojnë “obligacione bashkëpunimi ndërkombëtar kundër epidemisë”, duke përdorur të ardhurat për të rikthyer ose shlyer borxhin.
Një program i tillë i rritjes së kredisë – i cili është në përputhje me Kuadrin e Përbashkët – do të lehtësonte presionet e likuiditetit dhe do të reduktonte rreziqet e borxhit duke shmangur rrezikun moral. Më e rëndësishmja, do të nxiste sektorin privat të marrë pjesë aktive në procesin e ristrukturimit të borxhit dhe të nxiste burimet që kanalizohen drejt financimit të zhvillimit. Pavarësisht tarifave dhe komisioneve, ne vlerësojmë se ky program mund t’i kursejë një vendi tipik debitor 30-50% në kostot e interesit, krahasuar me një emetim obligacioni pa kolateral.
Programi ynë i propozuar mund të përshtatet gjithashtu për të avancuar imperativa të tjera, si krijimi i instrumenteve inovative të financimit për mbështetjen e zhvillimit të qëndrueshëm dhe investimeve në infrastrukturën e gjelbër. Përveç FMN-së, Banka Botërore dhe bankat rajonale të zhvillimeve, si Banka Afrikane për Zhvillim dhe Banka Aziatike e Investimeve në Infrastrukturë, mund të marrin pjesë në nisma të tilla.
Presioni mbi botën në zhvillim nuk pritet të lehtësohet së shpejti. Por një program për rritjen e kredisë i mbështetur nga SDR mund ta kursejë atë nga një krizë tjetër borxhi.
/Përkthyer hhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
ANALIZA: Lufta e klasës COVID
‘Lironi’ paratë që na duhen
A është ky fundi për euron?
