Një kënaqësi të veçantë më ofronte puna me njërën nga aktoret më të mëdha të tragjedisë, në gjysmën e dytë të shekullit XX, Irena Papasin. Sytë e saj të zinj e të mëdhenj me qerpikë të dendur, koka e saj e “latuar” si skulpturat helene, duken një mrekulli e vërtetë. Lëvizjet, mjetet e jashtme të shprehjes, i kishte reduktuar në minimum. Nga brenda vlon si një vullkan. Në skenat me të nuk më duhet ndonjë përqendrim i veçantë, sepse posa dal para saj, tanimë jam Odiseu. Irena është një aktore qe thjesht të frymëzon.
Në Zagreb i kishte njohur Pinterin, Brankën dhe Rella Bashiqin. Ishte e mahnitur me “Mbledhësit e puplave” dhe me fotografinë. Fotografia filmike është edhe shkencë, edhe art.
Irena kishte emigruar në Romë për shkak të grushtshtetit të juntës ushtarake në Greqi. Druante për fatin e mikut të saj, kompozitorit Teodorakis. Duke u përpjekur që ta bënim me humor, e çuam në restorant. E këndova një këngë. E pranoi dhe vazhdoi të këndonte në greqisht. Në të njëjtin çast e pyesim njëri-tjetrin:
-“Nga e di ti këtë”?
– Kjo është një këngë dashurie shqiptare.
– Jo, kjo është një këngë greke nga Janina – thotë Irena. – Atje jetojnë arvanitasit – Shqiptarët, apo jo? Duke vazhduar këngën, nga çanta nxjerr pasaportën dhe thotë: – Lexo. Irini Leleku (mbiemri i saj në shqip do të thotë lejlek).
– E flet shqipen? – pyes.
– Jo, por jam me prejardhje shqiptare – tha Irena.
– Paj, ti do të mund të ishe mbretëresha fantastike ilire, Teuta.
Çka duhet të bëjë aktori – ndonjëherë?!
Irena dhe Jorgo më vizituan në hotelin “Plaza”. Në një atmosferë gazmore, Irena m’u drejtua papritmas:
– Derisa po të shikoj, më ra në mend një ide që duhet ta realizosh. Dëgjo. Stenli Kubrik, regjisori i filmit “Odiseja 2001”, po e përgatit një film për Napoleon Bonapartën. Mendoj se në botë nuk ka një aktor tjetër më të mirë për atë rol. – Duke folur, nisi të gërmonte nëpër çantën e saj.
– Ja farë duhet të bësh. Merri numrat e telefonave të tij. Thirre menjëherë. Paraqitju. Përmendi edhe “Mbledhësit e puplave”, “Odiseun” dhe se sapo i ke përfunduar “Aventuristët”. Thuaji që do të dëshiroje të punoje me të, se ke një dëshirë të fuqishme që ta luash Napoleonin në filmin e tij – dhe ma dha fshehurazi në dorë notesin e saj me telefonat e Kjubrikut. Jorgo kërceu nga gëzimi dhe e përqafoi: – Irini, ti je një gjeni!
Ia kthej notesin.
– Jo, nuk mund ta bëj. Vërtet, ideja është e shkëlqyer, do të doja ta luaja, por unë nuk mund ta thërras Kjubrikun dhe t’i ofrohem tek ashtu. Nëse ka nevojë, do të më gjejë dhe do të më thërrasë…
– Kush je ti që të të kërkojë një gjeni? Çfarë imagjinon në kokën tënde, kush je ti? Ja, unë do të ta them. Ti je një askushi, një asgjë, e kupton? Ti je tamam askushi. Ti je, të ta them të drejtën, një mut i rëndomtë! – Bërtet me sytë e zgurdulluar, i hedh mbrapa flokët e saj të gjatë. Nuk e di pse papritmas e gjithë ajo britmë, mos e kisha fyer pse e refuzova propozimin e saj fisnik?
– Irini. Të lutem më ngadalë. Eja tek Odiseu yt…
– Mos më prek! Zhduku!
– Irini, agapimu (e dashur), pulimu (pëllumbeshë), eja, ulu. Më lejo të të them diçka.
Duke i ledhatuar flokët e saj të zinj e të butë si mëndafshi, u ula pranë saj. Jorgo shikon…
– Ke të drejtë kur thua se jam askushi dhe asgjë. Për këtë arsye nuk kam guxim ta thërras Kjubrikun dhe të them, tra-la-la- la, unë jam filan fisteku. Unë vërtet kam bërë diçka në karrierë, por nuk mund t’ia lejoj vetes që ta shqetësoj një gjeni çfarë është ai. Nuk jam Brandoja.
– A e përmende Marlonin? Shkëlqyeshëm! Dëgjo. Në fillim të karrierës, pas Elektrës, isha në Los Angeles. Isha e re dhe e bukur kur u njoftova me Marlon Brandon e ri e të pashëm. Qe kjo nga mesi i të pesëdhjetave. Ai e kishte fituar “Oscarin”, por në qarqet filmike holliwoodiane flitej se nuk mund ta luante Shekspirin, për arsye se kishte diksionin e keq. Po përgatitej filmi “Jul Cezari” me Xhejms Mejsonin në rolin e Brutit. Marloni dëshironte ta luante Mark Antonin. E thirri regjisorin dhe i tha: “Unë dëshiroj ta luaj atë rol’”. Regjisori e falënderoi për thirrjen dhe i tha se me gjithë dëshirë do t’ia besonte atë rol, por që producenti ishte kundër për shkak të diksionit të tij të dobët… Çfarë bëri Brando? I angazhoi grimerin, kostumografin, kameramanin dhe e xhiroi fjalimin e Mark Antonit mbi trupin e Jul Cezarit. Materialin e xhiruar ia tregoi regjisorit. Ai i mahnitur. Bashkë ia kishin treguar producentit dhe ashtu e kishte marrë atë rol. E sheh, agapimu? Kjo nuk është kurrfarë shqetësimi, as turpi ose poshtërimi. Përkundrazi. Njerëzve u vjen mirë dhe gëzohen kur i thërret dhe shpreh dëshirën të bashkëpunosh me ta. Të tilla janë rregullat në këtë botë – e përfundoi leksionin Irena.
Sa do të gëzohet Irena kur ta kem lajmëruar se, nëntë vjet pasi që ma kishte propozuar Kjubrikun për filmin që, sidoqoftë, nuk u xhirua kurrë – megjithatë do ta luaja Napoleonin.
Vazhdoj të qëndroj në Romë. Atelieja e piktorit të njohur Gjelosh Gjokaj, nga i cili marr si dhuratë disa grafika te jashtëzakonshme.
Silvana Mangano më ka ftuar për darkë në hotelin “Grand”. Aty është edhe regjisori im, Mauro Bolonjini. Si gjithnjë, dukej tepër e bukur në fustanin e saj të zi. Është e ngazëllyer. Kurrë nuk e kisha parë në një humor të tillë. Mbase pse nuk kishte më brenga, sepse ishin zhvendosur në SHBA që në vitin 1972. Gëzohet që i biri i saj, Frederiko, do të jetë producent.
– Të lutem, ma ruaj Frederikon. Ai të adhuron. Ndihmoji. Është ky filmi i tij i parë – më luti zonja Mangano, pas një darke të mrekullueshme.
E përfundova xhirimin e TV serialit “Të vjetrit dhe të rinjtë”. U hodha në përgatitjen e Bonapartës. Roli i Napoleonit ishte tërheqës dhe tepër kompleks. Po lindte fuqishëm brenda meje. Gërmoj në minierën e imagjinatës sime. Tashmë e kisha parë si në mes të betejës mendon për të dashurën e tij; reagimet e tij kur Zhozefina ia mbyll derën e banjës dhe nuk e lejon të hyjë brenda. Elemente të komedisë?
Shkëputur nga libri i Bekim Fehmiut “Shkëlqim dhe tmerr”, pjesa II
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Kur Irene Papas i tha Margarita Xhepës
