Nga Marjan Icoski “German Marshall Fund” /Largimi i të rinjve më të arsimuar, është një nga problemet më shqetësuese për 6 vendet e Ballkanit Perëndimor, Shqipërinë, Bosnje Hercegovinën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut, Kosovën dhe Serbinë. Të dhënat janë vërtet tronditëse. Gjatë 3 dekadave të fundit, si rezultat i emigrimit masiv, Serbia ka humbur 9 për qind të qytetarëve të saj, Maqedonia e Veriut 10 për qind, Bosnja Hercegovina 24 për qind dhe Shqipëria 37 për qind.
Këta janë kryesisht njerëz të rinj, më të arsimuar dhe më të aftë se të tjerët. Ritmi dhe intensiteti i këtij problemi, e rendit këtë rajon ndër të parët në botë për “largimin e trurit”. Ka vlerësime se në dekadat e ardhshme ai do të humbasë 25-50 për qind të të rinjve të talentuar.
Duke marrë parasysh gjendjen aktuale, ka ardhur koha që vendet e rajonit të ndalojnë së menduari se si t’i mbajnë të rinjtë në shtëpi, dhe të fillojnë të punojnë për të rikthyer ata që kanë ikur tashmë. Demokratizimi i rajonit. është një proces që ecën paralelisht me “evropianizimin” e tij.
Ndaj historitë e suksesit të BE-së, përfshirë shtetet e mirëqenies që funksionojnë si duhet, janë në mendjet e të rinjve dhe qytetarëve në përgjithësi. Studimet më të fundit, tregojnë se ka një dallim në rënie midis faktorëve shtytës ekonomikë dhe joekonomikë për emigrimin e të rinjve nga Ballkani Perëndimor.
Historikisht, nëse të rinjtë janë larguar dikur nga rajoni për paga më të larta dhe punë më të mira, sot ata po largohen gjithnjë e më shumë për një cilësi më të lartë të shërbimeve publike, arsimit, kujdesit shëndetësor, qeverisjes ose mjedisit. Sigurisht, afërsia gjeografike luan një rol të madh, por po ashtu edhe proceset e vazhdueshme të anëtarësimit në BE dhe gjithçka që përfaqësojnë ato.
Në këtë rajon, qeveritë dhe reformat janë nxitur për dekada nga ëndrra për të qenë anëtarë të BE-së, dhe një ideologji e fortë qëndron pas saj në procesin e anëtarësimit. Dhe për të mos harruar një element kyç:Tek e fundit “faktori tërheqës” më i rëndësishëm janë politikat liberale të migracionit të BE-së. Pasojat e largimit të të rinjve më të arsimuar janë të mëdha, veçanërisht humbja e kapitalit njerëzor dhe PBB-së.
Sipas Fondacionit Uestminster për Demokraci, kostot vjetore të arsimit të humbura si rezultat i ikjes së të rinjve të arsimuar, variojnë nga një minimum prej 840 milionë euro, në maksimumi 2.46 miliardë euro. Kjo nënkupton një ulje të konsumit dhe mirëqenies për ekonomitë e BB6, duke i kushtuar atyre rreth 3 miliardë euro rritje vjetore të PBB-së.
Sektori më i prekur është kujdesi shëndetësor publik, ku një pjesë të madhe të mjekëve dhe infermierëve të rinj largohen masivisht nga rajoni. Por mungesa e shërbimeve është gjithashtu e dukshme në profesionet që kërkojnë më pak kualifikim si riparimi, mirëmbajtja dhe ndërtimi, duke çuar në kosto më të larta të shërbimeve dhe tek një cilësi më e ulët.
Në nivelin politik, ikja e më të arsimuarve krijon një terren pjellor për populizëm dhe ndjenjat kundër emigrantëve, të cilat mund të dëmtojnë demokracitë e brishta të Ballkanit Perëndimor. Siç po shihet në të gjithë Evropën, partitë e krahut të djathtë po mobilizojnë mbështetjen ndaj tyre përmes një retorikë të fortë mbi krizën demografike të vendeve, dhe kërcënimin e ardhjes së punëtorëve të huaj.
Dhe ashtu si kudo tjetër, regresi demokratik në Ballkanin Perëndimor lidhet me tendenca të tilla populiste. Nga ana tjetër kjo dukuri politizohet shpesh, dhe ndikohet nga situata politike në çdo vend. Largimi i të rinjve më të arsimuar, ka qenë një nga temat qendrore gjatë fushatave zgjedhore, rreth së cilës ndërtohen platforma të tëra politike.
Partitë përpiqen të joshin votuesit, duke pretenduar se programet e tyre kanë si prioritet “mbajtjen e të rinjve në vend”. Kjo u pa në zgjedhjet e fundit parlamentare në Shqipëri, Bosnje Hercegovinë dhe Maqedoninë e Veriut, ku u vu re politizimi i problemit. Partitë më të mëdha fajësuan njëra-tjetrën, duke paraqitur shifra në lidhje me pjesën e tyre të supozuar të përgjegjësisë për eksodin e të rinjve të talentuar.
Për rrjedhojë, qeveritë e këtyre vendeve nuk e kanë njohur dhe trajtuar deri më tani siç duhet këtë problem, në nivelin politik apo të politikave. Në të gjashta vendet, strategjitë përkatëse janë shumë të shkëputura nga politikat e migracionit, duke injoruar tendencat aktuale të migrimit të të rinjve dhe synuar vetëm të mbajnë të rinjtë në vend përmes adresimit të shkaqeve të largimit të më të arsimuarve.
Nga ana tjetër, politikat e fokusuara në rikthimin e emigrantëve dhe përdorimin e tyre si burim janë më pak të përdorura dhe u prezantuan vetëm pas vitit 2010. Strategji të tilla duhet të zhvillohen më shumë për të kapitalizuar njohuritë, aftësitë dhe financat e diasporës duke tërhequr të rinjtë që të kthehen në shtëpi ose të kontribuojnë nga atje ku janë.
Duke pasur parasysh këtë gjendje, ne kemi nevojë për një paradigmë të re të këtij fenomeni, të fokusuar tek potenciali i diasporës rinore të këtyre vendeve, dhe në bashkëpunimin e zgjeruar rajonal dhe marrëdhëniet e forcuara me BE-në. Po ashtu ky fenomen ka nevojë për një njohje të plotë si një fushë e veçantë e politikave, në nivel kombëtar dhe rajonal.
Në këtë kuadër, ai duhet të analizohet jo vetëm si një tendencë negative, por edhe si një mundësi e qëndrueshme për zhvillimin socio-ekonomik, duke pasur parasysh asetet financiare, njohuritë dhe rrjetet e diasporës rinore.
Ky ndryshim i narrativës, mund të arrihet duke kopjuar modelin irlandez të bashkëpunimit të hapur, që bazohet në lidhjen horizontale të institucioneve, mediave, bizneseve dhe sektorit të shoqërisë civile për angazhimin e diasporës, apo atë estonez, duke e riemërtuar rajonin si një terren pjellor për investime dhe inovacion.
Imitimi i qasjes së investimeve të huaja direkte; thellimi i Tregut të Përbashkët Rajonal të mbështetur nga BE-ja si një shtytës për lëvizjen e njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit; dhe promovimi i suksesit të tregimeve sipërmarrëse të diasporës janë disa ide që duhen ndjekur.
Talentët e rinj, novatorë dhe të aftë për teknologjinë duhet të identifikohen ku ndodhen aktualisht, të kontaktohen dhe t’u ofrohet bashkëpunim përmes mjeteve dhe rrjeteve virtuale që mund të lehtësojnë lehtësimin e shkëmbimit të njohurive dhe përvojave.
Një marrëveshje e re mbi migracionin, që do ta theksonte rolin e BE-së në zbutjen e këtij fenomeni përmes procesit të anëtarësimit në BE, dhe që do të rriste përgjegjshmërinë e BE-së, mund të mbështesë lëvizshmërinë dhe shkëmbimin e talenteve të këtij rajoni si një lëvizje strategjike një periudhë afatgjatë.
Ndër të tjera, Plani Ekonomik dhe i Investimeve për Vendet e Ballkanit Perëndimor i vitit 2020 dhe Axhenda e Rajonit për Inovacionin, Kërkimin, Arsimin, Kulturën, Rininë dhe Sportin e vitit 2021, përbëjnë një pikënisje të shkëlqyer për forcimin e mëtejshëm të kapaciteteve dhe bashkëpunimin ndërmjet aktorët kryesorë rajonalë për t’i realizuar këto risi politike dhe politike.
Nëse 6 vendet e Ballkanit Perëndimor dëshirojnë të mbajnë të rinjtë, dhe të tërheqin ata që janë larguar tashmë, ky është një nga faktorët nga i cili varen aspiratat e tyre në BE dhe përparimi i tyre demokratik dhe ekonomik. Mundësia për ta bërë këtë është këtu, dhe mund të jetë e fundit.
Shënim:Marjan Icoski, bashkëpunëtor i think-tankut “German Marshall Fund” dhe menaxher programi në Organizatën për Inovacion Social ARNO në Maqedoninë e Veriut.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Emigrantët/ Bushati: Nuk e shfrytëzojmë për integrimin në BE
Europa Lindore po shpopullohet, por askush nuk po e vë ujin në zjarr
“Shqipëria po boshatiset, por atje iu japin punë”
