Zyrtari uzbek dukej sikur po fliste për lirinë e kombit të tij. “Ne kurrë nuk do të komprometojmë interesat tona kombëtare,” tha ministri i Energjisë Zhurabek Mirzamakhmudov për uebsajtin e lajmeve Kun.uz, një medium uzbek, më 7 dhjetor. “Ne nuk do të lejojmë që të vendosen kushte politike në këmbim” për anëtarësimin në një “bashkim të gazit natyror” me Rusinë dhe Kazakistanin, tha ai. Në fund të nëntorit, Uzbekistani dhe ish-fqiu i tij sovjetik, Kazakistani, filluan të diskutojnë mundësinë e një “bashkimi të gazit natyror”.
Në disa pjesë të Uzbekistanit, furnizimi me gaz nuk ka qenë i qëndrueshëm, duke çuar në protesta të fundit popullore. Pavarësisht nga një popullsi prej më pak se 20 milionë banorësh, Kazakistani është kombi i nëntë më i madh në botë për nga zona; është pak më e vogël se Argjentina. Rajonet e saj veriore janë afër Rusisë dhe mund të furnizohen lehtësisht nga rrjetet e saj të tubacioneve.
Aleanca mund të ndihmojë ekonomitë më të mëdha të Azisë Qendrore ish-sovjetike të koordinojnë eksportet e gazit dhe furnizimin për klientët vendas. Sipas një përshkrimi të botuar më 27 nëntor, ai gjithashtu mund të hapë rrugën për integrimin e ngushtë – ekonomik, politik dhe të lidhur me mbrojtjen.
Mbrojtja është veçanërisht e rëndësishme pas pushtimit të Ukrainës – dhe kërcënimeve të fshehura që Kazakistani mori nga disa figura publike në Rusi kohët e fundit.
Por Kremlini vendosi menjëherë të ndërhyjë. Një ditë pas publikimit të përshkrimit të “sindikatës”, presidenti rus Vladimir Putin i tha homologut të tij kazak Kassym-Jomart Tokayev se Moska duhet të jetë pjesë e “bashkimit të gazit natyror” që mund të zhvillojë mekanizma për transportimin e gazit natyror midis tre kombeve – dhe Kinë.
Moska filloi të lavdërojë marrëveshjen e propozuar duke thënë se Kazakistani mund të kursejë “dhjetëra miliarda dollarë” duke blerë gaz rus për provincat e saj veriore në vend që të ndërtojë tubacionet e veta që mund të shtrihen mijëra kilometra. Përgjigja fillestare e Tokajevit? Pse jo.
Asnjë integrim
Vëzhguesit thonë se Moska është e dëshpëruar të prishë çdo formë integrimi në rajonin strategjik prej më shumë se 60 milionë banorësh që shtrihet midis Kinës, Afganistanit, Iranit dhe Rusisë, i cili nuk përfshin drejtpërdrejt Kremlinin.
“Nuk është e vështirë të merret me mend se nisma [e Putinit] ishte një përgjigje ndaj lajmit se Uzbekistani dhe Kazakistani po krijojnë një bashkim që mund të bëhet një bazë për integrimin sovran të Azisë Qendrore, veçanërisht kur bëhet fjalë për mbrojtjen,” Alisher Ilkhamov, kreu i Azia Qendrore Due Diligence me bazë në Londër, një institut kërkimi, i tha Al Jazeera-s.
“Kjo nuk i shkonte për shtat Kremlinit,” tha ai.
Moska ka ndërhyrë shpesh në çështjet e Azisë Qendrore.
Në vitin 1994, presidenti i parë i Kazakistanit Nursultan Nazarbayev doli me idenë e “Bashkimit Euroaziatik të Kombeve” që do të nxiste lidhjet ekonomike midis kombit të tij, Rusisë dhe Bjellorusisë. Moska iu bashkua me padurim nga frika e konkurrencës me BE-në dhe SHBA-në që investuan miliarda në zhvillimin e fushave të pashfrytëzuara të naftës dhe gazit të Kazakistanit në shelfin e Kaspikut në vitet 1990.
Përfundimisht, Rusia mori drejtimin në Bashkimin Euroaziatik, duke e kthyer bllokun e tregtisë së lirë në një aleancë të dominuar nga Moska.
Taxhikistani dhe Kirgistani i varfër iu bashkuan asaj sepse miliona shtetas të tyre punojnë në Rusi dhe remitancat e tyre mbajnë në këmbë ekonomitë e atdheut të tyre. Uzbekistani pezulloi anëtarësimin e tij në 2008.
“Qëndroni pranë çelësit kryesor”
Këtë herë, Kremlini ka nxituar për të bindur Uzbekistanin që të mos shprehë dyshime në “bashkimin e gazit natyror”.
“Askush nuk po flet për kushtet politike”, tha zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov më 8 dhjetor, pas shpërthimit të Mirzamakhmudov. Por historia mund ta vërtetojë se ai e ka gabim.
Në vitet 1990, Moska menaxhoi rrjedhën e gazit natyror nga Azia Qendrore në Evropë pasi kontrollonte të vetmin tubacion nga rajoni, që do të thotë se mund të diktonte çmimet derisa Kina e uritur nga energjia të financonte një rrugë për në provincat e saj perëndimore. Vëzhguesit e shohin përpjekjen e Putinit për t’u bashkuar me “bashkimin” ende teorik si një mënyrë për të kontrolluar sërish rrjedhën e gazit, nga Rusia dhe Azia Qendrore, në Kinë.
“Rusia dëshiron të qëndrojë pranë çelësit kryesor dhe të mbajë ndikimin e saj në tregun e [gazit] ndërsa është nën sanksione, dhe gjithashtu të mos e lejojë Kinën të heqë dorë nga gazsjellësi i Rusisë në atë të Azisë Qendrore”, tha për Al analisti me bazë në Kiev, Aleksey Kushch. Jazeera.
“Bashkimi” mund të ofrojë gjithashtu një shans për të shtrydhur pak gaz rus në tubacionin e financuar nga Kina nga Azia Qendrore.
Eksportet e Moskës ranë në mënyrë dramatike pasi Evropa vendosi të heqë dorë nga furnizimet ruse të energjisë, në përgjigje të pushtimit të Ukrainës. Këtë vit, Bashkimi Evropian filloi të marrë shumë më pak gaz rus, vendosi një kufi çmimi për naftën e tij dhe embargoi importet e naftës së papërpunuar ruse nga deti. Për shkak të sanksioneve perëndimore, Pekini u bë blerësi më i madh i importeve të energjisë nga Moska. Ajo pothuajse dyfishoi sasinë e naftës, gazit dhe qymyrit që bleu nga Rusia që para luftës – dhe pagoi rreth 60 miliardë dollarë për to.
Në fillim të dhjetorit, Kina përfundoi një tubacion që mund të transportojë gazin rus në Shangai. Tubacioni i linjës lindore Kinë-Rusi do të shtrijë më shumë se 8,000 km (4,970 milje). Kremlini dëshiron të shesë edhe më shumë, por fushat veriperëndimore të gazit të Rusisë janë shumë larg tubacioneve ekzistuese për në Kinë. Megjithatë, ato mund të lidhen lehtësisht me rrjetin e epokës sovjetike.
“Moska po përpiqet të përdorë çdo mjet që ka në dispozicion për të vënë në rrezik sa më shumë ‘byrekun’e gazit në Republikën Popullore të Kinës,” i tha Al Jazeera Temur Umarov, një sinolog dhe ekspert i Carnegie Politika, një institut me bazë në Moskë.
Ndërsa propozimi i Rusisë për t’u bashkuar me bashkimin e befasoi Kazakistanin, Uzbekistani ka derdhur mjaft ujë të ftohtë mbi të për të penguar të gjithë idenë.
“Tashkenti e bëri të qartë se nuk ishte i interesuar të bashkohej me sindikatat,” tha analisti Ilkhamov. Ndërkohë, Kazakistani thotë se është ende duke “vlerësuar” propozimin – dhe përmend sanksionet perëndimore të vendosura ndaj Rusisë si pengesa kryesore. “Kazakistani nuk do të lejojë që territori i tij të përdoret për të anashkaluar sanksionet,” u citua së fundmi të ketë thënë zëvendësministri i Jashtëm i Kazakistanit Roman Vasilenko.
/Përkthyer dhe përshtatur pë Konica.al nga “AlJazeera“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
