Skena që të kujtojnë një luftë civile, por që të kujtojnë edhe sulmin nga mbështetësit e Donald Trump në Capitolin dy vjet më parë, u shpalosën dje në Brazil, me mbështetësit e ish-presidentit Jair Bolsonaro që sulmuan ndërtesat e qeverisë qendrore në Brasilia, disa vetëm ditë pasi Lula u betua si presidenti i ri i vendit. Më në fund, pas disa orësh incidentesh të zgjatura, forcat e sigurisë vunë nën kontroll situatën, duke arrestuar qindra “bolsonarë”.
“The Conversation” i kërkoi Rafael Ioris, një ekspert i politikës braziliane në Universitetin e Denverit, të shpjegonte rëndësinë e sulmit dhe çfarë mund të ndodhte më pas.
Kush ishte pas sulmit?
Ajo që pamë ishin mijëra mbështetës të linjës së ashpër të Bolsonaros – ata që mbështesin axhendën e tij të së djathtës ekstreme – duke u përpjekur të merrnin kontrollin në duart e tyre pas zgjedhjeve të fundit. Edhe pse Bolsonaro nuk ishte në kryeqytet kur ndodhi sulmi – pasi ndodhet në Florida – ai është përgjegjës për atë që ndodhi. Ndërsa ishte në detyrë ai inkurajoi mosbesimin ndaj institucioneve politike, mbrojti mbylljen e Kongresit dhe sulmoi Gjykatën e Lartë – dy nga institucionet e shënjestruara nga protestuesit.
Protestat kanë vazhduar për javë të tëra dhe ka financues të mëdhenj të protestave, duke përfshirë pronarë të mëdhenj tokash dhe grupe biznesi që ndihmuan të paguanin mijëra mbështetës të Bolsonaros për t’u dërguar me autobus në kryeqytet, Brasilia. Dhe pastaj është roli i ushtrisë. Figura të larta ushtarake kanë mbështetur prej kohësh axhendën e ekstremit të djathtë të Bolsonaros dhe madje kohët e fundit kanë treguar mbështetje të plotë në disa protesta pro grushtit të shtetit që po zhvillohen në pjesë të ndryshme të vendit në prag të sulmit.
Mungesa e sigurisë që parandalon pushtimin e institucioneve kyçe në kryeqytet më shtyn të pyes veten: A ishin ata të pakujdesshëm apo bashkëpunëtorë?
A mund të elaboroni më tej rolin e ushtrisë?
Siguria e qyteteve nuk është përgjegjësi e forcave të armatosura, por mbështetja e vazhdueshme e ushtrisë për axhendën e Bolsonaros ka ndihmuar në “legjitimimin” e pikëpamjeve të tilla midis anëtarëve të policisë ushtarake të shtetit. Dhe ishte policia ushtarake e ngarkuar për të mbajtur nën kontroll protestat në Brasilia.
Protestuesit pro Bolsonaros po kërkojnë ndërhyrje ushtarake për të përmbysur atë që ata pretendojnë – pa prova – se janë manipuluar zgjedhjet që sollën Lulën në pushtet. Shpresa e tyre është që figura të larta ushtarake – shumë prej të cilëve kanë shprehur mbështetje për Bolsonaron dhe simpati për kampet protestuese të ngritura pranë bazave të ushtrisë – do të mbështesin rrëzimin e Lulës.
Brazili ka një histori të gjatë me forcat e armatosura që nuk pranojnë pushtet politik. Grushti i fundit ushtarak ishte në vitin 1964. Sigurisht, kushtet tani janë të ndryshme se në atë kohë – grushti i shtetit u mbështet nga qeveritë e huaja, përfshirë SHBA-në. Bolsonaro kultivoi lidhje të ngushta me ushtrinë braziliane duke zhvendosur personelin kryesor ushtarak në postet qeveritare. Gjeneralët e krahut të djathtë që ishin miqësorë me Bolsonaron u bënë ministra. Për më tepër, rreth 6,000 personel ushtarak aktiv në detyrë u caktuan në pozita civile në qeveri gjatë 8 viteve të fundit.
Disa gjeneralë të Marinës dhe të Forcave Ajrore i mbështetën protestat. Që nga zgjedhjet, ju keni pasur gjeneralë që kanë deklaruar se protestat që kërkonin ndërhyrje ushtarake ishin të ligjshme. Mendoj se është e drejtë të thuhet se pjesë të ushtrisë braziliane ishin inkurajuese për atë që ndodhi. Por kur erdhi koha, forcat e armatosura nuk u përfshinë. Ushtria mund të ketë ushqyer protestën, por kur situata i përngjau një grushti shteti– me tanke në rrugë – ata nuk reaguan.
Pra, a do ta quani sulmin një përpjekje për grusht shteti?
Kjo është një pyetje themelore. Ndërsa ngjarjet u zhvilluan më 8 janar, dukej më shumë si një protestë e kthyer e dhunshme dhe jashtë kontrollit – niveli i shkatërrimit brenda disa prej ndërtesave e dëshmon këtë. Qëllimi i shprehur i shumë protestuesve ishte ndërhyrja ushtarake. Kështu që në këtë kuptim do ta konsideroja më shumë si një përpjekje për grusht shteti.
Çfarë na tregon sulmi për demokracinë në Brazil?
Brazili është në një udhëkryq. Me Bolsonaron, vendi u tërhoq nga institucionet demokratike pasi besimi në to u ‘gërrye’ nën sulmin e vetë presidentit dhe skandaleve të korrupsionit. Gati gjysma e vendit votoi për të pavarësisht nga rekordi i tij për minimin e demokracisë. Por zgjedhja e Lulës duket se tregon se edhe më shumë njerëz duan të rindërtojnë institucionet demokratike të vendit pas katër vitesh sulmi nga Bolsonaro. Pra, kjo mund të jetë një pikë kthese. Mediat në Brazil denoncuan ashpër veprimet e protestuesve. Në ditët dhe javët në vijim, do të ketë hetime për atë që ndodhi dhe shpresojmë se do të ketë njëfarë përgjegjësie. Ajo që do të jetë kyçe është aftësia e Lulës për t’u marrë me elementë antidemokratikë në ushtri.
A janë të vlefshme krahasimet me sulmin në Capitolin e SHBA?
Trumpizmi dhe Bolsonarizmi ndajnë një narrativë “zgjedhore të vjedhura”, me mbështetës të tërhequr nga e djathta që mbështesin çështje të tilla si të drejtat e armëve dhe strukturat tradicionale të familjes. Një ndryshim i rëndësishëm është roli i ushtrisë. Edhe pse ish-personeli ushtarak ishte i përfshirë në sulmin e 6 janarit në Uashington, zyrtarët e lartë ushtarakë amerikanë e dënuan atë. Ndërhyrja ushtarake nuk ishte qëllimi i protestuesve në SHBA, ndryshe nga sulmi i 8 janarit 2023 në Brasilia. Por ka paralele të qarta – në të dyja ne kemi parë grupe dhe individë të fuqishëm të ekstremit të djathtë që refuzojnë të pranojnë drejtimin e një vendi dhe përpiqen të sulmojnë institucionet e pushtetit.
Tani pyes veten nëse do të ketë edhe paralele në atë që ndodh pas sulmit.
Në SHBA, autoritetet kanë bërë një punë të mirë për të ndëshkuar shumë prej të përfshirëve në trazira. Nuk jam i sigurt se do të shohim të njëjtën gjë në Brazil, pasi ata mund të kenë të bëjnë me grupe të fuqishme brenda forcave ushtarake dhe policore në të gjithë vendin.
Kështu, aktorët demokratikë brenda dhe jashtë qarkut do të jenë thelbësorë për të mbështetur punën e mbrojtjes së demokracisë në Brazil.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Zgjedhjet për president në Brazil po na kujtojnë SHBA…
