Sa shpejt ndryshojnë gjërat. Disa javë më parë analistët ishin të bindur se ekonomia globale po ecnin përpara. Tani ata shqetësohen për një recesion të thellë të shkaktuar nga pasojat nga kolapsi i Silicon Valley Bank (svb) dhe shpëtimi i Credit Suisse. “Nga një ulje në ulje të vështirë”, siç ka shkruar Torsten Slok, një ekonomist në Apollo Global Management, një menaxher asetesh. Analistët në JPMorgan Chase – më mirë në ekonomi sesa metafora, shpresohet – thonë se “një ulje e butë tani duket e pamundur, me aeroplanin në një kthesë (mungesë besimi në treg) dhe motorët gati të fiken (huadhënie bankare)”.
Dëshmitë nga përpara kaosit të fundit bankar sugjeronin se PBB-ja globale po rritej me një normë vjetore prej rreth 3%. Në vendet e pasura, tregjet e punës ishin në flakë. Deri më tani ka prova të pakta të një ndryshimi në të dhënat “në kohë reale” drejt rritjes më të ngadaltë. Një “tregues i aktivitetit aktual” i prodhuar nga Goldman Sachs, një bankë, i nxjerrë nga një sërë masash me frekuencë të lartë, duket i qëndrueshëm. Indekset e menaxherëve të blerjeve treguan një përmirësim të lehtë në muajin mars. Masat javore të PBB-së të prodhuara nga OECD, një klub i vendeve të pasura, po qëndrojnë. ubs, një bankë tjetër, ndjek rritjen e PBB-së globale sipas çmimeve të tregjeve financiare (për shembull, në çmimet e naftës dhe aksionet ciklike). Kjo aktualisht tregon një rritje prej 3.4%, kundrejt 3.7% përpara rënies së svb.
Është ende herët. Dhimbja mund të jetë rrugës. Dhe siç e kanë ilustruar analistët e JPMorgan me metaforën e tyre, ekonomistët kanë dy shqetësime. E para është pasiguria. Nëse njerëzit i frikësohen një krize bankare dhe dhimbjes ekonomike shoqëruese, ata mund të shkurtojnë konsumin dhe investimet. E dyta ka të bëjë me kredinë. Institucionet financiare, nga frika e humbjeve, mund të tërhiqen nga kreditimi, duke i privuar firmat nga kapitali shumë i nevojshëm. Megjithatë, për fat të mirë, ka arsye për të besuar se trazirat e fundit bankare do të kenë më pak ndikim sesa frikë.
Merrni së pari pasigurinë. Hulumtimi i publikuar nga FMN-ja në vitin 2013 zbulon se hapat e pasigurisë – të cilat ishin shkaktuar nga gjëra të tilla si pushtimi i Amerikës në Irak dhe kolapsi i bankave – mund të zvogëlojnë rritjen vjetore të PBB-së deri në 0.5 pikë përqindjeje, kryesisht për shkak se firmat vonojnë investimet. Nëse një goditje e tillë do të materializohej, rritja globale do të binte nga 3% në ndoshta 2.5%.
Megjithatë, nëse trazirat nuk vazhdojnë, ndikimi nuk ka gjasa të jetë aq i rëndësishëm – sepse kolapsi i bankës bëri çuditërisht pak përshtypje te njerëzit. Një sondazh nga Ipsos, një anketues, zbuloi se nga fillimi deri në mesin e marsit besimi i konsumatorëve amerikanë në fakt u rrit, edhe pse startup-et në Silicon Valley shqetësoheshin se paratë e tyre do të zhdukeshin. Një “indeks i pasigurisë” i nxjerrë nga analiza e gazetave nga Nick Bloom i Universitetit të Stanfordit dhe kolegëve, u rrit pak kur filloi trazirat, por po zvarritet. Ndjenja e biznesit gjerman papritmas vazhdoi të përmirësohet në mars. Kërkimet globale të Google për termat që lidhen me “krizën bankare” u rritën në fillim të marsit, por gjithashtu kanë rënë përsëri. Është e vështirë të thuash pse njerëzit janë kaq të pamend. Ndoshta pas viteve të fundit të murtajës dhe luftës, rrëmujat në industrinë bankare duken si një shëtitje në park. Ose ndoshta njerëzit mendojnë se qeveritë do të ndërhyjnë për t’i mbrojtur ata.
Shumë ekonomistë shqetësohen më shumë për problemin e dytë: kredinë. Nëse firmat nuk mund të marrin në dorë financat, ato nuk mund të rriten kaq lehtë. Më 22 mars, Jerome Powell, kryetar i Rezervës Federale, iu referua një “literature shumë të madhe” kur u pyet për lidhjen midis kushteve më të shtrënguara të kredisë dhe aktivitetit ekonomik. Në vitet pas krizës financiare globale të 2007-09, tregjet e prishura të kredisë frenuan si rimëkëmbjen ekonomike afatshkurtër ashtu edhe rritjen afatgjatë të produktivitetit.
Pas rënies së svb, tregjet e kapitalit në thelb ngrinë. Nga 11 deri në 19 mars, korporatat amerikane nuk emetuan obligacione të reja të nivelit të investimit, duke emetuar një mesatare ditore prej 5 miliardë dollarësh në janar dhe shkurt. Kjo shkaktoi habi. Por më pak njerëz vunë re se tregu që atëherë është rritur. Ditët e fundit Brown-Forman, i cili prodhon uiski Jack Daniel’s ndër produkte të tjera, dhe NiSource, një firmë e madhe e shërbimeve, kanë mbledhur shuma të mëdha parash në tregjet e borxhit. Edhe pse spread-et në obligacionet e korporatave u rritën pak pas rënies së svb, edhe ato kanë rënë mbrapa ditët e fundit. Kompanitë mund të kenë ndaluar për një kohë të shkurtër emetimin e borxhit të ri për të kontrolluar nëse bregdeti ishte i pastër. Duket e mundshme që marsi 2023 do të rezultojë të jetë një muaj mjaft mesatar për emetimin e borxhit të korporatave.
Dëmtimi i sistemit bankar pothuajse me siguri do të jetë më i rëndësishëm. Që nga fillimi i marsit, çmimet e aksioneve të bankave globale kanë rënë me një të gjashtën. Provat akademike sugjerojnë se rënia e çmimeve të aksioneve priret të godasë rritjen e kredisë. Bankat gjithashtu mund të shkurtojnë huadhënien nëse shohin flukse dalëse të depozitave, ose nëse kanë nevojë të rrisin kapitalin sepse investitorët dyshojnë në sigurinë e tyre. Në të vërtetë, bankat në të gjithë botën e pasur tashmë duket se po shtrëngojnë standardet. Goditja ndaj huadhënies bankare nënkupton një zvarritje rritjeje prej rreth 0.4 pikë përqindjeje si në Amerikë ashtu edhe në zonën e euros, sipas një dokumenti të ri nga Goldman Sachs. Trazirat mund të kenë goditur më shumë bankat amerikane, por ekonomia e eurozonës është më e varur nga kreditimi i bankave. Kjo mund të ulë edhe më tej rritjen globale, nga 2.5% në diçka më shumë se 2%.
Edhe pse trazirat e fundit bankare nuk janë një lajm i mirë, nuk ka gjasa që ta shtyjë ekonominë botërore në kufi. Vërtetë, gjërat ende mund të përkeqësohen. Zbulimi i një banke tjetër ‘të kalbur’ mund të shkaktojë një spirale në rënie. Bankave do t’ju duhet kohë për të rindërtuar bilancet dhe për të marrë kredi. Rritja e normave të interesit do të vazhdojë të pengojë rritjen derisa bankierët qendrorë të gjykojnë punën e tyre të kryer.
Por ka forca që punojnë edhe në drejtimin tjetër. Njëra është rikthimi i Kinës. Ekonomistët presin që ekonomia e dytë më e madhe në botë të jetë rritur me mbi 7% nga viti në vit në tremujorin e dytë të vitit. Ndërkohë, pengesat e zinxhirit të furnizimit janë zhdukur kryesisht dhe çmimet e energjisë kanë rënë. Mos u habitni nëse qëndrueshmëria e pazakontë e ekonomisë botërore vazhdon.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
BBC: A është ky fillimi i një krize tjetër financiare?
Kush është fajtor për krizën e re bankare?
Institucionet financiare që po ‘rrëzohen’ aktualisht!
