Një krizë bankare relativisht e vogël ka qenë e mjaftueshme për të demonstruar brishtësinë e multilateralizmit sot. Dështimet e bankave në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë kanë përmbysur pritshmëritë, sepse qeveritë as nuk pretenduan se po ndiqnin ndonjë rregullore të përbashkët në trajtimin e pasojave. Ndërsa sistemi bankar botëror është në gjendje më të mirë se sa ishte pak para krizës financiare të vitit 2008, mekanizmat e krijuar gjatë 15 viteve të fundit për të përballuar tendosjen financiare kanë rezultuar të pamjaftueshëm.
Kriza e fundit ka implikime më të gjera për mënyrën se si bota mund dhe duhet të trajtojë problemet kolektive. Në fund të fundit, multilateralizmi tashmë kishte rënë në kohë të vështira. Megjithëse liderët botërorë këmbëngulën vazhdimisht pas krizës së vitit 2008 se nuk duhet të ketë kthim te proteksionizmi, Organizata Botërore e Tregtisë është bërë e pafuqishme, e paaftë për të përfunduar marrëveshje të reja apo edhe për të arbitruar konflikte në bazë të atyre ekzistuese. Të gjitha ekonomitë kryesore – SHBA, Kina dhe Bashkimi Evropian – kanë adoptuar forma të ndryshme të proteksionizmit.
Ky trend mund të kuptohet si një kombinim i proteksionizmit financiar dhe veprimit arbitrar të qeverisë. Një mësim vendimtar i krizës së vitit 2008 ishte se sistemet e fragmentuara rregullatore janë problematike dhe se nevojiten rregulla të qarta në rast të një goditjeje ose kolapsi të papritur. Dështimi i Silicon Valley Bank, megjithatë, u trajtua pjesërisht nga Rezerva Federale e SHBA dhe pjesërisht nga një rregullator shtetëror i Kalifornisë, i cili mori vendimin për të mbyllur bankën në mes të një dite tregtimi, duke nxitur një rrjedhë shumë më të gjerë në bankat më të vogla.
Pas një fundjave kaosi, Departamenti Amerikan i Thesarit koordinoi një njoftim që garantonte të gjitha depozitat në SVB, jo vetëm depozitat e siguruara deri në 250,000 dollarë. Por kjo përgjigje menjëherë ngriti më shumë pyetje. A po garantonin në fakt autoritetet financiare amerikane të gjitha depozitat bankare të SHBA? Thesari tha jo, por kishte nevojë që depozituesit të interpretonin përgjigjen e tij si po.
Një mësim tjetër nga viti 2008 ishte se institucionet financiare me rëndësi sistemike duhet t’i nënshtrohen mekanizmave të zgjidhjes të përgatitura mirë. Por raundet e pafundme të diskutimeve dhe negociatave rregullatore rezultuan krejtësisht të parëndësishme kur regjimi i ri u testua përfundimisht. Momenti i së vërtetës erdhi kur investitori më i madh i Credit Suisse, Banka Kombëtare Saudite, nuk pranoi t’i jepte më shumë likuiditet. Të ballafaquar me nevojën për të lëvizur shpejt, rregullatori zviceran, qeveria zvicerane dhe Banka Kombëtare Zvicerane krijuan përgjigjen e tyre ad hoc, duke organizuar një blerje të diskutueshme nga UBS. Të gjitha planet e negociuara ndërkombëtarisht mbetën në sirtar.
Ndërsa aksionerët e Credit Suisse paguheshin në aksione të UBS, mbajtësit e obligacioneve shtesë të nivelit të parë me vlerë 17 miliardë dollarë u fshinë. Për shumë vëzhgues – për të mos përmendur ata që mbanin bonot AT1 – kjo ndjehej si një shkelje tronditëse e të kuptuarit të nënkuptuar rreth hierarkisë së pretendimeve. E megjithatë vendimi ishte plotësisht i mbrojtshëm, duke pasur parasysh gjurmët e imta të kontratave të obligacioneve dhe duke pasur parasysh nevojën që rregullatorët zviceranë të jenë në gjendje të përcaktojnë kushtet e një ristrukturimi.
Kudo që të shikohet në krizën aktuale, gjen qeveritë që këmbëngulin se nuk ka asnjë kërcënim sistemik, edhe pse ato ripërcaktojnë përgjigjet e tyre ndaj asaj që është qartësisht një kërcënim sistemik. Kjo kontradiktë, së bashku me reagimin vazhdimisht në ndryshim, është bërë burimi kryesor i pasigurisë. Gjithçka – siguria e depozitave bankare, vjetërsia e pretendimeve për kredi dhe gjasat për drejtime të reja – duket se janë në ajër.
Tani që “neoliberalizmi” ka rënë në favor, ia vlen të kujtojmë theksin që dikur i vinte qeverisjes ekonomike sipas rregullave të qarta, të parashikueshme, përgjithësisht të zbatueshme, pa të cilat do të ketë gjithmonë pasiguri dhe potencial për panik. Për më tepër, në një botë pa rregulla, të fortët fitojnë gjithmonë në kurriz të të dobëtve.
Kujtoni paketat e shpëtimit të vitit 2008. Ndër të tjera, ata treguan se vendet e mëdha si SHBA (ose Kina, për këtë çështje) mund të ndërhynin gjithmonë për të shpëtuar sistemet e tyre bankare, ndërsa vendet më të vogla nuk kishin një mundësi të tillë. Ndërsa Islanda dhe Irlanda e morën këtë mësim për zemër, Zvicra nuk është ende jashtë pyllit. Pasi i ka shpëtuar mezi një shkrirjeje duke krijuar një superbankë të re me aktive dy herë më të mëdha se PBB-ja zvicerane, ajo po krijon rrezik edhe më të madh sistemik.
Kuptimi se disa vende luajnë me rregulla të ndryshme nga të tjerët është një kërcënim i thellë për multilateralizmin. Pas një pandemie katastrofike dhe luftës së Rusisë ndaj Ukrainës – me të gjitha efektet e saj negative globale – a ka ndonjë alternativë ndaj negociatave të rënda ndërkombëtare në ndjekje të kornizave dhe rregullave të përbashkëta?
Një fushë ku qasja standarde shumëpalëshe mund të përmirësohet është përgjigja ndaj ndryshimeve klimatike. Për shumë vite, ekonomistët dhe politikëbërësit punuan mbi mekanizmat për çmimin e karbonit ose tregtimin e emetimeve, dhe evropianët u përpoqën të udhëheqin rrugën duke zhvilluar tregjet e brendshme të karbonit. Por SHBA-ja e braktisi efektivisht këtë qasje me Aktin e Reduktimit të Inflacionit të vitit 2022. Në vend që të negocionte me ndonjë qeveri tjetër, ajo thjesht miratoi programin e saj masiv të investimeve për të mbështetur prodhimin vendas dhe energjinë e rinovueshme.
Megjithëse IRA është cilësuar si proteksioniste, ajo mund të zvogëlojë rrënjësisht kostot e prodhimit të energjisë pa karbon – si në SHBA ashtu edhe në nivel global. Sidoqoftë, karburantet pa karbon duhet të jenë më të lira se karburantet me karbon nëse sinjali i çmimit do të drejtojë kalimin në një ekonomi neto zero. Nëse ky rezultat nuk mund të arrihet duke negociuar tarifat ose taksat mbi emetimet, mund të arrihet ende progres duke ulur kostot e karburanteve rivale.
Megjithatë, nuk është e qartë se një garë e dobishme për në krye është më e mirë se multilateralizmi tradicional. Pasiguria dhe sinjalet e paqarta çojnë në sjellje destruktive, sepse orientojnë të gjithë drejt afatshkurtër dhe mbjellin farat e zhgënjimit. Strategjitë efektive afatgjata kërkojnë parashikueshmëri dhe transparencë të bazuar në rregulla të thjeshta dhe të qarta. Një sistem i bazuar në rregulla që ka nevojë për rishpikje të vazhdueshme në fund të fundit është i paqëndrueshëm. A mund të bëhet banka më pak komplekse, më pak e ndjeshme ndaj ekzekutimeve dhe më pak në nevojë për rirregullime të vazhdueshme rregullatore? Përgjigja e kësaj pyetjeje do të jetë një test për qeverisjen në shumë çështje përtej bankingut.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A është ky fundi për euron?
Bankat lulëzojnë pavarësisht krizës!
Analiza/Prof.Civici: Biznesi dhe likuiditeti në kohen e koronavirusit
