Në nëntor 2021, në një samit të OKB-së në Glasgow, liderët e botës deklaruan me shumë bujë se po dërgonin qymyr në grumbullin e hirit të historisë. Qeveritë premtuan të ndalonin ndërtimin e termocentraleve me qymyr dhe financuesit u zotuan të ndalonin financimin e minierave të qymyrit. Megjithatë, pas tetëmbëdhjetë muajsh, karburanti më i ndotur në botë është ende ‘gjallë’. Pushtimi rus i Ukrainës shkaktoi një përleshje për lëndë djegëse fosile, duke e shtyrë konsumin e qymyrit në nivele rekord në vitin 2022. Edhe pse tronditja energjetike është zbehur, kërkesa globale për qymyr ende pritet të rritet pak këtë vit. Nëse rritja e temperaturës së botës do të kufizohet në 1.5°C, prodhimi i qymyrit duhet të bjerë me më shumë se dy të tretat gjatë kësaj dekade. Në vend të kësaj, parashikohet të bjerë me më pak se një të pestën.
Një arsye për parashikimin shpresëdhënës të 2021-shit ishte vërshimi i angazhimeve të marra nga bankat më të mëdha në botë dhe huadhënësit dhe investitorët e tjerë. Më shumë se 200 financues kryesisht perëndimorë kanë shpallur politika që kufizojnë investimet në minierat e qymyrit ose termocentralet me qymyr. Huadhënësit që përfaqësojnë plotësisht dy të pestat e aktiveve bankare globale janë nënshkruar në Aleancën Bankare Net-Zero, e cila zotohet të harmonizojë portofolet me arritjen e emetimeve neto zero deri në vitin 2050. Shpresa ishte se reduktimi i financave në dispozicion për lëndët djegëse fosile do të ndihmonte botën dekarbonizimi duke rritur koston e kapitalit për projektet, duke penguar investimet dhe përfundimisht duke mbytur furnizimin. Por bumi i qymyrit po ekspozon të metat në këtë qasje.
Çfarë po shkon keq? Si fillim, premtimet e bankave vijnë me shkronja të vogla. Shumë premtime hyjnë në fuqi deri në fund të dekadës; të tjerat mbulojnë vetëm klientët e rinj ose miniera të reja, ose përjashtojnë minatorët që nxjerrin vetëm një pjesë të të ardhurave të tyre nga qymyri. Si rezultat, 60 banka të mëdha ndihmuan në kanalizimin e 13 miliardë dollarëve drejt prodhuesve më të mëdhenj të qymyrit në botë vitin e kaluar.
Ekzistojnë gjithashtu kufizime për atë që mund të arrijë një klub firmash financiare. Përballë kritikave nga ligjvënësit e shtetit republikanë në Amerikë, të cilët po kërcënojnë me veprime antitrust kundër anëtarëve të klubeve të tilla, shumë firma financiare po bëhen më të kujdesshme. Muajin e kaluar Allianz, axa dhe Scor, tre sigurues, u larguan nga Aleanca Net-Zero Insurance. Disa e kishin paralajmëruar klubin kundër ashpërsimit të rregullave të tij.
Në çdo rast, firmat perëndimore nuk janë ofruesit monopol të financave. Në zonat ku ata japin më pak kredi, si për miniera të reja, ofruesit e tjerë të kapitalit po nxitojnë të hyjnë. Bankat në Kinë dhe Indi, të dyja djegës të mëdhenj të qymyrit, nuk kanë asnjë shqetësim për financimin e nxjerrjes së tij. As ato në vendet prodhuese si Indonezia. Shumë prej tyre janë në pronësi të shtetit dhe të lumtur të ndihmojnë në sigurimin e furnizimit me energji. Asnjë nuk është regjistruar në aleancën Net-Zero.
Një tjetër burim kapitali vjen nga investitorët privatë në mbarë botën. Disa firma të mëdha të naftës dhe minierave po disponojnë asetet e tyre të qymyrit, por në vend që të shkatërrohen, ato po këputen dhe shpesh zgjerohen nga fondet private. Miniera e parë e thellë e qymyrit në Britani që u hap në dekada, e cila mori miratimin vitin e kaluar, në fund të fundit është në pronësi të investitorëve të kapitalit privat. Nga Majami në Çikago, investitorët po zgjerojnë zotërimet e tyre të qymyrit. Teck, një minator kanadez që kërkon të shkëpusë biznesin e tij të furnizimit me qymyr për prodhimin e çelikut, këtë javë tha se kishte marrë shumë interes nga blerësit e mundshëm.
‘Mbërthyer’ në qymyr
E gjithë kjo tregon për një problem themelor të mbështetjes në financa për të kufizuar lëndët djegëse fosile: ajo nuk synon kërkesën për to. Për sa kohë që kërkesa është e lartë, njerëzit mund të përfitojnë nga investimi në qymyr – dhe dikush, diku do të kërkojë ta bëjë këtë. Askush nuk mund të thotë nëse prodhimi i qymyrit do të kishte qenë akoma më i lartë, nëse bankat perëndimore nuk do të kishin bërë zotimet e tyre. Por është gjithashtu e mundur që premtime të tilla, duke shkaktuar një ndjenjë të rreme sigurie, kanë penguar kompanitë dhe – më e rëndësishmja – qeveritë të ndërmarrin veprime të mëtejshme për të ulur konsumin e qymyrit.
Ashtu si mënyra më e thjeshtë për të dekurajuar pirjen e duhanit është ta vështirësoni dhe të kushtoni më shumë blerjen e cigareve, në vend të ndërprerjes së financave për duhanin e madh, po ashtu mënyra më efektive për të vrarë qymyrin është frenimi i kërkesës për të. Bërja e burimeve më të gjelbra të energjisë më të lira dhe inkurajimi i investimeve në energjinë bërthamore, do të zbehte tërheqjen e qymyrit kur të godasë tronditja e radhës energjetike. Çmimi i duhur i karbonit, qoftë edhe vetëm në Perëndim, do të reduktonte kërkesën globale për lëndë djegëse fosile; një tarifë kufitare e karbonit e hartuar me kujdes, e cila tatonte importet që përdorin forma më të pista të energjisë, mund të inkurajojë prodhuesit në mbarë botën të pastrojnë prodhimin.
Politikanët kanë kërkuar prej kohësh alternativa ndaj politikave të tilla, të cilat rrisin kostot për konsumatorët dhe kështu ka të ngjarë të jenë jopopullore. Disa qeveri, në mënyrë të egër, ende subvencionojnë djegien e qymyrit. Në vend të kësaj, për të vrarë Mbretin qymyr, së pari duhet ta bëjnë atë më të shtrenjtë. Koha për të filluar është tani.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
