Nga Aurenc Bebja
“The Living Age” ka botuar, në gusht të 1938, në faqet n°516-518, shkrimin e shkrimtarit dhe dramaturgut britanik Berndard Newman për Mbretin Zog I, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Me përjashtim të një fushe të ngushtë bregdetare, Shqipëria është tërësisht malore dhe luginat e saj të larta janë të një bukurie të rrallë. U mundova një ditë deri te qafa mbi Krujë, shtëpia e heroit mesjetar shqiptar, Skënderbeut. Rruga ishte e skicuar mirë, por me katran aq të trashë sa një makinë që pashë duke u afruar, hyri në të me vështirësi. Një nga pasagjerët e saj doli dhe qëndroi pranë meje ndërsa shikoja luginën e Matit.
“Merri dylbitë e mia,” sugjeroi ai me një ton miqësor. “Pamja ia vlen të shqyrtohet.”
I shtriva dylbitë mbi shpatet e largëta; Po kërkoja vendlindjen e mbretit Zog.
“E shihni atë fshatin e vogël atje?” tha pronari i dylbive; “Ky është Burgajeti. Pak përtej është një kështjellë e rrënuar e vendosur mbi një shkëmb. Aty kam lindur.”
U tremba, sepse nuk e kisha kuptuar që ky udhëtar i rastësishëm ishte Mbreti i Shqipërisë. Pranë meje ishte një burrë i gjatë dhe i hollë, me sy të kaltër dhe të bukur.
Zogu nuk ka lindur mbret. Babai i tij ishte prijësi trashëgues i luginës së Matit. Turqit, në pushtimin pesëqindvjeçar të Shqipërisë, ruajtën organizimin fisnor ekzistues; pasi shumica e shqiptarëve pranuan fenë myslimane, krerët e fiseve ruajtën pushtetin e tyre.
Ahmet Zogu lindi më 8 tetor 1895. U shkollua në Kostandinopojë, fillimisht në lice dhe më pas në Akademinë Ushtarake. Në moshën njëzet vjeç, ai ishte përzier në ndërlikimet e politikës ballkanike. Të parët e tij kishin luftuar më shumë se një herë për çlirimin e Shqipërisë dhe Luftërat Ballkanike ofruan një mundësi unike për veprim.
Në 1912 u arrit në mënyrë efektive pavarësia dhe vitin e ardhshëm Princ Vidi u zgjodh nga Fuqitë e Mëdha si Mbreti i parë i shtetit të ri. Ahmet Zogu i shërbeu besnikërisht Princ Vidit dhe është ende miku i tij.
Princi ishte fatkeq në shpresat e tij për zhvillimin e vendit, sepse pothuajse menjëherë Shqipëria u shkatërrua nga Lufta Botërore. Situata ishte e ngatërruar, me austriakët që pushtuan veriun e vendit dhe italianët dhe francezët jugun. Gjatë kësaj periudhe Zogu hyri në negociata me Austrinë, duke u përpjekur ende për pavarësinë e Shqipërisë.
Aleatët fillimisht e kishin parashikuar Shqipërinë si një protektorat italian, por fryma e pavarësisë nuk mund të mohohej. Në moshën njëzet e tre vjeçare Zogu u bë Ministër i Brendshëm (Home Secretary) në republikën e re. Në vitin 1925, pas peripecive dhe mërgimit, ai u bë President dhe në vitin 1928 u shpall mbret.
Ai nuk e ndryshoi emrin e tij, siç supozohet shpesh. Në gjuhën shqipe “Ahmet Zogu” do të thotë fjalë për fjalë “Ahmet Zogu”, pra “Ahmeti i familjes së Zogut.” Kur u bë mbret, ai përdori mbiemrin e tij – i cili, i pandikuar nga një emër i mëparshëm personal, është Zog.
Megjithatë, mospërfshirja e u-së përfundimtare shkaktoi një ndryshim piktoresk. “Zog” do të thotë “zog” dhe emri vendas i Shqipërisë është “Vendi i Shqiponjës”. Titulli Zog I, Mbret i Shqiptarëve lexohet kështu fjalë për fjalë “Zogu i Parë, Mbreti i Bijve të Shqiponjës”.
Titulli i tij ka shkaktuar shumë zemërim në vendet fqinje. Zogu nuk është Mbreti i Shqipërisë, por Mbreti i Shqiptarëve – dhe ka gati gjysmë milioni shqiptarë në Jugosllavi dhe një çerek milioni në Greqi.
Si shumica e burrave që arrijnë famë, Zogu kishte një nënë të jashtëzakonshme. Në vitin 1920 jugosllavët pushtuan Shqipërinë dhe arritën në luginën e Matit, duke shkatërruar shtëpinë stërgjyshore të Zogut. Zogu ishte larguar në jug me burrat e fisit të tij, duke luftuar me italianët, por nëna e tij Sadije mblodhi pleqtë dhe djemtë e luginës dhe i mbajti pushtuesit në distancë derisa Zogu të kthehej.
Gjatë jetës së saj – ajo vdiq në 1935 (më saktësisht me 25 nëntor 1934) – dëshira e saj më e madhe ishte që djali i saj të martohej. Vështirësia ishte fetare: pak princesha evropiane ishin të përgatitura të martoheshin me një mysliman.
Në Shqipëri nuk kishte vështirësi, sepse toleranca është e jashtëzakonshme. Kur Papa dekretoi që çdo çështje e martesës së Zogut dhe konteshës Geraldinë Apponyi duhet të ishte katolike, kundërshtimi në Shqipëri ishte thjesht një çështje përmasash. Shqiptarët do të mirëpresin një mbretëreshë katolike – deputetët e Parlamentit qëndruan në stolat e tyre dhe brohoritën kur u bë njoftimi – por 70 % e njerëzve janë myslimanë, 20 % katolikë ortodoksë dhe vetëm 10 % katolikë romakë. Prandaj, është e natyrshme që një trashëgimtar mysliman të favorizohet.
Mbreti Zog është, për mendimin tim, një nga punëtorët më të zellshëm në Evropë. Ai ka një personazh të përfaqësuar si një figurë të vetmuar në pallatin e tij, i cili telefonon në hotelet e Tiranës për të parë nëse ka vizitorë britanikë apo amerikanë dhe i shtyn ata që të humbin kohën me të duke luajtur letra. Por, siç u ankua sekretari i tij privat, Mbreti Zog nuk ka kohë të luajë letra.
Sido që të jetë, legjenda shpërthen menjëherë sepse Zogu nuk flet anglisht, megjithëse është një gjuhëtar i mirë, dhe përveç shqipes flet edhe gjermanisht, frëngjisht, turqisht dhe serbo-kroatisht. Por ai ka një mendim të lartë për Anglinë dhe gjithçka angleze, dhe ka dërguar dy mbesat e tij në një shkollë afër Ascot.
Në orët e tij të kufizuara të kohës së lirë ai është një lexues i shkëlqyer, historia është tema e tij e preferuar. Ai është i etur për fitnesin fizik, ka një gjimnaz të vogël në pallatin e tij modest dhe luan tenis energjikisht. Ai është një kalorës i shkëlqyer dhe shpesh shihet duke galopuar në kodrat pas Tiranës.
E gjeta të qetë, por plot vitalitet dhe energji, serioz në mendje, por me një shkëndijë humori të mirëpritur. Nuk e pashë kurrë përveçse të veshur mirë — ai punëson një rrobaqepës të famshëm vjenez. Ai preferon rrobat e thjeshta sesa uniformën, por i mban të dyja mirë. Ai jeton shumë thjesht dhe jeta e tij oborrtare ka një minimum sfilitjeje, siç i ka hije mbretit të një toke malësorësh.
Në Europë flitet lirshëm se Zogu e ka shitur veten në Itali, se ai nuk është më shumë se kukulla e Musolinit. Kjo nuk është e vërtetë. Vendi i tij ishte i prapambetur dhe primitiv dhe Zogut i duheshin para për zhvillimin e tij. Britania dhe Franca nuk ishin të interesuara, pasi kishin njohur “interesat e veçanta” të Italisë në Shqipëri. Kandidati tjetër i vetëm i mundshëm ishte Jugosllavia, e cila nuk kishte para dhe ishte armiku i trashëguar i Shqipërisë.
Që nga viti 1929, Shqipëria ka marrë hua 150.000.000 franga ari nga Italia, një shumë kolosale për një vend kaq të vogël ku shpenzimet dhe të ardhurat totale buxhetore arrijnë vetëm në 18.000.000 franga ari në vit.
Fitimet ekonomike të Italisë kanë qenë të parëndësishme; Bilanci i saj tregtar është i pafavorshëm dhe përbën vetëm 25 % të tregtisë së Shqipërisë. Rastësisht, Shqipëria është një nga vendet e pakta me të cilat bilanci tregtar i Britanisë është i favorshëm, eksportet britanike janë në vlerën 1.400.000 franga ari dhe importet vetëm 58.000.
Italia, është e vërtetë, ka monopolin e furnizimeve të Shqipërisë me naftë, gjë që një ditë mund të jetë e rëndësishme. Megjithatë, përparësia e saj kryesore është strategjike. Ndikimi në Shqipëri siguron kontrollin e Adriatikut dhe përbën një kërcënim ushtarak për Jugosllavinë.
Sipas meje Zogu është një patriot i zellshëm, i gatshëm të përdorë ndihmën e huaj për të zhvilluar vendin e tij, por shumë xheloz për pavarësinë e tij. Një brez më parë, Shqipëria ishte një mburojë (relike) e kohërave mesjetare. I vetmi ligj në vend ishte ai i Lekës (Lekë Dukagjinit), Moisiut shqiptar i pesë shekujve më parë. Ligji i tij pretendohej se ishte themeluar mbi nderin, por përfshinte tiparet më të këqija të gjakmarrjes, që rrënuan Shqipërinë për breza të tërë. Shpejtësia me të cilën ligji i Zogut ka zëvendësuar ligjin e Lekës është e jashtëzakonshme.
Në luginat e egra të veriut, zakonet e vjetra shqiptare vazhdojnë. Çdo pjesëtar i fisit mban pushkën e tij dhe Zogu siguron shoqërim të armatosur falas për udhëtarët e huaj. Nuk pashë nevojë për një masë të tillë paraprake në të gjitha shëtitjet e mia, sepse fisi shqiptar është miqësor dhe mikpritës. Më tej, një xhandarmëri efikase i ka hequr domosdoshmërinë hakmarrjes personale.
Italianët projektuan rrugët dhe stërvitën ushtrinë e tij, por për xhandarmërinë e tij Mbreti Zog rekrutoi një forcë britanike nën drejtimin e Sir Jocelyn Percy – një koleksion i shkëlqyer oficerësh që kishin luftuar piratët kinezë dhe grabitqarët Pathan-ë.
Korrupsioni turk është fshirë dhe tani ka drejtësi në vend. Jo se fisi shqiptar i shkon drejt ligjit. Zogu nuk e ka nxituar historinë dhe kryefamiljari apo kryetari i klanit (fisit) është ende një njeri me pushtet. Në luginën e Matit pashë mbledhjen e këshillit vendor. Ajo u mbajt në ajër të hapur, nën një pemë, në modën e Witenagemot-it tonë. Aty burrat sollën ankesat e tyre dhe pranuan gjykimin e pleqve të luginës.
Reformat materiale të Zogut kanë qenë të gjera. Ai e gjeti vendin e tij pothuajse analfabet dhe ka ndërtuar tashmë 622 shkolla. Inxhinierët italianë planifikuan 1600 milje rrugë tashmë të përfunduara, por forca punëtore u furnizua në vend – shumë shqiptarë duhet t’i japin shtetit dhjetë ditë punë çdo vit, ose të paguajnë dikë tjetër që ta bëjë atë për të. Nuk ka hekurudha në vend, por shërbimi ajror është jashtëzakonisht efikas për një tokë sa madhësia e Uellsit.
Vetëm një trim mund të jetë mbret i një toke primitive si Shqipëria. Zogut I i janë bërë dy atentate për ta vrarë – një herë shambelani i tij iu vra në krah. Ka pasur rebelime periodike kundër sundimit të tij, zakonisht të udhëhequra nga udhëheqës xhelozë.
Një festë kombëtare u mbajt më 27 prill për nder të dasmës së tij me “Trëndafilin e Bardhë”, konteshën e bukur Geraldinë Apponyi të Hungarisë, nëna e së cilës ishte një amerikane. Edhe palët hakmarrëse të gjakmarrjes ekzistuese i harruan urrejtjet e tyre në periudhën e gëzimeve.
