Pyetjet më të vështira janë zakonisht më të thjeshtat. Të ashtuquajturit ekspertë u shmangen atyre, për t’u ushqyer (fjalë për fjalë dhe figurativisht) me debate të paqarta, me tema të vogla, duke harruar të interesohen për gjërat thelbësore, përgjithësisht sepse i vënë në siklet.
Kështu, në ekonomi, ne debatojmë pafund për efikasitetin e tregjeve, rolin e konkurrencës dhe rëndësinë e inovacionit. Që nga dështimi tragjik i ekonomive të centralizuara, ne shpenzojmë shumë kohë, shkruajmë shumë libra, shpërndajmë shumë çmime (përfshirë një çmim të rremë Nobel në ekonomi, financuar nga bankat) për të shpjeguar pse tregjet janë mënyra më e mirë për të ndarë mallrat e pakta dhe se tregu mjafton, për të marrë shpërndarjen ideale, për të hequr të gjitha pengesat ndaj konkurrencës.
Nëse është e vërtetë që qiratë çojnë gjithmonë në një shpërndarje katastrofike të burimeve në dëm të më të dobëtve dhe se shpërndarja publike e të mirave private është joefektive, mbetet fakti se shpërndarja e të mirave publike nuk mund të jetë e drejtë dhe as efektive, nëse ajo vendoset në mënyrë autoritare nga një klan, privat apo publik, siç ndodh ende në shumë shoqëri; sidomos kur shtohet korrupsioni.
Prandaj kemi ardhur në idenë se dy mekanizmat më të mirë për shpërndarjen e burimeve janë tregu për mallrat private dhe demokracia për të mirat publike.
Sigurisht, është larg nga të qënit kaq e thjeshtë. Ka një mijë kategori të ndërmjetme mallrash, një mijë forma tregu dhe po aq modelesh demokracie. Ka një mijë ndikime të tregut në politikë dhe të politikës në treg.
Disa arrijnë në përfundimin se kapitalizmi kontrollon politikën (dhe kjo nuk është larg të qenit rasti të paktën në Shtetet e Bashkuara). Të tjerë nxjerrin përfundimin se, përkundrazi, politika dhe administrata vendosin rregulla dhe ngarkesa që paralizojnë tregjet (dhe ka edhe të vërtetë në këtë pohim).
Në çdo rast, ne përgjithësisht harrojmë një pyetje veçanërisht të vështirë: pse tregu nuk i inkurajon kompanitë të prodhojnë atë që është më e dobishme për konsumatorët, siç duhet? Pse kompanitë që nxjerrin më shumë fitime, dhe në këtë mënyrë tërheqin më shumë kapital dhe bëjnë më shumë investime, janë kompanitë e “ekonomisë së vdekjes”, që prodhojnë dhe përdorin lëndë djegëse fosile, sheqerna artificiale dhe barna, në të gjitha format e mundshme. Dhe jo ato që prodhojnë produkte ushqimore të shëndetshme, ujë të pastër, energji të rinovueshme, arsim, shëndetësi, kulturë. Disa nga mallrat dhe shërbimet e ekonomisë së jetës janë publike dhe duhet të mbeten të tilla. Ata që janë të privuar nga ajo duhet të zhvillohen më tej.
Dhe, rrjedhimisht, pse njerëzit më të pasur në botë nuk janë ata që prodhojnë mallrat më të dobishme për lumturinë e njerëzve dhe mbijetesën e njerëzimit?
Ata do të më përgjigjen: “Kush je ti që vendos se çfarë është e dobishme për lumturinë e njerëzve dhe mbijetesën e njerëzimit? Nëse njerëzit janë të lumtur duke i shpenzuar paratë e tyre si të duan, pse ju shqetëson kjo? “. Unë do të përgjigjem: “Më shqetëson sepse këto para mund të përdoren më mirë për atë që do të lejonte njerëzimin të mbijetonte.”
Megjithatë, sot, konsumatorët shohin shumë shpejt përfitimet, sado të shpejta, të produkteve të ekonomisë së vdekjes, të cilat po i vrasin dhe po rrënojnë të ardhmen e planetit; dhe vetëm shumë ngadalë shohin avantazhet e ekonomisë së jetës, e cila megjithatë siguron mbijetesën e brezave të ardhshëm. Dhe nga kjo, prodhuesit përfitojnë: ata prodhojnë atë që krijon fitimin më të menjëhershëm. Si mund t’i fajësoni ata? Ky është kushti për mbijetesën e tyre.
Ky është pikërisht roli kryesor i politikës: të prezantojë kërkesat afatgjata në sjelljen e tregut, ose duke edukuar konsumatorët, ose duke nxitur prodhuesit, ose duke i kufizuar të dyja.
Deri më tani, ai nuk ka mundur ta bëjë atë siç duhet. Dhe po bëhet gjithnjë e më keq. Politika nuk njeh, nuk guxon, nuk dëshiron t’i drejtojë bizneset drejt ekonomisë së jetës; as nuk di të bëjë fitimprurëse sektorët e ekonomisë së jetës. Dhe kur e bën këtë, ai kritikohet se i lejon kompanitë private të bëjnë fitime në pronën publike.
Kjo është një kontradiktë. Ëndërroj momentin kur rregulloret, taksat, subvencionet do ta bëjnë absurde kërkimin dhe shfrytëzimin e naftës dhe prodhimin e helmeve në industrinë agroushqimore.
Dhe ku askush nuk do të ankohet se sheh kompani private duke bërë fitime me produkte dhe shërbime të dobishme për brezat e ardhshëm.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
5 mësime nga kriza greke
‘Nga Shqipëria po ikin njerëzit me standard jetese’
