Masakra barbare e Hamasit e të paktën 1,400 izraelitëve më 7 tetor, dhe fushata ushtarake pasuese e Izraelit në Gaza për të zhdukur grupin, ka paraqitur katër skenarë gjeopolitikë që kanë të bëjnë me ekonominë dhe tregjet globale. Siç ndodh shpesh me goditje të tilla, optimizmi mund të jetë i gabuar.
Në skenarin e parë, lufta mbetet kryesisht e kufizuar në Gaza, pa përshkallëzim rajonal përtej përleshjeve në shkallë të vogël me përfaqësuesit iranianë në vendet fqinje me Izraelin; në të vërtetë, shumica e lojtarëve tani preferojnë të shmangin një përshkallëzim rajonal. Fushata e Forcave të Mbrojtjes të Izraelit në Gaza gërryen ndjeshëm Hamasin, duke lënë një numër të lartë viktimash civile dhe status quo-ja e paqëndrueshme gjeopolitike mbijeton. Pasi ka humbur të gjithë mbështetjen, kryeministri izraelit Binyamin Netanyahu largohet nga posti, por ndjenja publike izraelite mbetet e ngurtësuar kundër pranimit të një zgjidhjeje me dy shtete. Prandaj, çështja palestineze nxehet; është ngrirë normalizimi i marrëdhënieve diplomatike me Arabinë Saudite; Irani mbetet një forcë destabilizuese në rajon; dhe Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të shqetësohen për shpërthimin e radhës.
Implikimet ekonomike dhe të tregut të këtij skenari janë të lehta. Rritja aktuale modeste e çmimeve të naftës do të tërhiqej, sepse nuk do të ketë pasur asnjë goditje në prodhimin dhe eksportet rajonale nga Gjiri. Megjithëse SHBA mund të përpiqet të ndalojë eksportet iraniane të naftës për ta ndëshkuar atë për rolin e saj destabilizues në rajon, nuk ka gjasa të ndjekë një masë të tillë përshkallëzuese. Ekonomia e Iranit do të vazhdojë të ngecë nën sanksionet ekzistuese, duke thelluar varësinë e saj nga lidhjet e ngushta me Kinën dhe Rusinë.
Ndërkohë, Izraeli do të pësonte një recesion serioz, por të menaxhueshëm dhe Evropa do të përjetonte disa efekte negative pasi çmimet modeste të larta të naftës dhe pasiguritë e nxitura nga lufta do të zvogëlojnë besimin e biznesit dhe të familjeve. Duke reduktuar prodhimin, shpenzimet dhe punësimin, ky skenar mund t’i kthejë ekonomitë evropiane aktualisht të ndenjura në recesione të lehta.
Në skenarin e dytë, lufta në Gaza pasohet nga normalizimi rajonal dhe paqja. Fushata izraelite kundër Hamasit ka sukses pa shkaktuar shumë më shumë viktima civile dhe forca më të moderuara – si Autoriteti Palestinez ose një koalicion shumëkombësh arab – marrin përsipër administrimin e enklavës. Netanyahu jep dorëheqjen (duke humbur mbështetjen e pothuajse të gjithëve) dhe një qeveri e re e moderuar e qendrës së djathtë ose e qendrës së majtë fokusohet në zgjidhjen e çështjes palestineze dhe në ndjekjen e normalizimit me Arabinë Saudite.
Ndryshe nga Netanyahu, kjo qeveri e re izraelite nuk do të angazhohej hapur për ndryshimin e regjimit në Iran. Mund të sigurojë pranimin e heshtur të normalizimit izraelito-saudite nga Republika Islamike në këmbim të bisedimeve të reja drejt një marrëveshjeje bërthamore që përfshin lehtësimin e sanksioneve. Kjo do t’i lejonte Iranit të fokusohej në reformat e brendshme ekonomike të nevojshme urgjente. Natyrisht, ky skenar do të kishte implikime ekonomike shumë pozitive, si në rajon ashtu edhe në nivel global.
Në skenarin e tretë, situata përshkallëzohet në një konflikt rajonal që përfshin edhe Hezbollahun në Liban dhe ndoshta Iranin. Kjo mund të ndodhë në disa mënyra. Irani, nga frika e pasojave të eliminimit të Hamasit, lëshon Hezbollahun kundër Izraelit për ta larguar atë nga operacioni në Gaza. Ose Izraeli vendos ta trajtojë këtë rrezik duke nisur një sulm më të madh parandalues ndaj Hezbollahut. Pastaj ka të gjithë përfaqësuesit e tjerë iranianë në Siri, Irak dhe Jemen. Secili prej tyre është i etur të provokojë forcat e Izraelit dhe të SHBA-së në rajon si pjesë e agjendës së tij destabilizuese.
Nëse Izraeli dhe Hezbollahu përfundojnë në një luftë të shkallës së plotë, Izraeli gjithashtu do të nisë sulme kundër objekteve bërthamore iraniane dhe objekteve të tjera, me gjasë me mbështetjen logjistike të SHBA. Në fund të fundit, Irani, i cili i ka kushtuar burime masive armatosjes dhe trajnimit të Hamasit dhe Hezbollahut, ka të ngjarë të përdorë trazirat më të gjera rajonale për të bërë hapin përfundimtar përtej pragut të armëve bërthamore.
Nëse Izraeli – dhe ndoshta SHBA – bombardojnë Iranin, prodhimi dhe eksportet e energjisë nga Gjiri do të frenohen, ndoshta për muaj të tërë. Kjo do të shkaktonte një goditje nafte të stilit të viteve 1970, e ndjekur nga stagflacioni global (rritje e inflacionit dhe rritje më e ulët), rënie e tregjeve të aksioneve, paqëndrueshmëri në yield-et e obligacioneve dhe një nxitim drejt aseteve të sigurta si ari. Pasojat ekonomike do të ishin më të rënda në Kinë dhe Evropë sesa në SHBA, e cila tani është një eksportues neto i energjisë dhe mund të taksojë fitimet e papritura të prodhuesve vendas të energjisë për të paguar për subvencionet për të kufizuar ndikimin negativ tek konsumatorët (familjare dhe joenergjetike firmat).
Së fundi, në këtë skenar, regjimi iranian mbetet në pushtet, sepse shumë iranianë – madje edhe kundërshtarë të regjimit – mblidhen pas tij përballë një sulmi izraelit/SHBA. Të gjitha palët në rajon bëhen më të radikalizuara dhe konfrontuese, duke e bërë paqen apo normalizimin diplomatik një ëndërr të çuditshme. Ky skenar madje mund të dënojë presidencën e Biden dhe shanset e tij për rizgjedhje.
Në skenarin e katërt, konflikti përhapet gjithashtu në të gjithë rajonin, por ka ndryshim regjimi në Iran. Nëse Izraeli dhe SHBA-ja përfundojnë duke sulmuar Iranin, ata do të synojnë jo vetëm objektet bërthamore, por edhe infrastrukturën ushtarake dhe me përdorim të dyfishtë, si dhe udhëheqësit e regjimit. Në vend që të mbështesin regjimin, iranianët – të cilët kanë protestuar për abuzimet morale dhe policore për më shumë se një vit – mund të mblidhen në krah të të moderuarve si ish-presidenti Hassan Rouhani.
Përmbysja e Republikës Islamike do t’i lejonte Iranit të ribashkohej me komunitetin ndërkombëtar. Do të kishte ende një recesion të rëndë stagflacionist global, por do të vendosej skena për stabilitet më të madh dhe rritje më të fortë në Lindjen e Mesme.
Sa i mundshëm është secili skenar? Unë do t’i caktoja një probabilitet prej 50% për ruajtjen e status quo-së; 15% ndaj një shpërthimi paqeje, stabiliteti dhe progresi të pasluftës; 30% për një zjarr rajonal, dhe vetëm 5% për një zjarr rajonal me një fund të lumtur.
Lajmi i mirë, pra, është se ekziston një shans relativisht i lartë – 65% – që konflikti të mos përshkallëzohet në mbarë rajonin, duke nënkuptuar se pasojat ekonomike do të ishin të lehta ose të përmbajtura. Megjithatë, lajmi i keq është se tregjet aktualisht po caktojnë vetëm një probabilitet prej 5% për një konflikt rajonal që do të kishte efekte të rënda stagflacioniste në mbarë botën, kur një shifër më e arsyeshme është 35%.
Një vetëkënaqësi e tillë është e rrezikshme, veçanërisht duke marrë parasysh se probabiliteti i kombinuar i një skenari global përçarës (një, tre dhe katër) është ende 85%. Skenari më i mundshëm mund të ketë vetëm pasoja të lehta afatshkurtra për tregjet dhe ekonominë globale, por nënkupton që një status quo e paqëndrueshme do të mbetet në vend, duke çuar përfundimisht në konflikte të reja.
Tani për tani, tregjet janë me çmim gati përsosmërinë dhe favorizojnë skenarët më të butë. Por tregjet shpesh kanë vlerësuar gabimisht goditjet e mëdha gjeopolitike. Nuk duhet të çuditemi nëse përsëritet.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Lufta Izrael-Hamas rrezikon deglobalizimin
