Si Amerika u bë ekonomia më e madhe në botë
Libri i ri i Bhu Srinivasan, “Americana“, është një udhëtim i këndshëm përmes bizneseve dhe industrive që e shndërruan Amerikën në ekonominë më të madhe në botë. Jo vetëm që është një libër i shkruar në një stil të lehtë dhe informues, por edhe ndërtuar me mjeshtëri. Çdo kapitull ka një temë – duhani, pambuku, avulli, vaji, kontrabanda, telefonat celularë e kështu me radhë – dhe këto tema janë organizuar në mënyrë të tillë që të udhëheqin lexuesin në një histori kronologjike të ekonomisë amerikane.
Përgjatë rrugës, ka shumë detaje befasuese. Deri në Luftën e Parë Botërore, për shembull, familja Busch (që prodhon birrën Budweiser) mbajti një festë të madhe vjetore për ditëlindjen e Kaiser. Bill Levitt, ndërtuesi që udhëhoqi zhvendosjen pas-1945 në jetesën periferike, ishte një nga shumë që refuzoi të shiste shtëpitë e afrikano-amerikanëve.
Për të financuar kompaninë e tyre të re, Apple Computer, Steve Jobs dhe Steve Wozniak kanë shitur një minibus Volkswagen dhe një makinë llogaritëse Hewlett-Packard.
Por Z. Srinivasan, një emigrant i cili u bë sipërmarrës, kurrë nuk lejon që detajet të ndërhyjnë në pamjen e madhe. Siç vëren ai, kolonitë evropiane në Amerikë fillimisht u nxitën nga nevojat tregtare. Në vitin 1606, britanikët autorizuan kompaninë Virginia të Londrës si një operacion me synim fitimin, një version i hershëm i “kapitalit sipërmarrës”. Pelegrinët në Mayflower (foto) u mbështetën nga financierët anglezë.
Tregtia ka luajtur një rol vendimtar në përcaktimin e rrjedhës së historisë amerikane. Kolonët e pare vuajtën, por përfundimisht u gjet një biznes fitimprurës; kultivimi dhe eksportimi i duhanit në shtetet jugore. Por mbjellësit e hershëm zhvilluan shije luksi, duke i vendosur ata në borxh ndaj kreditorëve anglezë. Kjo u provua të ishte një burim pakënaqësie ndaj fuqisë koloniale; një tjetër acarim ishin përpjekjet britanike për të fituar disa të ardhura pas shpenzimeve të Luftës Shtatëvjeçare (1756-63), e cila i dha fund përpjekjeve franceze për të kontrolluar kontinentin.
Rezultati, ndoshta në mënyrë të pashmangshme, ishte lufta amerikane e pavarësisë.
Ekonomia e plantacioneve u zhvillua në shtetet jugore dhe dominimi fillestar politik i Virxhinias (i cili siguroi katër nga pesë presidentët e parë të Amerikës) siguroi mbijetesën e vazhdueshme të skllavërisë në vendin e ri të pavarur.
Nga viti 1860 çmimet në ankand sugjeruan se vlera kolektive e skllevërve amerikanë ishte 4 miliard dollarë, në një kohë kur buxheti vjetor i qeverisë federale ishte rreth 69 milion dollarë.
Kjo shpjegon se pse pronarët e skllevërve jugorë, shumë prej të cilëve kishin huazuar duke përdorur skllevërit e tyre si kolateral, kurrë nuk do të hiqnin dorë nga kjo praktikë, si edhe pse nuk konsiderohej fare një zgjidhje financiare e çështjes.
Lufta civile pasuese përshpejtoi industrializimin e shteteve të veriut, të cilat ia detyrojnë, pjesërisht, fitoren fuqisë më të madhe ekonomike. Në fund të shekullit të 19-të, kompanitë amerikane ishin në gjendje të shfrytëzonin ekonomitë e shkallës që vinin nga tregtia në një vend me madhësinë e një kontinenti. Kjo i lejoi ata të arrinin rivalët e tyre britanikë dhe gjermanë.
Me kalimin e kohës, rritja e këtyre gjigantëve industrialë, ose karteleve (truste) siç njiheshin, çoi në një tjetër konflikt politik, pasi një president republikan, Theodore Roosevelt, u përpoq të sfidonte pushtetin monopol. Ishte nën Rooseveltin e parë kur Amerika tërhiqej me vendosmëri nga një qasje “laissez-faire”, duke ngritur Aktin e ushqimit të pastër dhe drogës dhe Aktin Federal të Inspektimit të Mishit për të mbrojtur konsumatorët. Një ndryshim shumë më i madh ndodhi me të afërmin e tij, Franklin Roosevelt, i cili ndoqi një ndërhyrje agresive politike dhe krijoi një sistem mirëqenieje në rrjedhën e Depresionit të Madh.
Siç vëren z. Srinivasan, kapitalizmi amerikan gjithmonë ka pasur një kontribut të fortë nga shteti: tarifat që mbrojnë industrinë në shekullin e 19-të; shpenzimet ushtarake që ndihmuan në zhvillimin e radiove, satelitëve dhe internetit; subvencionet e fermave; garancitë federale për depozita bankare dhe kredi për shtëpi; dhe kështu me radhë.
“Ishte një ekuilibër i kalibruar pafund mes subvencioneve shtetërore, programeve sociale, kontratave të qeverisë, rregullimit, vullnetit të lirë, sipërmarrjes dhe tregjeve të lira“, shkruan ai.
Me pak fjalë, historia ekonomike amerikane është më komplekse sesa disa ideologë përpiqen ta paraqesin; ky libër i shkëlqyer u jep lexuesve një pamje tërësisht të plotë.
