Zyrtarët evropianë besuan, dhe duket se shumë prej tyre ende besojnë, se Vuçiç, pavarësisht nga rezymeja e tij dhe politikat që ai drejton, në fund të fundit mund të ishte një lojtar kritik dhe kyç që do t’i mundësonte Brukselit t’i afrohej synimeve të tij gjeostrategjike në Ballkan.
Në vitet e fundit, zyrtarët e Bashkimit Evropian minuan në thelb kredibilitetin e tyre duke zgjedhur gjithmonë stabilitetin e rajonit në vend që të mbështesin parimet dhe vlerat demokratike në Serbi. Në fakt, nëse do të kishte disa përparime të pakta dhe të mjerueshme në drejtim të qeverisjes së mirë, sundimit të ligjit, forcimit të institucioneve të sistemit dhe së paku respektimit formal të të drejtave themelore të njeriut, gjërat do të ishin ndryshe.
Por të gjitha këto u fshinë nga sundimi autoritar, jodemokratik, i pakontrolluar dhe i pakufizuar i presidentit serb Aleksandar Vuçiç. Që nga kthimi i tij në pushtet në vitin 2012, rrënjët e brishta dhe të pazhvilluara demokratike në Serbi janë shkatërruar plotësisht. Partia Progresive Serbe e qendrës së djathtë të Vuçiçit ka vendosur kontroll absolut mbi levat kryesore të qeverisë, kryesisht gjyqësorin, shërbimet e sigurisë dhe median.
Vuçiç përdori mediat e korruptuara deri në palcë për t’u marrë brutalisht me kundërshtarët politikë, qofshin ato parti, sektori i OJQ-ve, një numër i vogël gazetarësh të pavarur apo qytetarë të thjeshtë. Në thelb, Serbia është bllokuar në një lloj “autokracie të butë” sepse kontrolli i Vuçiçit mbi qendrat e pushtetit serb është plotësisht i rrumbullakosur dhe proceset demokratike janë deformuar deri në çuditshmëri. Prandaj, nuk ekziston as mundësia më e vogël për ta karakterizuar një sistem të tillë si objektivisht demokratik.
Kontrolli i medias
Fillimisht, Vuçiç mbyti shtypin e pavarur dhe objektiv duke marrë nën kontroll burimin e tij kryesor të të ardhurave: reklamat. Shumica e agjencive të reklamave ishin në pronësi të manjatëve të medias që ishin besnikë ndaj tij. Në vend që të bazonin buxhetet e reklamave në faktorët e tregut, ata blenë hapësirë reklamimi nga stacionet televizive dhe shtypi që raportonte në mënyrë të favorshme për presidentin, dhe u ndaluan fondet atyre që e kritikuan atë.
Pas akumulimit fillestar të kapitalit, me kalimin e kohës, mediat besnike dhe të orientuara drejt shërbimeve u bënë rryma kryesore e hapësirës mediatike të Serbisë, një vatër korrupsioni, pastrimi parash, informacioni i pasaktë, tendencioz dhe jo objektiv. Fabrikat mediatike të gënjeshtrave të propagandës së Vuçiçit, të cilat për sa i përket mënyrës së komunikimit me qytetarët, kanë filluar t’i ngjajnë më shumë telenovelave groteske spanjolle se sa burimeve objektive të informacionit. Në përputhje me sa më sipër, presidenti i Federatës Evropiane të Gazetarëve, Mogens Blicher Bjerregard, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë në tetor 2017, theksoi se Serbia është vendi me “shkeljen më të rëndë të lirisë së mediave në Ballkan”. Pak më shumë se gjashtë vjet pas kësaj deklarate, situata në Serbi është edhe më e keqe.
Bashkimi Evropian u shtir si naiv
Megjithatë, pavarësisht sa u përmend më sipër, Bashkimi Evropian “vuajti dhe vazhdon të vuajë” regjimin autokratik të Vuçiçit. Ndryshe nga ajo që po bën Viktor Orban në Hungari, e cila është një njollë në fytyrën e të gjithë BE-së, Serbia është jashtë bllokut dhe do të qëndrojë atje për një kohë të gjatë, shumë të gjatë. Prandaj, politika nacionaliste-populiste, retrograde dhe anti-liberale e Vuçiçit, mbetet çështje e tij personale dhe nuk është turp për të avancuarit e Evropës.
Derisa Ballkani Perëndimor të ndizet sërish me një konflikt të ri nacionalist-fetar, presidenti Vuçiç, edhe pse një hajdut autokrat në zgjedhje, është “një spirancë e stabilitetit që e udhëheq Serbinë me sukses në rrugën e reformave”.
Për ta përmbledhur, ideja e politikëbërësve të BE-së për rajonin e Ballkanit Perëndimor ishte të përdornin plotësisht pretencën e shëmtuar të Vuçiçit dhe të pretendonin se ai është i përkushtuar ndaj vlerave evropiane, duke injoruar dëmin brutalisht të dukshëm të politikës së tij jo vetëm të brendshme, por edhe të jashtme dhe përpjekja për të përdorur karrotën dhe vetëm karotën, pa e drejtuar shkopin, përkthehet në bregun tjetër të lumit që ndan djemtë “të mirë” nga djemtë “të këqij”.
Zyrtarët evropianë besuan, dhe duket se shumë prej tyre ende besojnë, se Vuçiç, pavarësisht nga rezymeja e tij dhe politikat që ai drejton, në fund të fundit mund të ishte një lojtar kritik dhe kyç që do t’i mundësonte Brukselit t’i afrohej synimeve të tij gjeostrategjike në Ballkan.
Para së gjithash, bëhet fjalë për një lloj stabiliteti të një rajoni të paqëndrueshëm, të varfër dhe në fund jo shumë tërheqës, i cili në histori ka prodhuar gjithmonë vetëm telashe. Më tej, bëhet fjalë edhe për bindjen e Ballkanit kur bëhet fjalë për zbatimin e agjendës së mbrojtjes së BE-së për tranzitin e emigrantëve të paligjshëm, fluksi i të cilëve e ndërlikon shumë situatën tashmë komplekse ekonomike dhe politike në Evropë pas agresionit rus kundër Ukrainës. Dhe së fundi, por aspak për nga rëndësia, vendosja e marrëdhënieve të qëndrueshme ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.
Normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, i cili do të vendoste themelet për njohjen eventuale të pavarësisë së Kosovës, është padyshim prioriteti kryesor i BE-së në Ballkan.
Reagimi i përmbajtur i amerikanëve
Edhe pse në deklaratat e para të zyrtarëve amerikanë pas zgjedhjeve në Serbi, mund të ndihej vetëpërmbajtja dhe madje një qëndrim neutral në lidhje me parregullsitë e dukshme të procesit zgjedhor, shumë punëtorë të shquar në skenën publike amerikane dhe vëzhgues, paralajmëruan për deficitin e demokracisë në Beograd dhe për autoritarizmin e Vuçiçit.
Presidenti i Serbisë thuhet se ka arritur të vendosë një dominim të plotë mbi procesin zgjedhor në Serbi, i cili u krye me një “tonik të demokracisë”. Këto janë zgjedhje që në fakt janë të pakuptimta sepse karakterizohen nga kontrolli absolut i medias nga një parti në garën elektorale (partia në pushtet), frikësimi i aktivistëve, inxhinieri zgjedhore në kuptimin e votimit nga njerëz që nuk banojnë në vendvotimi, sjellja e votuesve nga vende të tjera dhe parregullsi të tjera.
Vëzhguesit amerikanë theksojnë se Presidenti Biden, si njohës i mirë i situatës në rajonin e Ballkanit, u përpoq të shtynte një politikë të ngjashme me axhendat e konceptuara në Berlin dhe Bruksel, me idenë për të vendosur autoritetin e një personi (të zgjedhur) në Serbi apo një lider i padyshimtë, i cili mund të vendosë një ekuilibër mes forcave nacionaliste (konservatore) dhe prodemokratike në vend dhe të jetë kanali kryesor i komunikimit me Perëndimin.
Mosmarrëveshja e Biden me administratën e tij
Megjithatë, keqkuptimi i administratës, veçanërisht i diplomacisë, i asaj që Biden parashikonte në lidhje me Vuçiçin çoi në aplikimin e gabuar të politikës amerikane në rajon.
Pasojat janë një pabarazi në trajtimin e fqinjëve në krahasim me vetë Serbinë (fqinjët trajtohen sipas standardeve shumë më të rrepta), gjë që inkurajoi Vuçiçin. E gjithë kjo për shkak të qëndrimit më të butë të diplomacisë amerikane, e cila, duke keqinterpretuar idenë e Bidenit, krijoi një qasje që presidenti serb duhet të sillet në “anën e duhur” me çdo kusht. Edhe duke zbatuar kritere më të buta kur bëhet fjalë, për shembull, me zbatimin e një procesi zgjedhor demokratik.
Ajo që i zemëroi veçanërisht amerikanët ishte sjellja e Vuçiçit pas natës së zgjedhjeve. Në vend që të ishte mirënjohës për qëndrimin e përmbajtur të administratës dhe mbi të gjitha ambasadës amerikane në Beograd, në lidhje me sasinë e madhe të provave se zgjedhjet, ishin vjedhur, presidenti serb fajësoi hapur SHBA-të dhe Bashkimin Evropian për nxitjen e protestave të opozitës. Dhe jo më pak se në shoqërinë e ambasadorit rus Bocan Harçenko.
Heshtja është edhe pragmatike edhe cinike
Heshtja e Evropës dhe e Shteteve të Bashkuara në lidhje me vjedhjen evidente në zgjedhjet parlamentare dhe të pjesshme lokale në Serbi mund të jetë politikisht pragmatike, por është edhe thellësisht cinike. Subjektet e lartpërmendura në këtë mënyrë minojnë autoritetin e tyre moral. Shtrohet pyetja nëse heshtja e tyre është e rrezikshme në afat të shkurtër, nëse siguria dhe stabiliteti rajonal merren parasysh në kontekstin e stabilitetit më të gjerë në Evropë.
Ndoshta jo, por me kusht që të ndërpritet ende herë pas here, si p.sh. nga gumëzhima e motorëve të avionëve amerikanë F-16 mbi Banja Lukë të disa ditëve më parë, sepse vetëm kështu banditë vendas mund të ndërgjegjësohen se edhe mbi pushtetin e tyre ka pushtet.
Në planin afatmesëm dhe afatgjatë, është jo vetëm e rrezikshme, por edhe fatale, sepse pasoja e pashmangshme e një sjelljeje të tillë është pamundësia e emancipimit dhe përfshirjes së mëtejshme të shoqërive të Ballkanit Perëndimor në mjedisin natyror evropian. Dhe sipas bindjes sime të thellë, getoizimi i rajonit do të thotë një burim i paqëndrueshmërisë së vazhdueshme, i cili në kohën e rirregullimit të ri të arkitekturës gjeopolitike të botës mund të shkaktojë dëme të mëdha për Bashkimin Evropian, por edhe për partnerët e tij në mbarë botën Atlantiku.
