Nuk do t’i kisha vënë mend tekstit në fjalë sikur ai të mos fillonte me një fjali mirëfilli letërsie: “Në vitin e Mishërimit të Zotit 1096, për shumë net radhazi, u panë të binin nga qielli yje aq dendur si pika shiu” (“Anno ab Incarnatione Domini m. x c v i. visae sunt stellae quasi pluere de coelo densatim, velur pluuiarum guttae per quaedam interualla plurimarum noctium”).
I ruajtur në dorëshkrim, si kronikë e një autori anonim, teksti në fjalë titullohet “Narratio Floriacensis de Captis Antiochia et Hierosolyma et Obsesso Dyrrhachii”: “Tregim i Floranës mbi Marrjen e Antiokisë e të Jerusalemit dhe Rrethimin e Durrësit”.
Njihet shkurt si “Tregim i Floranës” nga emri i abacisë në të cilën dorëshkrimi ka qenë gjendur (Florennes). Është fjala për një nga tekstet e shumta të “historianëve të kryqëzatave” dhe përfshin ngjarje nga viti 879 në vitin 1110, duke përfunduar papritmas me eklipsin e hënës që ka ndodhur pikërisht atij viti.
Në pjesën e tretë e kronikës është përshkruar rrethimi i Durrësit nga normanët. Nuk bëhet fjalë për betejën e Durrësit të rrethuar nga normanët më 1081-1082, por për rrethimin e Durrësit, po prej normanëve, fill mbas Kryqëzatës së Parë më 1107-1108.
Si kanë futur në dorë “Vendet e Shenjta” (1099), kryqtarët normanë kthejnë nga Kryqëzata dhe një pjesë syresh, nën komandën e Boemundit, princ i Tarantit dhe tanimë edhe “Princ i Antiokisë”, kaptojnë Otrantin dhe vihen të sulmojnë territoret bizantine në bregun lindor të Adriatikut.
Duke plaçkitur e shkatërruar në udhë e sipër qytete e fshatra, mbërrijnë përpara Durrësit, të cilit i vënë rrethimin që zgjat nga 30 tetori 1107 deri në shtator 1108, kur mes Boemundit dhe perandorit të Bizantit stipulohet një pakt paqeje.
Ndërsa i kanë vënë rrethimin Durrësit, u mbërrin njoftimi që perandori, me një trupë 70.000 forcash, po vjen për t’i zmbrapsur nga kufijtë e Perandorisë.
Me afrimin e legjioneve perandorake duka Boemund vendos të kryejë një zhvendosje taktike të trupave të veta për t’i pritur perandorakët në befasi.
I vë në rrugë për 6 ditë dhe të Shtunën e Javës së Shenjtë (i bie 29 mars 1108) mbërrijnë rrëzë një mali ku ndodhet kështjella e Kurbinit: “Sabbato igitur Sancto peruenere ad radicem montis, in quo situm est castrum Corbianum”. Mbas disa konflikteve, ndërsa mendojnë të kthejnë mbrapsht drejt Durrësit, normanët mësojnë që kontingjente jo më të pakta perandorake po u vijnë në ndihmë të parave.
Si bëjnë këshill, vendosin t’u dalin para për t’i ndeshur ato në vendin e quajtur Shkalla e Shëngjergjit: “Scala sancti vocatur Georgij”, etj.
Emri i Kurbinit, – krahinë malore e Shqipërisë së mesme me histori të spikatur mesjetare,- llogaritet deri më sot i datuar në burimet historike prej shek. XV. Falë një dëshmie si kjo e “Tregimit të Floranës” ai del i regjistruar ndër to në fillimin e shek. XII, edhe pse botuesit e mëvonshëm të dokumentit nuk e kanë identifikuar dot dhe janë kujdesur të shënojnë për të vetëm “locus incertus”.
Trajta latinizuese “Corbian” është e kuptueshme për këdo që njeh ligjet e gjuhësisë historike, të cilat pashmangësisht ndikojnë në zhvillimin fonetik dhe grafik edhe të toponimeve.
Situata e kundërt do të ishte e dyshimtë: që një toponim i fillimit të shek. XII të rezultonte identik me trajtën e sotme moderne, çfarë do të thoshte që ai të mos kishte kaluar nëpër procesin që gjuhësia historike përshkruan.
Në trajta të tilla tekanjoze rezultojnë në burimet e kronistëve të ekspeditave të normanëve në territoret e Perandorisë Bizantine pothuaj të gjitha toponimet e regjistruara prej shkruesish që qenë të huaj. Në fushatën për marrjen e Vlorës me krahinën përreth vetë Vlora del “Avalona”, Kanina del “Canna”, Orikumi del “Erico”.
Vetë Durrësi del sa “Dyrrhachium” dhe “Duracium”, edhe “Duras”, “Durraz”, “Durar” etj. Bishti i Pallës del edhe “Palli”, edhe “Pallia”, madje edhe “Baile”. Preza del “Pressia”.
Edhe më interesant rasti i “lumit të Demonëve” (“fluvius Demoniorum”), – ndërsa trupat normane të viteve 1081-1082 përparojnë drejt Ohrisë, – me siguri një impostim në latinisht i emrit të lashtë të lumit Devoll (“Deaboli”). Edhe në burime të mëvonshme, deri në ato të shek. XVII, emri i Kurbinit del “Corbino”, “Corbini” etj.
Nuk përjashtohet gjasa që të ketë ndikuar, për analogji, edhe toponimi italik i qytetit të njohur tok me krahinë si “Monte Corbino”.
Pjesërisht ose i plotë, “Tregimi i Floranës” është botuar disa herë në origjinalin latinisht nga: Petrus Pithoeus, “Historiae Francorum Scriptores Veteres XI” (Francofvrti Marnius & Aubrius 1576), ff. 88-94; Andreas Chesneus, “Historiae Francorum scriptores coaetanei IV” (Sumptibus S. Cramoisy 1636), ff. 90-93 etj.
Botimi profesional i tekstit latinisht, edhe sot në përdorim, është përfshirë në vëllimin V, të përgatitur nga bashkëpunimi i historianëve Paul Riaut dhe Charles Kohler, të veprës shumëvëllimëshe “Recueil des historiens des croisades publié par les soins de l’Académie Royale des Inscriptions et des Belles-lettres. Historiens occidentaux” (Paris MDCCCXCV), ff. 356-362.
Për përgatitësit e këtij botimi të fundit autori i “Tregimit të Floranës” mund të mos ketë marrë pjesë vetë në ngjarjet që ka treguar, porse ka qenë informuar mirë nga pjesëmarrës në to, d.m.th. nga dëshmitarë sypamës (Préface, xcii).
Pavarësisht kësaj, rëndësia e “Tregimit të Floranës” ia vlen të shënohet. Rrethimin e Durrësit të fillimit të shek. XII e kanë përshkruar edhe të tjerë kronistë të Kryqëzatës, të çerekut të parë të shek XII: Foucher de Chartres, Lisiard de Tours, Albert d’Aix, Oderic Vital etj.
Por të gjithë këta kanë shkruar mbas vitit 1110, çfarë do të thotë që anonimi i Floranës nuk i ka njohur. Prandaj “Tregimin” e tij botuesit Riaut & Kohler e kanë quajtur burim dore së parë për ngjarjet e Kryqëzatës së Parë si “më i vjetri i dokumenteve perëndimore që zotërojmë për ato fakte” (Préface, xciii-xciv).
Dorëshkrimi origjinal i “Tregimit të Floranës”, vëllim i dorëshkruar në pergamenë i fillimit të shek. XII, ruhet në Bibliotekën kombëtare të Francës (BnF), Paris, me kuotën: Lat. 6190, në të cilin “Tregimi” në fjalë zë fletët 58-66.
Një fotokopje e fletëve përkatëse ndodhet në Arkivin e Bibliotekës Albanologjike të ASA, Tiranë.
