Njëzet vjet më parë këtë javë, 10 vende – tetë prej të cilave kishin qenë pjesë e bllokut komunist – iu bashkuan BE-së në një zgjerim të quajtur ‘Big Bang’. Pavarësisht nga disa dyshime perëndimore në atë kohë, kjo ka qenë një arritje me rëndësi historike. Ishte një projekt për të krijuar një “Evropë të plotë dhe të lirë” dhe për të ushqyer lirinë dhe prosperitetin në pjesën e saj qendrore dhe lindore, pjesa më e madhe e së cilës kishte qenë prej kohësh nën ndikimin e perandorive dhe fuqive të huaja të ndryshme. Suksesi i saj duhet të forcojë forcën e BE-së, ndërsa ajo përballet me imperativin e pranimit të një vale të re anëtarësh – përfshirë Ukrainën e shkatërruar nga lufta.
Anëtarësimi në BE pati sukses, në përgjithësi, në çimentimin e reformave gjithëpërfshirëse demokratike dhe ekonomike, të cilat perspektiva e anëtarësimit i kishte nxitur përpara vitit 2004. Ai rezultoi një forcë e fuqishme për konvergjencën ekonomike, nëpërmjet fondeve të BE-së dhe investimeve të huaja që ndihmuan në shndërrimin e shumë prej anëtarëve të rinj në centrale prodhuese dhe eksportuese. Së bashku me mbrojtjen e NATO-s – ana tjetër jetike e një medalje me dy anë – krijoi kushtet që vendet të shfrytëzonin sa më shumë sovranitetin e tyre të rivendosur ose të sapofituar për të ndërtuar demokraci tregjesh me rritje të shpejtë.
Kishte gracka të pashmangshme. Tensionet u ngritën midis gëzimit të sovranitetit dhe nevojës për t’i dorëzuar disa një BE-je mbi kombëtare. Disa pjesë të shoqërisë i rezistuan përqafimit të vlerave sociale liberale që ata mendonin se ishin përpara ndjenjave lokale. Disa qarqe politike dhe biznesi mendojnë se një pjesë e madhe e ekonomisë iu dorëzua pronës së huaj. Lëvizja e lirë e njerëzve, ndonëse shihet si një çmim i anëtarësimit, çoi në dalje të popullsisë dhe ikje të trurit – tani pjesërisht e kthyer. Faktorë të tillë nxitën nacionalizmin populist që çoi në rrëshqitje demokratike, veçanërisht në Hungari dhe pa pushim, në Poloni.
Migrimi lindje-perëndim ndihmoi në nxitjen e partive nacionaliste, gjithashtu, në disa shtete perëndimore të BE-së. Ishte një faktor në Brexit, duke i grabitur BE-së një anëtare me peshë të madhe. Megjithatë, zgjerimi në bllokun e sotëm 27-vendesh ka rritur rolin e BE-së si një nga tre forcat kryesore globale së bashku me SHBA-në dhe Kinën.
Përtej anëtarëve të vitit 2004, megjithatë, dhe Rumanisë, Bullgarisë dhe Kroacisë që u bashkuan më pas, përparimi politik dhe ekonomik në vendet e tjera të ish-bllokut komunist ka qenë më i ndalur. Ata u bënë një “zonë gri” subjekt i një lufte për ndikim me një Rusi të ringjallur dhe revizioniste – duke kulmuar me pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës nga Moska në 2022.
Kjo është arsyeja pse zgjerimi i ardhshëm është kaq i rëndësishëm: sigurimi i këtyre vendeve ndërmjet tyre si pjesë e një Evrope të lirë, demokratike që shtrihet deri në kufirin e Rusisë së Putinit. Ky Big Bang i ri, pa dyshim, do të jetë më i vështirë. Ka pyetje serioze se sa të gatshëm ose të përkushtuar janë disa aplikantë.
Ukraina, e cila përpara pushtimit shkatërrues të Rusisë ishte ende e ngarkuar me korrupsion, sundim të dobët të ligjit dhe produktivitet të ulët, paraqet një sfidë të veçantë. Procesi i anëtarësimit të saj duhet të ecë paralelisht me fitoren e luftës dhe rindërtimin e pasluftës. Por Instituti i Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare thotë se, e matur në bazë të kritereve ekonomike, Ukraina nuk është aq e ndryshme nga bashkuesit e dy dekadave më parë. Pranimi i saj sot do të zgjeronte prodhimin dhe popullsinë e BE-së në përmasa afërsisht të ngjashme me pranimin e Polonisë në 2004.
BE-ja duhet të sigurojë që ky proces i zgjerimit t’u mundësojë kandidatëve të marrin shpërblimet e reformës në faza dhe jo të gjitha në fund. Qeverisja e BE-së gjithashtu ka nevojë për rinovim, për t’u siguruar që mund të funksionojë me 35 anëtarë më shumë, duke përfshirë zgjerimin e votimeve të shumicës dhe lejimin e “koalicioneve të vullnetit” për të vazhduar me integrim më të thellë. Asnjë nga këto nuk do të jetë e lehtë. Por aksionet gjeopolitike janë sot shumë më të larta se në vitin 2004. Së bashku me sigurimin që Ukraina të mbizotërojë, mënyra më e mirë për të mbrojtur arritjet e zgjerimit të fundit të BE-së është të ecësh përpara me guxim me tjetrin.
