Greqia zyrtarisht del nga kriza rekord e eurozonës sot, pas pothuajse një dekade marrjesh paketash shpëtimi, masash shtrënguese dhe shpenzimesh publike me huadhënësit e saj.
Bashkimi Evropian, Banka Qendrore Evropiane dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar dhanë më shumë se 260 miliard euro kredi në Greqi pas krizës financiare, të shpërndara në tre programe shpëtimi në vitet 2010, 2012 dhe 2015. Ky ishte shpëtimi më i madh në histori dhe përfundoi të hënën – megjithëse Greqia mban ende barrën më të madhe të borxhit të Evropës. Pra, çfarë do të thotë ky hap në fakt për ekonominë e saj? Këtu janë pesë gjëra që duhet të dini me fillimin e një kapitull të ri për Greqinë:
1. Programi i shpëtimit mbaroi, por Greqia do të ndiqet nga afër
Mekanizmi Evropian i Stabilitetit – i njohur si ESM, fondi i shpëtimit të rajonit – nuk do të ofrojë më kredi ose lehtësim borxhi pasi ekonomia e vendit konsiderohet të jetë plotësisht në rrugën e duhur. “Për herë të parë që nga fillimi i vitit 2010, Greqia mund të qëndrojë me këmbët e saj”, tha në një deklaratë Mario Centeno, i cili kryeson bordin e guvernatorëve të ESM-së. “U desh shumë më shumë se sa pritej, por besoj se jemi në këtë pikë: ekonomia e Greqisë po rritet përsëri, ka një suficit buxhetor dhe tregtar, dhe papunësia po bie në mënyrë të qëndrueshme”.
Megjithatë, Greqia do të monitorohet më shumë se vendet e tjera të eurozonës që morën kredi të ngjashm,e për shkak të madhësisë së pashembullt të paketës së saj të shpëtimit, sipas drejtorit menaxhues të ESM-së, Klaus Regling. Si pjesë e kësaj mbikëqyrjeje të vazhdueshme, të njohur si “mbikëqyrje e zgjeruar”, zyrtarët e ESM-së dhe institucioneve të tjera evropiane do të vizitojnë Greqinë çdo tre muaj për të vlerësuar gjendjen e saj fiskale dhe progresin mbi reformat.
2. Rimëkëmbja ekonomike – nga një bazë shumë e ulët
Ekonomia e Greqisë është akoma 25% më e vogël se kur filloi kriza, por përsëri po rritet ngadalë. Papunësia, e cila u rrit në më shumë se 27% gjatë tetë viteve të kursimit, tani është pak nën 20%. Defiçiti publik i Greqisë ndezi krizën kur vendi pranoi se kishte mbuluar problemet e saj financiare: në vitin 2009, deficiti i saj u rrit në më shumë se 15 për qind të prodhimit të brendshëm bruto, pesë herë më shumë se kufiri i BE-së. Por kjo mungesë tani është kthyer në një suficit buxhetor.
Duke pasur parasysh procesin e ngushtë të monitorimit, malin e borxhit dhe nevojën për të bindur tregjet e bonove se është një huamarrës i besueshëm, Greqia do të duhet të qëndrojë në një rrugë disipline strikte fiskale. Kjo do të thotë se ndërsa programi i shpëtimit ka mbaruar, masat e rreptësisë ka gjasa të vazhdojnë.
3. Grekët vazhdojnë të luftojnë
Gjatë krizës, grekët e zakonshëm panë që pensionet dhe pagat e tyre u zvogëluan edhe kur taksat u rritën për të shtuar deficitin publik. Ndër më të goditurit janë të moshuarit, të cilët po luftojnë për të paguar për elementet bazë, si ushqimi dhe veshmbathjet; gjithashtu dhe shumë të rinj. Në kulmin e krizës, një e katërta e fëmijëve grekë jetonin në varfëri. Rimëkëmbja graduale ekonomike e Greqisë shpreson të përmirësojë perspektivën e tyre, por për ata të cilët vitet e hershme u dëmtuan nga kriza, dëmi është bërë. Studimet kanë treguar se varfëria e fëmijërisë është e lidhur me shëndetin e dobët, i cili mund të ketë ndikim të përjetshëm.
Nga ana tjetër, njerëzit e Greqisë janë ndoshta pasuria e saj më e madhe. Greqia renditet e 87-ta në Indeksin Global të Konkurrencës të Forumit Ekonomik Botëror, i zvarritur nga normat e larta tatimore, burokracia e paefektshme e qeverisë, problemet politike dhe firmat e pamjaftueshme inovative. Por ajo renditet shumë më lart – vendi 44 – në aspektin e arsimit të lartë dhe trajnimit. Ekziston një mori shkencëtarësh dhe inxhinierësh grekë. Kjo është veçanërisht mbresëlënëse për shkak të mjedisit të vështirë ekonomik.
4. Ekonomia mbetet vulnerabël
Greqia ndeshet me një treg sfidues kredish dhe po përpiqet t’u tregojë investitorëve se është serioze në disiplinën fiskale. Kjo do të thotë më shumë presion ndaj qytetarëve të saj. Ajo ka rënë dakord të ulë pensionet përsëri në vitin 2019 dhe synon të prodhojë një suficit buxhetor prej 3.5% deri në vitin 2022. Rritjet globale të normave të interesit dhe krizave të monedhës në disa ekonomi në zhvillim, si Turqia, po shtojnë komplikime të mëtejshme.
Ekonomistët argumentojnë se çelësi për rimëkëmbjen është rritja e fortë në vitet e ardhshme. Në fakt, rritja po tregon shenja të një reagimi, me GDP-në që pritet të rritet me rreth 2% këtë vit.
Dhe turizmi po lulëzon deri në pikën ku Greqia shqetësohet për popullaritetin e saj – një problem që destinacionet më pak tërheqëse mund të ëndërrojnë. Problemi është se si të pajtohen nevojat për rritje me shtrëngimin e vazhdueshëm, pasi taksat e larta peshojnë mbi bizneset e vogla dhe pengojnë investimet. Normat e taksave janë faktori më problematik në të bërit biznes në Greqi, sipas indeksit të konkurrencës globale të Forumit Ekonomik Botëror.
5. Zgjidhja e potencialit të Greqisë
Rryma e talenteve të Greqisë tani po gjallëron ekonomitë e tjera: gati gjysmë milioni grekë kanë lënë vendin për të punuar jashtë tij që nga fillimi i krizës. Për shembull, shumë profesionistë grekë lulëzojnë në Gjermani. Në krye janë inxhinierë grekë, perspektivat e karrierës së të cilëve janë të lidhura ngushtë me investimet publike në infrastrukturë dhe teknologji.
Ka shpresë se një rimëkëmbje mund të ndryshojë ikjen e trurit. Greqia është më mirë në aspektin e gatishmërisë së saj teknologjike sesa për masa të tjera konkurrence. Është vërejtur një rritje e vazhdueshme e numrit të përdoruesve të internetit dhe ndërkohë që firmat greke nuk po integrojnë ende teknologjitë më të fundit në proceset e tyre, duke bërë kështu, mund të sigurojë një nxitje të lehtë për produktivitetin dhe kufijtë e fitimit.
Në fund të fundit, rimëkëmbja e Greqisë varet nga një mjedis në të cilin mund të lulëzojë fuqia punëtore e saj e aftë, sipërmarrëse dhe inovative – dhe në të cilën bizneset e reja lulëzojnë. Sipërmarrjet e reja greke dhe kooperativat po dalin nga hiri i krizës. Sfida do të jetë krijimi i institucioneve dhe politikave që nxisin përpjekjet e tyre, mbështesin inovacionin dhe lejojnë grekët të investojnë në të ardhmen e tyre.
