Intervistoi Beti Njuma & Alda Bardhyli/
Ka rëndësi gjithmonë fillimi në jetë. Le ta nisim bisedën nga fëmijëria juaj. Jeni rritur në një ambient ku flitej shqip dhe serbisht, më pas jeni shkolluar në anglisht, shpërngulja e familjes në Meksikë ju njohu me spanjishten… Si ka ndikuar bilingualiteti shqip-serbisht dhe ky ambient polikulturash në formimin tuaj.
V. Surroi: Në fakt nuk kam jetuar ndonjëherë në Beograd, por meqë Prishtina ka qënë pjesë e ish Jugosllavisë ka qënë një natyrë dygjuhësore, më shumë përsa i përket atij komunikimi që kishte të bënte me televizionin, librat. Kishte më shumë libra në gjuhën serbo-kroate më shumë komunikim artistik në këtë gjuhë. Bile dhe personazhet e filmave me karton apo të Dizneit i kemi njohur në serbo-krotaisht. Kështu që për t’i parë këto filma për fëmijë për t’i njohur më mirë këto personazhe duhej mësuar gjuha. Kështu që dygjuhësia ka qenë e natyrshme, dhe për disa njerëz në Prishtinë edhe tri-katërgjuhësia ka qenë e natyrshme, pasi një pjesë e qytetit ka folur dhe gjuhën e vjetër otomane si dhe gjuhën rome. Kështu që prishtinasit e vjetër ata që kanë lindur në Prishtinë i kanë folur të katër gjuhët.
Të ndalemi tek babai tuaj i cili ka qenë diplomat, ka shkruar libra… Më shumë se ndikimin që ai ka pasur në jetën tuaj, a është letërsia ajo çfarë shkruani tani një rrugëtim drejt tij?
V. Surroi: Nuk e di, mund të jetë e nënvetëdijshme nuk është përcaktim i vetëdijshëm. Prej fëmijërisë kam pasur libra në shtëpi, e prej fëmijërisë kam pasur një koleksion të vjetër të tij të Zanit të Rinisë, revistës që ai e një gjeneratë e tërë menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore filluan fillimisht në Beograd. Ishte revista e parë në gjuhën shqipe. Shkronjat e mia të para në gjuhën shqipe janë nga komunikimi me këtë revistë.
Ju nuk keni jetuar në Kosovë një pjesë të mirë të jetës, fëmijëria juaj ka kaluar jashtë, kjo ju ka bërë të pangjashëm me asnjë figurë tjetër të kulturës dhe të mendimit në Kosovë.
V. Surroi: Sigurisht që ka njerëz që kanë ndarë një pjesë të jetës jashtë. Mos harroni që gjenerata ime në një masë të madhe është edukuar jashtë Kosovës. Shumë njerëz kanë studiuar në Beograd, Zagreb, Sarajevë, kështu që komunikimi ynë me kultura të tjera ka qenë i natyrshëm. I imi ndoshta ka qënë më i skajshëm se jam rritur në Bolivi. Për çdo evropian kjo do të ishte e skajshme e jo më për dikë që vinte nga Kosova e më vonë në Meksikë. Kjo nuk ka qenë një ndeshje kulturash për mua, por një absorbim i kulturave të ndryshme dhe jam përpjekur që ato në formën më të mirë të mundshme të jenë pjesë e një frymëzimi.
A e keni pasur vetëdijen e të qenit shqiptar? Si e keni përjetuar Kosovën, po Shqipërinë, atdheun e munguar?
V. Surroi: Kur jetonim në Bolivi kemi pasur libra shqip që vinin nga Rilindja. Një pjesë e mirë e letërsisë që kemi lexuar që fëmi si unë e motra ime Flaka ka qenë kjo letërsi e shkruar në gjuhën shqipe në Kosovë. Për ne atdheu ka qenë Kosova. Ideja e Shqipërisë ka ardhur më shumë në komunikim me prindërit dhe familjen e gjerë, njerëz që në një formë a një tjetër kishin qenë në Shqipëri. Disa prej këtyre personazheve që kanë lënë gjurmë i kam shkruar në librin «Lopa e macchiatos». Shqipëria për ne ka qenë debat i tryezës familjare. Unë për herë të parë kam qenë në Shqipëri në vitin 1991 e ka qenë një përvojë krejtësisht tjetër nga ajo që kishim dëgjuar në tryeza.
Si e gjetët Shqipërinë?
V. Surroi: Shqipëria ishte ndryshe nga ajo që kishim përfytyruar. I ngjante një lagjeje të varfër të Gjakovës e mbetur aty prej vitit 1956. Tirana të linte ndjesinë se ti ndjeheshe mirë si pjesë e kësaj tabloje të vjetër por ishte një emocion për të kuptuar se si zhvillohej ajo drama e brendshme e njerëzve në Tiranë.
Megjithatë shkrimi ka ardhur tek ju si një reagim politik. Shkrimet e para kanë qenë një reaksion ndaj politikës. Ka pasur gjithnjë një lidhje mes shkrimit e politikës tek ju. Le të flasim pak për angazhimin tuaj politik…
V. Surroi: Angazhimi politik ka ndodhur në vitet 1988-1989. Ishte sulmi brutal i regjimit të Millosheviçit për thyerjen e autonomisë, ishte një reagim popullor. E ishte një reagim intelektual i çdokujt në atë kohë që të ndihmonte me aq sa dinte e mundte. Në atë periudhë më 1989, unë kam qenë i ftuar bashkë me disa intelektualë të Kosovës të bisedonim me disa ish intelektualë të Jugosllavisë, për themelimin e një lëvizjeje demokratike e cila do të kishte për bazë krijimin e një gjendjeje për transformim paqësor të ish Jugosllavisë, qoftë edhe të zhbërjes paqësore duke vendosur themelet e politikës shumëpartiake. Kjo lëvizje ishte e identifikuar në disa prej qendrave. Unë në atë periudhë isha në gazetën Rilindja. E Rilindja dhe institucionet e kulturës ishin pjesë e një reagimi intelektual kundër dhunës së Millosheviçit, natyrisht pjesë e identifikuar e asaj lëvizjeje në fund doli Ibrahim Rugova dhe gjithë intelektualët që ishin afër tij.
Ju reaguat edhe me shkrimet e shumta publicistike.
V. Surroi: Që nga viti 1987 në Rilindje u vendosën masa të dhunshme, një censurë shumë më e madhe se ç’mund të kishte ekzistuar më parë. Atëherë u përpoqa të shkruaj në gazeta sllovake dhe kroate ku nuk kishte censurë e kishte një lehtësi, për atë çfarë ndodhte në Kosovë. Kjo periudhë e zgjerimit të mundësisë së shprehjes ishte inkurajuese. Për herë të parë dilje dhe nga format e autocensurës që ishin të natyrshme në një regjim të tillë.
Një ndër angazhimet tuaja më të rëndësishme ka qenë ai në Rambuje. Me një distancë tashmë të duhur kohore për të bërë dhe bilancin historik, sie kujtoni atë periudhë?
V. Surroi: Konferenca e Rambujesë ishte hera e parë në historinë e Kosovës, ku përfaqësues të Kosovës që gëzonin legjitimitet të plotë merrnin vendim në emër të Kosovës. Ishte hera e parë që Kosova vendosej me të dyja këmbët në anën e drejtë të historisë. Ishte vendosur me aleancën e NATOS. Si fryt i një lëvizjeje të tillë historike jemi në gjendjen ku jemi sot në liri dhe jemi zhvilluar po aq sa kemi mundur, nën një protektorat ndërkombëtar dhe e kemi shpallur pavarësinë me një sponsorizim të forcave më të mëdha perëndimore.
Po më parë, gjatë periudhës së luftës?
V. Surroi: Gjatë luftës kam qenë në Prishtinë në përpjekje e sipër për të ndihmuar që Kosova të ketë një unifikim forcash. Në atë kohë me Blerim Shalën e disa shokë të tjerë përpiqeshim të vendosnim një urë kontakti mes LDK-së dhe UÇK-së në mënyrë që këto dy forca të kishin një zë e përfaqësim të përbashkët në një proces negociator. Pa këtë unifikim do ishte e pamundur të futeshim në një proces negociator e unë kisha një lloj besueshmërie tek të dyja palët. Në atë kohë ishte gjallë Fehmi Agani i cili ishte një mendje e ndritur e një zemër e madhe prej njeriu që ishte pjesë e këtij motivimi për të ecur përpara.
Ju u përfshitë në politikë herët, që para shpalljes së Pavarësisë e më pas ruani një lloj zhgënjimi që vazhdoni ta shprehni edhe në librat që shkruani ndaj asaj që ngjet sot Kosovë. Në fakt çfarë ndodhi, pse kosovarët nuk jua dhanë votën?
V. Surroi: Kosovarët ma dhanë votën por unë nuk dita ta ruaj. Votat i kemi pasur mjaftueshëm por unë nuk isha i zoti t’i ruaja ato vota nga vjedhja, e kjo ishte përgjegjësia ime personale në këtë drejtim. Por a ka pasur nevojë për më shumë votë? Natyrisht çdo politikan aspiron për më shumë vonë.
Do vazhdoni të mbeteni i zhgënjyer apo do të ketë një rikthim në politikë duke pasur parasysh afrimin tuaj kohët e fundit me Vetëvendosjen?
V. Surroi: 20 vitet e fundit kam qenë i afruar me të gjitha partitë. Me disa prej njerëzve nga Vetëvendosja po flas për zotin Kurti, kam kënaqësinë të bashkëbisedoj kur më jepet rasti por nuk kam afërsi partiake me asnjërën prej partive politike.
Ju jeni publicisti më heretik në hapësirën shqiptare. Keni guxuar të hidhni teza shumë të guximshme. Ju keni vënë në lojë figura si Pacolli, Ibrahim Rugovën… Jeni përpjekur të bëni një lloj ç’mitizimi të UÇK-së, të luftës në Kosovës gjithashtu?
V. Surroi: Ekziston një tendencë e krijimit të miteve në çdo shoqëri. Në shekullin e XXI ekziston shpejtësia e krijimit të mitit më shumë se në shekullin e XX. Mediat, rrjetet sociale e bëjnë më të lehtë këtë. Problemi i Kosovës i mungesës së historisë kritike është se miti shkruhet çdo ditë dhe historia shkruhet çdo ditë por jo analiza kritike e asaj çfarë ka ndodhur. Shoqëritë tona ku ekziston shembja e sistemit të vlerave në to ekziston një ndeshje e përhershme e çdoditshme mes mitit e interpretimeve të ndryshme të tij. Ekziston nevoja e imponimit të mitit nga ana e strukturave e klasave në pushtet e prandaj kemi një fërkim të mitit themeltar që krijon këtë ndeshje e këtë komunikim në shoqëri përse UCK-ja e ka çliruar Kosovën.
Ju ç’mitizoni edhe Adem Jasharin.
V. Surroi: Familja Jashari dhe ajo që ka ndodhur me këtë familje mund të ketë dy interpretime. I pari është ky i mitit përmes së cilit kalojmë edhe ne sot, që ka ekzistuar komandanti legjendar i cili është vënë në krye të lëvizjes çlirimtare të Kosovës dhe në emër të tij kjo ushtri e ka çliruar Kosovën. Ekziston dhe realiteti tjetër i cili është shumë më i vlefshëm për Kosovën. E ai është fakti që Adem Jashari është vrarë së bashku me anëtarët e familjes së tij duke e mbrojtur familjen e tij, pragun e shtëpisë së tij. E Kosova në vend që të zgjedhë këtë që do të ishte interpretimi i realitetit tonë që nëse nuk do të kishte ndërhyrë NATO ajo që i ndodhi familjes Jashari do t’i ndodhte të gjitha familjeve të tjera. Në vend që ta marrim këtë rrëfim e ta shëndrrojmë në rrëfimin tonë të përbashkët e të themi që familja Jashari është e jona është e gjithë kosovarëve dhe si të tillë e respektojmë, shkëputet Ademi nga familja e tij e në vend të viktimës se çfarë ka qenë shëndrrohet në mit.
Ju thoni se është përdorur politikisht nderimi i Adem Jasharit?
V. Surroi: Absolutisht.
Nga ana tjetër është dhe ç’mitizim i Luftës së UÇK-së ?
V. Surroi: UÇK-ja në histori është një lëvizje guerile e decentralizuar në masë të madhe si shenja përfundimtare e dëshpërimit dhe e pamundësisë për të bërë më shumë. UÇK-ja nuk ka lindur se ky vend ka qenë i organizuar e ka krijuar një ushtri të vetën. Ajo ka qenë një lëvizje guerile e lindur në shumë vende ka qenë e paaftë ushtarakisht për t’u përballur me një armik shumë më të madh, ka treguar një guxim të jashtëzakonshëm dhe ka dështuar në dy elementët bazikë. Nuk e ka çliruar vendin dhe nuk e ka mbrojtur popullatën. Kjo strukturë guerile nuk mund të quhet ushtri. Ndërhyrja e e NATOS është bërë se ka qenë e pasuksesshme UÇK-ja. Po të ishte e suksesshme do ta çlironte vendin e nuk do ndërhynte NATO.
A nuk është herët për të bërë kritika ndaj UCK-së apo mënyrës sesi u konfigurua shteti i ri ?
V. Surroi: Nuk është kritikë por një vlerësim real i një gjendjeje pasi në bazë të një mitizimi kemi procese të tjera. P.sh në fund të luftës në qershor të vitit 1999 u kërkua demobilizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e ky demobilizim u nënshkrua nga ana e përfaqësuesve dhe Organizata e Kombeve të Bashkuara, u dhanë mjete që njerëzit të kalonin tashmë nga ushtria në një formë tjetër të jetës. U kërkua lista e pjesëtarëve të UÇK-së dhe nga komandanti i atëhershëm Agim Ceku u dha një listë prej më shumë se 40 mijë vetash. Kur u miratua ligji për veteranët e UÇK-së ky numër filloj të trefishohej e katërfishohej duke arritur në 50 mijë veteranë të luftës. Si është e mundur që të rritet numri i veteranëve të luftës kur kemi pasur një situatë tjetër. Po të kishte pasur UÇK-ja 50 mijë ushtarë gjendja ushtarake do të ishte ndryshe po ashtu dhe gjendja politike.
Në librin e fundit “Lopa e Macchiatos” ju flisni për një sulm ndaj identitetit shqiptar nga harresa. Si mund të shpëtojmë nga këto sulme?
V. Surroi: Nevojitet një qasje më kritike e debat ndaj të shkuarës. Sulmi i harresës është një produkt i njëjtë që rrjedh nga mitizimi nga nevoja e krijimit të mitit. Ky është një problem i madh jo vetëm për shoqërinë tonë por për shoqëritë në përgjithësi.
Islami politik është një tjetër tezë që ju e keni trajtuar. A kemi një zbutje të këtij islami?
V. Surroi: Në fund nuk mund ta izolojmë islamin në nivelin e të menduarit prej islamit në nivelin e të menduarit në fusha të tjera. Nëse në shoqërinë kosovare gati 80% e nxënësve nuk mund të kuptojnë tekstin që kanë lexuar, ata nuk mund ta kuptojnë tekstin që ka të bëjë me gjeografi, histori pra edhe me islam. Nuk mund të jetë islami më i avancuar se çfarë është njeriu në Kosovë. Nëse kemi një paralizë të përgjithshme të njohurive në vendin tonë atëherë do të kemi një paralizë dhe një keqpërdorim dhe në islam. Religjionet kanë potencial të madh ideologjik dhe ky keqpërdorim i islamit bëhet natyrisht si keqpërdorim ideologjik i cili ka pretendimet e veta politike.
A e ndihmon religjioni harresën?
V. Surroi: Asnjë religjion nuk ka potencial shkatërrues, mund të ketë potencial regjenerues. Islami politik është diçka që e trajtoj tek ‘Lopa e Macchiatos” ku ish imami i Prishtinës z. Shefqet Krasniqi jepte predikime për gjithçka deri se si duhet urinuar e këto janë debate aq absurde që s’kanë të bëjnë me islamin por janë pjesë e një retorike të islamit politik. E kur merreni me këto gjëra harrohen fondamentet e religjionit që kanë të bëjnë me relacionin mes njeriut e Hyut e vlerave të tjera.
Ju jeni i ashpër me klasën politike kosovare e cilësoni një klasë që ka dështuar me shtetndërtimin?
V. Surroi: Qasja e kësaj klase politike në masë të madhe, flas për njerëzit që kanë mbajtur pushtetin e kanë keqpërdorur e kanë shëndrruar këtë në kapje të shtetit e dëmi që i është bërë Kosovës në shtetëndërtim është shumë i madh. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me mënyrën e përdorimit të parave, pasi korrupsion ka kudo, por instrumentet e kapjes së shtetit e kanë vënë Kosovën në një zhvillim historik i cili është krejtësisht i kundërt me shtete të tjera. Në vend të shtetit social çfarë kanë qenë shtetet evropiane të shekullit XX ne kemi mbërritur në një shtet postotoman e parasocial. Shërbimet bazike që duhet t’i ketë ky shtet në arsim, shëndetësi, në sigurim social nuk janë kompetitive në asnjë vend tjetër të rajonit. Kosova nuk mund të krahasohet as me Maqedoninë apo Malin e Zi ndërkohë që zhbërja e këtyre instrumenteve të kohezionit social që mban shtetin bashkë është e atillë që rrezikon në masë të madhe funksionimin e këtij vendi.
Kosova gjendet tani përballë disa fakteve reale, përballë Gjykatës Speciale, përballë krijimit të Asociacionit të Komunave Serbe, përballë demarkacionit të vendosur me Malin e Zi. Ju thoni se pas Gjykatës speciale do të fillojë zhbërja e kapjes së shtetit.
V. Surroi: Nuk jam optimist ndaj kësaj gjykate mendoj se ajo vjen si një formë e dëshpërimit përfundimtar, të pamundësisë për ti rregulluar gjërat e në momentin . ne kemi pasur gjykata speciale në gjithë këtë proces zhvillimi që prej UMNIKUT. Por në momentin kur një popullatë kalon nga një gjykatë speciale në shpresën për gjykatën e ardhshme speciale atëherë ka hequr dorë nga përgjegjësia e vet e ky është problemi elementar. Nëse qytetarët e Kosovës nuk e marrin përgjegjësinë vetë nuk do të ketë asnjë gjykatë speciale që do t’u rregullojë punë.
Në shkrimet tuaja ju përmendini jo vetëm maskrat serbe ndaj shqiptarëve siç ishte ajo e Krushës së vogël fjala vjen por edhe ato të shqiptarëve ndaj serbëve siç është rasti i profesor Dragsllav Draqiq. Jeni përpjekur të vini peshore atë që kanë bërë shqiptarët e serbët ndaj njëri-tjetrit?
V. Surroi: Nuk ekziston peshorja ekziston e drejta që krimi të mos ketë mbrojtje.
Krimet që janë bërë shqiptareve para dhe gjatë luftës kanë qenë krime sistematike të një shteti. E shteti serb është përpjekur të ushtrojë gjenocid në Kosovë. Këto viktima kanë qenë pjesë e një ideologjie e një vendimmarrjeje e cila në fund ka marrë epilogun e vetë gjyqësor në Gjykatën Ndërkombëtare në Hagë. Krimet që janë bërë ndaj minoriteteve në Kosovë nuk kanë pasur strukturim shtetëror, mund të ketë pasur urdhërdhënie, nuk e di këtë por ka ekzistuar një valë e persekutimit e vrasjes së serbëve e cila është krejtësisht pafalshme.
A mund të flasim për këto vrasje apo persekutime për sa kohë Serbia nuk e njeh shtetin e Kosovës dhe ende nuk ka kërkuar falje ndaj viktimave të luftës?
V. Surroi: Shoqëria jonë nuk mund të varet nga veprimet e Serbisë. Në Kosovë kjo ska të bëjë me përgjegjësinë e shtetit por të një shoqërie e cila duhet t’i thotë vetes se është e patolerueshme vrasja e qytetarëve, posaçërisht vrasja e atyre që janë të tjerë. Në pozitën e tjetrit duhet të jetë serbi, herën tjetër romi, herën tjetër homoseksuali apo dikush që mendon ndryshe, herën tjetër mund të jetë gruaja… Gjithmonë do të gjendet një arsye
Ju jeni shprehur kundër idesë së hedhur së fundi nga dy presidentët serb dhe shqiptar për korrigjimin e kufijve. Pse?
Është një projekt që nuk është i menduar mirë ose është i menduar mirë tjetërkund por i zbatuar këtu me pasoja negative për vendin. Nuk mund të ketë korrigjim kufijsh mes dy shteteve që nuk e kanë njohur njëra-tjetrën. Kosova dhe Serbia duhet të përfundojnë procesin e negociatave, në mënyrë që si të barabarta të krijojnë një marrëveshjeje paqeje. E pasi të kenë vendosur parametrat e marrëveshjes së paqes e kjo marrëveshje nënkupton dhe përgjegjësinë për të gjitha viktimat e luftës…Pasi të jetë kryer baza themelore e bashkëjetesës mes dy shteteve demokratike atëherë këto dy shtete mund të ulen e të shohin se a kalon vija kufitare nga ky fshat apo nga një fshat tjetër. Por çështja e konfliktit mes Kosovës dhe Serbisë nuk ka të bëjë me faktin se ku kalon vija kufitare. Serbia nuk ka ushtruar gjenocid në Kosovë sepse ka dashur të largojë nga këtu një pjesë të konsiderueshme të popullatës e ta integrojë në Serbi.
Si i shihni raportet mes Beogradit e Prishtinës në dekadën e ardhshme?
V. Surroi: Në masë të madhe varet nga ajo çfarë do të ndodhë tani. Unë shpresoj që në vend të një rruge pa krye ku është nisur Kosova do të ketë një ndryshim. E nëse ka ndryshim brenda 10 viteve të ardhshme Kosova dhe Serbia do të jenë dy shtete demokratike që do të përpiqen që me një klimë të vështirë por me shumë vullnet të krijojnë një ambient tjetër.
Po veten si e shihni në 10 vitet e ardhshme? E shihni në politikë?
V. Surroi: Unë nuk jam larguar nga të menduarit politik. Cilido angazhim që do të kem në dekadën e ardhshme do të jetë sërish përmes fjalës…
Ndryshe nga shumë ide optimiste të hedhura për Shqipërinë e madhe keni qenë skeptik ndaj këtij bashkimi.
V. Surroi: Tek idea e krijimit të Shqipërisë së Madhe sa herë del në sipërfaqe del për të mënjanuar apo spostuar vëmendjen nga një problem tjetër. Kjo është parë dhe tani kur doli problemi i korrigjimit të kufijve. Disa nga njerëzit që e përkrahin z Thaçi dolën për të treguar se nëse kryhet ky proces i korrigjimit të kufijve hapet rruga e bashkimit të Kosovës dhe Shqipërisë. :Por kjo nuk është e vërtetë, pasi korrigjimi i kufijve nuk do të kryente asnjë funksion tjetër përveçse të ngrinte vëmendjen e faktorit ndërkombëtar përfshirë dhe Rusinë në krijimin e një zgjidhjeje që sërish do të jetë e shkallëzuar për marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë. Problemi i komunikimit mes dy shteteve shqiptare duhet të shihet si një problem komunikimi mes tyre. Nëse këto shtete kanë kapacitetet për të krijuar forma më të mëdha komunikimi atëherë do ti kenë këto forma. Por nëse do të presin historinë e Shqipërisë së madhe kjo nuk do të ndodhë.
Vazhdon të jetë i nderë raporti mes jush dhe presidentit Thaçi që ju e quani në një prej librave tuaj gjarpër. A janë zbutur raportet tuaja me presidentin?
V. Surroi: Nuk e kam quajtur unë gjarpër ai e ka quajtur veten. Ai vetë e di pse e ka quajtur veten të tillë. Unë nuk kam relacion personal me z.Thaçi është vështirë të kesh raport me gjarprin. Kritika ime s’ka të bëjë me personalitetin e tij por me funksionet e dëmin që ai i bën këtij vendi.
Pjesa më e madhe e aktorëve kryesorë të politikës së Kosovës vijnë nga studimet për histori, ndërkohë që rrjedhja më e madhe që po ndodh sot është pikërisht zhbërja që kërkohet të bëhet përmes kulturës.
V. Surroi: Në Universitetin e Prishtinës kemi një grup njerëzish që u mungojnë bazat elementare të njohurive. Kjo ndodh që në degën e historisë ka njerëz që kanë magjistruar me tema siç ka qenë pjesëmarrja e tyre në një demonstratë apo në tjetrën. Është shumë vështirë të hymë në një analizë kritike të historisë nëse shoqëria si e tillë nuk dëshiron ta ndërpresë këtë rrjedhë të injorancës.
Vijmë tek letërsia përmes një personazhi shumë interesant si Marie Gjoni, tek libri juaj “Përcaktimi i dashurisë së Marie Gjonit” një gruaje që koleksionon albume fotografike, si një formë e koleksionit të kujtesës. Përmes kësaj gruaje që e ruan aq bukur luftën në veprën tuaj do doja tju pyesja për femrën në Kosovë. Flitet kaq pak për femrat këtu?
Janë tri faza kryesorë të zhvillimit të gruas në Kosovë. Gjithmonë kur ka pasur zhvillim të gruas ka pasur edhe zhvillim të Kosovës. Momenti i lirisë më të madhe të Kosovës në shekullin e XX ka qenë momenti kur gruaja ka shkuar në shkollë, është punësuar, ka marrë profesion, ka dalë prej izolimit të shoqërisë postotomane,e ka hyrë në atë që quhet shteti social. Bazat e shtetit social janë përcaktuar nga një emancipim i jashtëzakonshëm i gruas. Okupimi i Kosovës nga Milloshevicci ka dëmtuar më së pari gruan, sepse me përjashtimin e shqiptarëve nga puna është përjashtuar gruaja e në formë xinxhirore ka pasur tërheqje të shkollimit të gruas sidomos në fshat duke munguar motivi i punësimit në të ardhmen.
Në këtë takim janë dy gratë më të rëndësishme të jetës suaj, Blerta dhe Flaka. Në faqen e parë të çdo libri që shkruani ka një emër Flaka… Ia kushtoni asaj librat tuaj.
V. Surroi: Ne kemi një lidhje shumë të fortë Flaka dhe unë se si fëmijë jemi larguar nga Kosova e jemi dashur të ballafaqohemi me një jetë tjetër. Ditën e parë kur kemi shkuar në shkollë në Bolivi nuk kemi ditur asnjë fjalë as spanjisht e as anglisht e na është dashur të komunikonim me gjithë atë rreth e nuk kishim njeri veç njëri tjetrit si mbështetje e kështu kemi vazhduar gjatë.
Flaka është pjesa punëtore e familjes ajo ka punuar gjithmonë më shumë se unë.
Jeni marrë me politikë, gazetari, keni grupin tuaj mediatik me gazetën dhe Televizionin. Cili ka qenë projekti juaj më ambicioz?
V. Surroi: Projekti Koha ka qenë projekti më ambicioz pasi ka qënë projekti ku duhej krijuar një çlirim mendor. E çlirimi mendor mund të bëhet me njerëz që mund të mendojnë e të shprehen lirisht. Ndër pjesët më të bukura të jetës sime ishte trajnimi i 18-19 vjecarëve për të bërë gazetën e parë të lirë në Kosovë. Koha Ditore ka qenë produkt i njerëzve që nuk kanë pasur përvojë më parë në gazetari. Janë trajnuar e kanë dalë një ekip i jashtëzakonshëm njerëzish që sot janë shpërndarë edhe nëpër botë duke krijuar atë thyerjen e shprehjes që ka ndihmuar në mendimin e ri në Kosovë.
Letërsia ishte apo është kthyer në një qëllim?
V. Surroi: Nevoja për shprehje është pjesë e natyrës njerëzore. Më lejoni t’u them një mendim që ka qenë heretik por për fat të mirë e kam gjetur tek një historian izraelit. Ai flet për një qasje të re, për realitete të shpikuara , për kapacitetin tonë për të krijuar fiksion ajo që bën dallimin midis majmunit e njeriut.
Në të njëjtën formë siç krijojmë letërsi ne krijojmë politika e financa. Të gjitha këto janë kapaciteti jonë për të krijuar fiksion.
Çfarë po shkruani tani?
V. Surroi: Jam më afër letërsisë. Janë dy tri projekte që i kam nisur prej kohësh e që po u shkoj drejt fundit.
