Janet Gunter ishte duke punuar në një organizatë ndërkombëtare joqeveritare (OJQ) kur ajo vuri re një prirje alarmante.
Ajo ishte rritur me teknologji dhe kishte filluar si blogere në vitin 2001, atëherë kur ajo vërejti se njerëzit, edhe ata që njihte – madje edhe ata që do ta quanin veten të ndërgjegjshëm për mjedisin – azhurnuan telefonat e tyre çdo disa muaj, pa menduar për mbeturinat elektronike që shkaktoheshin, shkruan Telegrafi.
Kështu që Gunter vendosi të bëjë diçka për mbeturinat. Në vitin 2012, ajo dhe shoqja e saj Ugo Vallauri filluan të organizojnë takime ku njerëzit mund të sillnin elektronikën e tyre të vjetër dhe të mësonin se si t’i përmirësonin ato.
Këto përpjekje përfundimisht i shtynë të themelojnë Projektin Restart, një iniciativë e udhëhequr nga komuniteti, i krijuar për t’i dhënë “personit mesatar” aftësi dhe mundësi të nevojshme për të rregulluar dhe riparuar elektronikën personale, në vend që t’i dërgonte ato në deponi të plehrave.
“Ne zbuluam se u shfaq një komunitet fiksuesish dhe ky komunitet na shtyu për shtatë vitet e fundit”, tha Guntner për Al Jazeera.
“Ne jemi vërtet të entuziazmuar që shumica e grupeve të komunitetit në rrjetin tonë janë gati të bashkohen për të ndryshuar rrjedhën”.
Projekti Restart është pjesë e një lëvizje në rritje për të frenuar valën në rritje të telefonave celularë, laptopëve dhe veglave të tjera që lahen në plazhe, bllokojnë deponitë dhe ndotin ajrin, tokën dhe ujin.
Madje, mbeturinat elektronike po kanë një efekt kaq të thellë në planet, sa që studiuesit kanë krijuar një term të ri – teknofosile – për të përshkruar ndikimin e pashembullt.
Ndërsa aktivistët si Gunter janë duke bërë çmos për të pastruar rrëmujën, avokatët e mjedisit thonë se ligjvënësit dhe kompanitë e teknologjisë duhet të jenë më proaktivë – dhe të fillojnë të përfitojnë më shumë nga përfitimet e mundshme të e-mbeturinave – në vend që t’i lënë pajisjet e hedhura për tu grumbulluar.
- Konsumi i shfrenuar, mbetjet e përhapura
Konsumatorët globalë hodhën 44 milionë ton mbeturina elektronike vetëm në vitin 2018 – dhe vëllimi i kësaj ndotjeje pritet të dyfishohet deri në vitin 2050, gjeti një raport i fundit nga Kombet e Bashkuara.
Ndryshimi i tendencave të konsumatorit nënkupton që modelet e reja të laptopëve dhe telefonave lëshohen çdo disa vjet – dhe pajisjet shpesh hidhen përpara se të tejkalojnë dobinë e tyre.
Edhe kur këto makina ruhen për përdorim të vazhdueshëm, ato mund të bëhen shpejt të vjetëruara dhe të pamundura për tu rregulluar.
Nga furçat e dhëmbëve elektronikë, telefonat inteligjentë, deri tek lodrat që përdorin bateri, vegla të tilla përmbajnë elemente si ari, argjendi dhe metale të tjera të çmuara që nuk degradohen lehtë – si dhe plastika të forta që rezistojnë në prishje, dhe plastikë të butë që lëshojnë kimikate kur ato degradohen.
Ndotja rezulton që është aq e përhapur sa vetëm në Shtetet e Bashkuara, 70 për qind e mbeturinave toksike në deponitë vijnë nga pajisjet elektronike të cilat janë hedhur, raporton Silicon Valley Toxics Coalition.
Pajisjet e hedhura u quajtën teknofosile gjithashtu në një studim të vitit 2014 në Anthropocene Review, ku studiuesit e Universitetit të Leicester vunë në dukje se pasi mjetet që ne përdorim janë bërë më komplekse – dhe të përbëra nga materiale gjithnjë e më të qëndrueshme – rekordi ynë fosil është duke u rritur me koston e botës sonë natyrore.
Për alarm është fakti se ndërtimi i teknofosileve dhe ritmi i konsumit elektronik tani kanë arritur në pikën kur ne po prodhojmë gjashtë kilogramë mbeturina elektronike në vit për çdo person në planet – më shumë se pesha e kombinuar e të gjithë avionëve tregtarë të ndërtuar ndonjëherë, sipas OKB-së.
“Në nivel global, kjo nuk menaxhohet mirë”, thotë Jim Puckett, drejtori ekzekutiv i Rrjetit të Veprimit në Bazel, një OJQ që monitoron mbeturinat elektronike dhe që së fundmi kanë “ngulitur” 200 pajisje të me GPS për të përcaktuar se ku do të përfundojnë pajisjet.
“[E-mbeturinat] po shpërndahen nga shtëpitë dhe bizneset tona nga Veriu në Jug, në baza të rregullta”, i tha Puckett, Al Jazeeras.
Kur ndodh riciklimi i mbeturinave elektronike – vetëm 20 për qind e tyre – mund të kërkojë procese intensive si copëtimi i një telefoni përmes një makinerie të fuqishme, pastaj shkrirja e tij për të formuar një lloj materiali të shkrirë.
Gazrat dhe gazrat e dëmshëm – të tilla si klorur dhe merkur – mund të lëshohen.
“Ne po e shohim vazhdimisht këtë plastikë në vendet që nuk duhet të jenë, duke bllokuar edhe lumenjtë dhe përfundimisht hyjnë në oqean”, thotë Rory Dickens, themeluesi i Recycle Rebuild, një OJQ që ndihmon komunitetet të riciklojnë mbeturinat në materiale ndërtimi dhe të gjenerojnë një burim të menjëhershëm të ardhurash për ata që preken nga katastrofat natyrore.
- Adresimi i mbeturinave elektronike
Megjithëse veprimi global për adresimin e mbeturinave elektronike në një shkallë masive ende nuk ka ndodhur, shqetësimi për efektet e kësaj ndotjeje në mjedis është rritur gjatë dy dekadave të fundit.
Në vitin 2004, OKB filloi projektin Zgjidhja e Problemeve të E-Mbeturinave (StEp), i cili punon për adresimin e mbeturinave elektronike në çdo fazë, nga dizajni i pajisjeve deri në prodhimin, përdorimin, ripërdorimin dhe riciklimin e tyre.
Sot, nisma numëron 35 qeveri, institucione akademike, biznese dhe organizata të tjera midis anëtarëve të saj.
OKB-ja vëren se mbeturinat globale elektronike të prodhuara në vit vlejnë 62.5 miliardë dollarë – më shumë sesa prodhimi i brendshëm bruto i shumicës së vendeve.
Për të përfituar nga potenciali ekonomik i mbeturinave elektronike, OKB po mbështet iniciativat të shumta.
Shumë vende gjithashtu kanë bërë riciklimin e elektronikës më të lehtë në dekadën e fundit, si dhe miratimin e legjislacionit për të inkurajuar njerëzit që ta bëjnë këtë.
Gjithashtu, që nga viti 2014, shumë qytete dhe vende kanë miratuar ligje për ta bërë hedhjen elektronike të paligjshme, gjë që i inkurajon njerëzit të riciklojnë pajisjet e tyre ose t’i dhurojnë ato.
