Fusha magnetike mbrojtëse dikur e fortë e Hënës u zhduk rreth një miliard vjet më parë kur dinamoja e saj e brendshme pushoi së funksionuari, ka zbuluar një studim.
Për të përcaktuar forcën e kaluar të fushës magnetike, studiuesit studiuan shkëmbinj nga sipërfaqja e Hënës që u formuan nga shkrirja të krijuara nga një ndikim i madh.
Ndërsa ky shkëmb ftohet, kokrra të vockla brenda rreshtohen me fushën magnetike për të formuar një fotografi të forcës dhe drejtimit të fushës në atë kohë.
Studiuesit zbuluan se fusha një miliardë vjet më parë kishte rënë në 0,1 mikrotesla – rreth 500 herë më e dobët se ajo e Tokës.
Kjo, shtuan ata, sugjeron që dinamoja që mundësonte fushën – e nxitur nga kristalizimi i materies në bërthamën hënore – kishte pushuar deri në këtë kohë.
Hëna e Tokës mendohet të jetë formuar rreth 4.5 miliardë vjet më parë.
Ajo u krijua pas një përplasjeje midis Tokës së re dhe një trupi me madhësi Marsi. Studiuesit e kanë quajtur këtë ndikues gjigant ‘Theia’.
Mbetjet e hedhura në orbitë nga përplasja përfundimisht u bashkuan nën gravitetin për të formuar Hënën.
Fusha magnetike e Tokës është produkt i rrymave elektrike të krijuara ndërsa metali i lëngshëm lëviz rreth në bërthamën e planetit tonë, duke na mbrojtur nga rryma e grimcave të ngarkuara që shpërthehen nga Dielli,
Hëna, ndërkohë, kishte një fushë të fortë magnetike – por e tillë ka kohë që është zbehur.
“Një fushë e fortë në Hënë mund të ketë mbrojtur sipërfaqen nga era diellore, plazma supersonike e emetuar nga Dielli,” thotë shkencëtari planetar Benjamin Weiss nga Instituti i Teknologjisë në Masaçusets.
“Kjo mund të ketë penguar që sipërfaqja të ndahet hapësira dhe toka të bëhet e pasur me gaz diellor, siç është sot,” shtoi ai.
“Për më tepër, Hëna ka të ngjarë të jetë rreth dy herë më afër Tokës gjatë kohës kur Hëna u konstatua se kishte një fushë të fortë magnetike krahasuar me sot.”
Hëna është akoma duke u larguar ngadalë nga ne, me një shpejtësi prej 2.5 cm në vit.
Në hulumtimin e tyre të mëparshëm, profesori Weiss dhe kolegët zbuluan se fusha magnetike e Hënës katër miliardë vjet më parë ishte rreth 100 mikrotesla – ose rreth dyfishi i forcës së fushës magnetike të Tokës sot.
Ekipi e përcaktoi këtë duke analizuar mostrat e shkëmbit të Hënës që ishin formuar nga aktiviteti vullkanik në sipërfaqen e saj.
Megjithatë, rreth tre miliardë vjet më parë, aktiviteti vullkanik në Hënë ishte ndalur kryesisht.
“Tre miliardë vjetët e historisë hënore kanë qenë një mister, pasi nuk ka pothuajse asnjë histori të gurit të tij,” tha Weiss për Newsweek.
Vullkanet nuk janë mënyra e vetme që shkëmbi i shkrirë mund të formohet në Hënë, megjithatë – disa shkrirje mund të formohen kur trupat ndikojnë në sipërfaqen hënore.
Në vitin 2017, ekipi gjeti shkëmbinj të formuar në një ndikim të tillë 2.5 miliardë vjet më parë – me analizën e tyre duke zbuluar se, në atë kohë, fusha magnetike e Hënës kishte rënë në rreth 10 mikrotesla.
Në studimin e tyre të fundit, profesori Weiss raportoi të gjente shkëmbinj të ngjashëm që u formuan në vazhdën e një ndikimi të madh rreth një miliard vjet më parë – duke zbuluar se fusha magnetike atëherë nuk ishte më e fortë se 0,1 mikrotesla.
Sipas studiuesve, kjo sugjeron që dinamoja e brendshme e Hënës që mundësonte fushën magnetike ishte mbyllur deri në atë kohë.
Ekipi beson se fusha magnetike mund të jetë nxitur nga dy procese të ndryshme.
Në fillim, afërsia e Hënës me Tokën çoi në nxitje gravitacionale të lëngut në bërthamën e saj, duke prodhuar efektin dinamik që mundësonte fushën.
Ndërsa distanca midis Tokës dhe Hënës u rrit, megjithatë, një proces i dytë – i quajtur “kristalizimi bazë” – ka të ngjarë të bëhet më i rëndësishëm.
Në këtë, formimi gradual i bërthamës së dendur të hekurit të Hënës nxiti lëngun përreth në bërthamën e jashtme, duke gjeneruar fushën magnetike.
Kur bërthama e brendshme ishte kristalizuar plotësisht nga bërthama e jashtme, megjithatë, kjo dinamikë do të kishte pushuar së funksionuari – megjithëse aktualisht është e paqartë nëse kjo ka ndodhur në mënyrë të papritur.
