Ndër novelsitët e parë të letërsisë shqipe, Mihal Grameno lindi më 13 janar 1871 dhe vdiq më 5 shkurt 1931. E përligji bukur kalesën e tij në botën shqiptare në përkushtim atdhetar, me luftë për lirinë e popullit shqiptar dhe për autoqefalinë e komunitetit ortodoks, me krijimtari të gjerë në letërsi, teatër dhe publicistikë, kjo edhe fusha ku ai spikati më shumë.
U lind në Korçë në një familje tregtare, u shkollua në vendlindje dhe më 1885 mërgoi në Rumani, ku në Bukuresht u përfshi në lëvizjen kombëtare shqiptare, madje si sekretar i gazetës “Drita, më 1889.
Në vitin 1908, Mihal Grameno është i pranishëm në Kongresin e Manastirit, si përfaqësues i Klubit të Korçës. Në vitin 1909 themeloi në Korçë “Lidhjen Orthodokse” dhe redaktonte të përkohshmen e përdyjavshme me të njëjtin emër, në vitet 1909 – 1910.
Në vitin 1910 u arrestua nga autoritetet osmane. Më 1 shkurt 1911 nisi të botojë e redaktojë të përjavshmen “Koha”, fillimisht në Korçë dhe më pas në Jamestown NY, ku jetoi në vitet 1915-1919. Ishte detyruar të largohej nga Shqipëria, mbas shpërthimit të Luftës I Botërore.
U kthye në Evropë për të përfaqësuar shqiptaro-amerikanët në Konferencën e Paqes në Paris. Vazhdoi të shkruajë e të botojë, por më vonë u tërhoq nga lëvizja kombëtare.
I sëmurë dhe i dëshpëruar, vdiq në Korçë, më 5 shkurt 1931. Për meritat e shquara në dobi të atdheut, i është dhënë titulli “Hero i Popullit”. Mihal Grameno është një ndër figurat e atdhetarizmit shqiptar, publicist, shkrimtar dhe veprimtar i lëvizjes patriotike e demokratike.
Gjatë viteve 1915-1919 jetoi në Amerikë, punoi për lëvizjen e atdhetarëve shqiptarë të atjeshëm. Më pas vazhdoi veprimtarinë si publicist duke mbrojtur idealet demokratike. Këtu përmendim novelat e tij: “Oxhaku” (1909), “E puthura” dhe “Varri i Pagëzimit”.
Ai shkroi dy veprat: komedinë “Mallkimi i gjuhës shqipe” (1905) dhe dramën historike “Vdekja e Pirros” (1906), vepra që trajtojnë tema patriotike. Gjithashtu, Mihal Grameno drejtoi gazetat “Lidhja orthodhokse” (1909-1910) dhe “Koha” (1911-1926). Vdiq në Korçë më 1931
***
Mihal Grameno: Vendosëm shkëputjen e kishës tonë edhe nga Rusët
Në Paris
Gëzonj që të jini mirë si edhe unë. Tani ca dit u shkrojta edhe u çova “Diellin” ku shkrova për gjendjen e atjeshme, besonj që t’i kini marrë.
Unë sot shkonj për në Detroit Michigan ku ndodhet nëna e zonja time edhe si t’i marr do të kthehem prapë këtej ku do të botonj gazetën. Shpreh që me u lajmëruar për botimin do të më përkrahni me lajmet e atjeshme si edhe letrarisht, siç m’u zotuat.
Nënshkrime po mblidhen shumë pas kërkimit që bëtë nga të Krishterët e Toskërisë edhe për së shpejti do t’u dërgohen.
Siç u shkrojta Z.Gurakuqi që Shqiptarët kanë një simpati edhe besim tek juve edhe kam kuvenduar me Z. Kryetar të Vatrës, Kolë Tromara, me Komisjonin edhe me gjithë kombëtarët edhe që të gjithë kanë besim të plotë, po duan çpjegime mbi programin e qeverisë aqë për sot si edhe për pritjen, prandaj është detyra jote më shumë që t’ua dëftesh se më të shumët juve u njohin dhe u kanë dëgjuar. Sa për Partinë ajo është në të rënë dyke mos u udhëhequr mirë edhe nga gabimet.
Mësoni që Noli i zgjedhur Piskop, nga mbledhjet kishtare Ruse edhe Shqipe dhe i dorëzuar nga Arqiepiskopi Rus, gjeti tani në fund pengime në të mbushurit të formës d.m.th. për t’i dorëzuar robat edhe shkopin Piskopal, duke thënë që Grekrit kanë bërë protestime edhe do të shtrojnë dokumenta zyrtare kundra Nolit.
Kështu pra vendosëm çkëputjen të Kishës tonë edhe nga Rusët edhe pasnesër kleri kombëtar do t’i veshë robat Piskopale duke deklaruar Kishën Ortodokse shqipe autoqefale. Me këtë mënyrë shpëtojmë njëherë e mirë nga maskarallëqet e vjetra edhe nisim jetën e re të kohës së re. Monsignor Bumçit i puth dorën si edhe Patër Fishtës. Beratit e të gjithëvet të fala. Prit të falura nga të gjithë atdhetarët. U puth me mall e mbetem për jetë juaji, Mihal Grameno (d. v.)
P.sh. Nga Korça na vijnë shumë lajme gazmore për çështjen kombëtare. Dërgomë fotografinë tënde dhe të At Fishtës.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Mihal Grameno u drejtohet atdhetarëve idealistë
Përvjetori i Mihal Gramenos, kush ishte ai?
