Xhejms Xhojs (James Joyce), një prej autorëve më të mëdhenj të shekullit XX, lindi në Rathgar, një rrethinë e Dublinit më 2 shkurt 1882. Rrjedh nga një familje e shoqërisë së lartë, por kushtet financiare shkojnë duke u bërë gjithnjë e më shqetësuese. Prindërit e regjistruan në shkollën katolike të jezuitëve, Clongowes Wood College, pastaj studion edhe në Belvedere College, institucion tjetër jezuit. Laurohet në gjuhët moderne. Që në vitet e studimeve manifeston një karakter antikonformist dhe kryengritës. Xhejms Xhojsi është quajtur monument i kulturës botërore, që themeloi bashkë me Marsel Prustin drejtimin letrar të quajtur Përroi i ndërgjegjes dhe arriti të krijojë vepra madhore që, për fat të mirë, kanë ardhur në shqip: “Uliksi”, “Dublinasit”, etj.
Xhejms Xhojs konsiderohet gjerësisht, si një nga figurat më të rëndësishme letrare të shekullit të 20-të, sidomos i Irlandës. I njohur për ripunimin e mitit në tregimet bashkëkohore, si dhe për përfshirjen e karakterit të qytetit në veprat e tij, Xhojsi ishte një nga lojtarët kryesorë të Modernizmit, veprat e të cilit përcaktuan lëvizjen./Konica.al
“Dublinasit” (1914)
“Dublinasit” ishte botimi i parë në prozë i Xhojsit dhe përmbledhja e vetme e tregimeve të tij të shkurtra të botuara gjatë jetës së tij. Këto pesëmbëdhjetë histori përshkruajnë klasën e mesme irlandeze në kulmin e periudhës së Home Rule, kur ishulli po luftonte për identitet nën sundimin britanik. Shumë nga fotografitë e çastit, me të cilat ballafaqohen personazhet në këtë koleksion paraqesin shqetësimet e shumë irlandezëve të hershëm të shekullit të 20-të: shtresa shoqërore, katolicizmi, nacionalizmi, modernitet përballë traditës dhe pabesisë.
“Portret i një artisti të ri” (1916)
Vepra autobiografike “Portreti i një artisti” u shkrua në vitin 1904, të cilën vendosi ta shndërrojë në roman “Stephen Hero” (Heroi Stefan). Romani konsiderohet një afresk i shkëlqyer estetiko-metafizik, ku vend qendror zë kërkimi i së bukurës, parë në kuadrin e ankthit të njohjes së çështjes kryesore të ekzistencës: të vërtetës. Stephen Dedalus nuk është thjeshtë një personazh, por një metaforë e madhe e artistit modern, antikonformist e kryengritës kundër dogmatizmit social, shprehur nëpërmjet analizave komplekse psikologjike të shpirtit të protagonistit. “Portret i një artisti të ri” është njëherazi tregues i zhvillimit të stilit modernist të Xhojsit, me dialog minimal dhe përdorim të theksuar të fjalisë së lirë që zbulon psikologjinë e brendshme të protagonistit.
“Mërgimtarët” (1918)
Drama e vetme e Xhojsit që u frymëzua nga romani “Vdekja”. Një trekëndësh dashurie midis shkrimtarit Richard Rowan, bashkëshortes së tij ligjore Bertha dhe shokut të ngushtë të Rowan, Robert Hand. Ky trekëndësh kryqëzohet në mënyrë të ndërlikuar nga një trekëndësh i dytë i dashurisë; dy burrat dhe kushërira e Handit. Historia përmban shumë elementë autobiografikë në jetën e Xhojsit, përfshirë marrëdhëniet e ndërlikuara të Rowan me miqtë e tij mërgimtarë në Itali dhe përçmimin e tij për Dublin. “Mërgimtarët” shpesh konsiderohet botimi më i keq i Xhojsit, dhe u refuzua për performancën nga një prej kampionëve më të mëdhenj të Joyce W.B. Yeats.
“Uliksi” (1922)
Një libër i cili pothuajse nuk kërkon prezantim. “Uliksi” është konsideruar prej kohësh si një nga veprat kryesore të letërsisë moderniste dhe një nga romanet më të mëdha të shkruara ndonjëherë. Gjatë një dite, 16 qershor 1904, lexuesi ndjek një ditë në jetën e Leopold Bloom dhe përjeton takimet e ndryshme që ai ka me disa nga banorët e tjerë të Dublinit. Duke modeluar Uliksin nga “Odiseja” e Homerit, Xhojsit krijon një ndjenjë të eposit dhe e shndërron udhëtimin e Bloom përmes Dublinit bashkëkohor, të përulur në një nga përmasat mitike. Ndërsa askush nuk do ta përshkruante Uliksin si një libër të lehtë për t’u lexuar, apo edhe të kuptojë, shumë njerëz nga e gjithë bota janë tërhequr për ndërlikimet e tij, delikatesën dhe strukturën unike të rrjedhës së vetëdijes. “Uliksi” kërkimi estetik e eksperimental monton “strukturat e thella” të fjalës, me një punë “inxhinierike” mbi trajtat e errëta të komunikimit gjuhësor, nga strukturat e anglishtes dhe prek rrënjët arkaike të të folurit.
“Pema Penyeach” (1927)
Megjithëse Xhojsi ka qenë gjithmonë shumë më i njohur për prozën e tij, ky koleksion i vogël me 13 poema na jep një perspektivë tjetër mbi njeriun dhe veprën e tij. “Pomes Penyeach” u shkrua në dekadat midis 1904 dhe 1924, përmban disa nga poezitë më të famshme të Xhojsit, si “Në plazhin në Fontana” dhe “Një lule dhuruar vajzës time”. Ndërsa shumë nga veprat e Xhojsit konsiderohen në mënyrë kuintesenciale irlandeze, ky koleksion pasqyron jetën e tij ndërkombëtare, me emra të shumtë vendesh në të gjithë Evropën, duke i dhënë koleksionit një ndjesi kozmopolit dhe eksploruese. Shkurtësia dhe thjeshtësia relative e koleksionit shërbejnë gjithashtu si një prezantim i mirë i Xhojsit për të sapoardhurit./Konica.al
“Përshpirtja e Fineganit” (1939)
Xhojsi e shkroi këtë roman të jashtëzakonshëm dhe jashtëzakonisht të vështirë për t’u kuptuar, në Paris për mbi 17-vjet. Ajo u botua përfundimisht në vitin 1939, dy vjet para vdekjes së autorit, që atëherë është parë si puna më sfiduese e shkruar ndonjëherë në gjuhën angleze. Akademikët kanë analizuar tekstin dhe kanë debatuar për kuptimin e tij për dekada, në atë masë që të konsiderohet e pamundur që dikush të nxjerrë shumë kënaqësi nga teksti. Sidoqoftë, thjesht duke lexuar disa fjali, mund të fitoni një vështrim në një mendje të jashtëzakonshme duke punuar pa asnjë kufizim ose shqetësim për atë që njerëzit do të mendojnë, duke ripërcaktuar rregullat e letërsisë dhe të gjuhës përmes stilit të tij të guximshëm, eksperimental. Mjafton kjo që “Përshpirtja e Fineganit” të konsiderohet një triumf.
“Hoteli i Finit” (1923/2013)
Ky koleksion me pjesë të shkurtra narrative u zbulua vetëm pas vdekjes së Xhojsit, botimi i të cilave konsiderohet një triumf. Siç shprehet botuesi: “Hoteli i Finit përfshin dhjetë “epikëza” të shkruara bukur, siç i quajti vetë Xhojsi: “dhjetë epika të vogla”, që përqendrohen në momentet historike/mitike irlandeze të krijuara nga epoka, që shtrihet rreth 1500 vjet, dhe vërtitet në vitin 1132 pas Krishtit”. Shumë personazhe të përfshirë këtu më vonë rishfaqen, në pamje të ndryshme në “Përshpirtja e Fineganit”./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Xhejms Xhojsi/ Gjeniu i letrave botërore!
Grass, historia e humorit të zi
