Takimi i kësaj jave i Këshillit Evropian me të drejtë është quajtur “samiti i ditës së fundvitit”. Ai është lënë në hije jo vetëm nga një valë e infeksioneve COVID-19 dhe perspektiva e një Brext kaotik pa marrëveshje, por edhe nga një përballje me qeveritë e Hungarisë dhe Polonisë, të cilat kanë marrë qindra miliona njerëz peng duke kërcënuar të vërë veton në buxhetin e Bashkimit Evropian 2021-27 dhe fondin e rimëkëmbjes së pandemisë.
Hungaria dhe Polonia po përpiqen të bllokojnë miratimin e një mekanizmi të ri “sundimi të ligjit” që do të parandalonte që paratë e BE-së të zhvendoseshin për qëllime korruptive, një praktikë për të cilën regjimi kleptokratik i kryeministrit hungarez Viktor Orban është i njohur.
Kancelarja gjermane Angela Merkel ka ndërhyrë, duke u bërë thirrje “të gjitha palëve” të përgatiten “për kompromis deri diku”.
Por pse duhet që BE të bëjë kompromis për një vlerë themelore si sundimi i ligjit (e cila është e parashikuar në Traktatin e Lisbonës) dhe pse taksapaguesit e BE duhet të bien dakord që eurot e tyre të fituara me vështirësi të pasurojnë autoritarët dhe miqtë e tyre?
Në vend që t’i besojnë Merkelit për të ndërmjetësuar një marrëveshje, evropianët duhet ta kujtojnë atë se ky është shansi i saj i fundit për të provuar se ajo me të vërtetë kujdeset për demokracinë dhe shtetin e së drejtës.
Mbi të gjitha, ishte Bashkimi Kristian Demokratik (CDU) i Merkelit dhe partia e tij simotër Bavareze, Unioni Social Kristian, që i mundësuan Orbanit të krijojë autokracinë e tij në radhë të parë. Dhe është zgjedhja e saj për presidencën e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, e cila nuk ka arritur të mbrojë pavarësinë e gjyqësorit polak nga qeveria e partisë shoviniste, populiste dhe gjithnjë e më sfiduese e Ligjit dhe Drejtësisë (PiS) e vendit.
“Kriza e sundimit të ligjit” e zhurmshme e Evropës gjithmonë është dukur më abstrakte dhe më pak urgjente se sfidat e tjera gjatë udhëheqjes së gjatë të Merkel, e cila ka kaluar shtrirë krizën e euros, krizën e refugjatëve në 2015 dhe tani COVID-19.
Megjithatë, është çështja e mëparshme që kërcënon më së shumti themelet e BE.
BE punon ngushtë me dhe përmes vendeve anëtare për të zbatuar politikën e BE-së. Akoma më shumë, çështja e BE-së funksionon kryesisht si një komunitet ligjor. Kjo marrëveshje nuk mund të funksionojë pa besim të ndërsjellë, sepse varet nga gjykatat kombëtare që njohin vendimet e gjykatave të vendeve të tjera anëtare.
Komisioni Evropian supozohet të jetë “rojtari i traktateve” që mishërojnë vlerat themelore Evropiane. Edhe pas viteve të sjelljes nga Polonia dhe Hungaria, Komisioni ende naivisht kërkon për më shumë “dialog”, i cili thjesht lejon autokratët aspirues të konsolidojnë pushtetin e tyre duke bashkëpunuar me gjyqësorin.
Duke pasur parasysh dështimin e Komisionit për të vepruar, shtetet anëtare i kanë marrë vetë në dorë gjërat.
Për shembull, Urdhri Evropian i Arrestimit po bëhet një letër e vdekur, sepse vendet kanë filluar të refuzojnë ekstradimin e askujt në Poloni, ku gjyqet e drejta nuk mund të garantohen më. Vetëm këtë muaj, parlamenti i Holandës i bëri thirrje qeverisë Hollandeze që ta çojë Poloninë në gjyq për shkeljet e sundimit të ligjit, duke nxitur një konfrontim dypalësh që kurrë nuk do të kishte qenë i besueshëm nëse Komisioni do të bënte punën e tij.
Ndërkohë, në një intervistë të fundit, Orbán akuzoi Gjermaninë për “indiferencë intelektuale”, me të cilën ai me sa duket nënkupton një paaftësi.
Neglizhenca e Gjermanisë ndaj vlerave thelbësore evropiane shpjegohet më së miri nga shërbimi besnik i Orbanit për industrinë gjermane të automjeteve, duke krijuar atë që kritikët e kanë quajtur “Audi-ocracy”. Në fakt, disa anëtarë të CDU-së së Merkelit prej kohësh kanë folur për “vijat e kuqe” që Orban nuk duhet të kalojë.
Sidoqoftë, Orbán nuk ka paguar asnjë çmim politik ose financiar domethënës për sjelljen e tij. Rezultati i këtij qetësimi, siç kanë theksuar vëzhguesit e zgjuar, është se ai tani i trajton “partnerët” e tij evropianë me të njëjtën brutalitet si ai i vendit të tij, duke i akuzuar ata se e kanë bërë BE-në diçka të ngjashme me Bashkimin Sovjetik.
Merkel ka merituar me meritë vlerësimin për kundërshtimin e saj ndaj sulmeve të Presidentit në largim të SHBA Donald Trump ndaj vlerave të përbashkëta liberal-demokratike dhe institucioneve ndërkombëtare dhe për vendosmërinë e saj në trajtimin e pandemisë. Ajo gjithashtu ka vepruar me guxim duke rënë dakord për një formë të bashkimit të borxhit nën fondin e ri të rimëkëmbjes.
Por kur Merkel të largohet vitin e ardhshëm, ajo nuk do të ketë lënë pas asnjë kornizë koherente për të mbështetur as zonën e euros dhe as aspiratat e Evropës për t’u bërë një “fuqi normative” globale e aftë për të promovuar demokracinë dhe sundimin e ligjit.
Trashëgimia e Merkel do të dukej ndryshe nëse do të përballej me joliberalët e vetëdeklaruar të Evropës. Nëse nuk e bën këtë, ajo do të ketë treguar se vlerat janë të negociueshme dhe se BE-ja shantazhohet lehtësisht.
Një votë e iniciuar nga Gjermania mbi mekanizmin e rendit të ligjit në Këshillin e BE ka të ngjarë ta miratojë atë, sepse Hungaria dhe Polonia nuk mund të bllokojnë një vendim që kërkon vetëm një shumicë të kualifikuar. Pas kësaj, nuk ka gjasa që Orbán dhe qeveria PiS të vazhdojnë të mbajnë 1.8 trilionë euro (2.2 trilionë dollarë) në fonde të domosdoshme.
Çfarëdo që të ndodhë, tatimpaguesit evropianë do të kujtojnë se këto qeveri preferojnë t’i shkaktojnë dhimbje të gjithëve sesa të marrin fonde që duhet të llogariten siç duhet. Orbán pretendon se pranimi i mekanizmit të rendit të ligjit do të ishte “vetëvrasje” politike për të.
Ndoshta, por ky sigurisht nuk është problemi i Evropës.
Jan-Werner Mueller, anëtar i Institutit të Studimeve të Avancuara të Berlinit, është autori i Rregullave të ardhshme të Demokracisë (Farrar, Straus dhe Giroux, 2021)
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Tragjedia’ e Angela Merkel
A është aleatja e Merkel liderja që i duhet Evropës?
Angela Merkel – Sukseset dhe dështimet
