Si mundet Amerika të rindërtojë shtyllat mbrojtëse të demokracisë dhe të kërkojë që administrata e kaluar të japë llogari për paligjshmërinë e saj? Pas çdo katastrofe të madhe kombëtare ose dështimi të qeverisë, është thelbësore të studiohet se çfarë ka ndodhur dhe pse.
Nga Raporti Warren mbi vrasjen e Presidentit John F. Kennedy, në prag të skandalit Watergate, nga komisioni për sulmet e 11 shtatorit, në komisionin për derdhjen e naftës Deepëater Horizon, duhet të bëhet një llogari zyrtare e plotë për të gjitha këto për të siguruatr një qeverisje të mirë.
Kjo është detyra me të cilën përballet vendi dhe administrata e ardhshme, ndërsa Joe Biden përgatitet të marrë presidencën pasi kandidoi dhe fitoi, në një platformë të unitetit dhe shërimit kombëtar. A kërkon rivendosja e shpirtit të Amerikës një ekzorcizëm të katër viteve të kaluara? Apo do të thellonte vetëm ndarjet e kombit, duke e bërë të pamundur ecjen përpara?
Në një vend të polarizuar si Shtetet e Bashkuara në vitin 2020, bërja e progresit në çështjet e ngutshme do të ishte një fitore. Ne e kemi nxitur Biden të mbrojë një agjendë të bazuar në mirësjellje. Hapi i parë është nxitja e kulturës kudo që të jetë e mundur, pastaj ndjekja e një axhende politikash ku ka mjaft gjuhë të përbashkët.
Fitorja e tij është vetë një formë e fuqishme e përgjegjësisë. Mposhtja e Trump në sondazhe ishte vetëm hapi i parë drejt rikalibrimit të busullës morale të vendit.
Mbeten edhe dy sfida të tjera:
E para, përcaktimi i mënyrës së hetimit të administratës së kaluar. E dyta, përcaktimi se si do të sigurohet që presidentët e mëpasshëm do të duhet të përballen me kritika të ashpëra ndërsa veprojnë në mënyrë jo të drejtë dhe ndaj tyre të merren masa gjë që nuk ndodhi me Trump.
Çdo llogari e sinqertë e katër viteve të fundit duhet të fillojë duke krijuar një grup të përbashkët të fakteve për atë që ka ndodhur. Ka prova të shumta tashmë që Trump dhe disa nga aleatët e tij të lartë mund të kenë thyer ligje të shumta federale duke kryer shkelje të financimit të fushatës, duke gënjyer hetuesit federalë dhe duke penguar drejtësinë.
Edhe nëse ai nuk ndiqet penalisht nga autoritetet federale Trump dhe bizneset e tij përballen me të paktën dy hetime të veçanta të mashtrimit të taksave në New York. Shumë nga bashkëpunëtorët e Trump tashmë janë dënuar për krime të ndryshme.
A ndikuan interesat e biznesit të presidentit në sjelljen e tij të politikës së jashtme dhe të brendshme? Populli amerikan ka të drejtë të dijë nëse ka qenë kështu.
Ka edhe argumente të fuqishme kundër një administrate që heton dhe ndjek penalisht kundërshtarin e saj. Pavarësisht se sa i pavarur është Prokurori i Përgjithshëm i Biden, kjo do të duket në mënyrë të pashmangshme si një punë e goditur politike. Ndoshta kjo nuk duhet të ketë rëndësi, por nga një këndvështrim praktik është e vështirë të bindësh amerikanët se Departamenti i Drejtësisë nuk është i politizuar kur po ndjek administratën paraardhëse.
Pastaj është çështja e triazhit. Në momentin që Biden merr detyrën ai do të përballet me një grumbull tronditës të emergjencave që kërkojnë vëmendjen e tij të menjëhershme: një pandemi që vret mijëra amerikanë çdo ditë; një ekonomi e gjymtuar, papunësi masive dhe rradhë për ushqim milje të gjata; një përkeqësim i krizës klimatike; dhe kërcënimi në rritje i terrorizmit të djathtë dhe dhunës raciste. Pastaj ishte zbulimi i kësaj jave se qeveria ruse qëndron pas një sulmi kibernetik të madh, disa muajsh, mbi dhjetëra agjenci dhe kompani federale, duke paraqitur atë që zyrtarët e quajtën një “rrezik të madh” për qeverinë federale.
Pavarësisht nga sfidat, kombi duhet të ecë përpara.
Shumë nga reformat më të nevojshme bien në të njëjtën kategori me ato që u miratuan pas Watergate: zvogëlimi i fuqisë së presidencës dhe fuqizimi i institucioneve, si Kongresi. Këto reforma arritën të mbanin linjën për një kohë, por ato rezultuan të ishin joefektive në frenimin e një presidenti me qëndrueshmërinë e plotë të Trump dhe shpërfilljen e shtetit ligjor. Ndërsa Trump nuk arriti të shfrytëzojë plotësisht dobësitë e tyre, një demagog më kompetent do të kishte shumë të ngjarë të ketë sukses.
Korrupsioni dhe abuzimi me pushtetin janë çështjet më urgjente për të cilat duhet të adresohen.
Katër vjet në presidencën e Trump dhe gati pesë vjet që ai premtoi të lëshojë deklaratat e tij të plota të taksave, populli amerikan ende nuk e di se sa janë të ndërthurura interesat e tij personale financiare dhe ngatërresat me vendimet e administratës së tij të politikës së brendshme dhe të jashtme. Ai ka një dashuri për burrat e fortë, por a është soliciteti i tij ndaj liderëve si Vladimir Putin i Rusisë, Rexhep Tajip Erdogan i Turqisë dhe Mohammed bin Salman i Arabisë Saudite një rezultat i diçkaje më mercenare?
Ligje të reja që detyrojnë të gjithë kandidatët presidencialë të lëshojnë të paktën 10 vjet të deklaratave të tyre tatimore, si dhe një listë gjithëpërfshirësetë të çfarëdo konflikti të mundshëm të interesit, financiar dhe, duhet të jetë një hap i dukshëm drejt reformës. Legjislacioni gjithashtu duhet të ndalojë presidentët të përfshihen në mbikëqyrjen e çdo biznesi ndërsa shërbejnë në detyrë.
Këto reforma do të duhet të zbatohen në të gjithë degën ekzekutive. Siç e ka parë kombi, administrata e Trump ka qenë e zhveshur që nga fillimi në vetë-veprime, hetime etike dhe skandale. Nga sekretarët e kabinetit te krerët e agjencive, lista është e gjatë dhe ka gjasa e paplotë.
Fusha e dytë e madhe për reforma përfshin abuzimin presidencial të pushtetit, i cili përfshin gjithçka, nga shkeljet e Aktit Hatch te shkatërrimi i të dhënave presidenciale. Shqetësimi më i madh është politizimi i zbatimit të ligjit. Trump ishte i hapur në bindjen e tij se Departamenti i Drejtësisë duhet të bëjë ofertat e tij.
Ai u bëri presion avokatëve të tij të përgjithshëm, nga Jeff Session përmes William Barr, për të mbrojtur atë dhe aleatët e tij dhe për të ndjekur penalisht armiqtë e tij të perceptuar. Ndonjëherë ata pajtoheshin. Herë të tjera ata rezistuan. Por nëse zbatimi i ligjit do të veprojë në mënyrë të drejtë dhe efektive, populli amerikan duhet ta shohë atë si të pavarur nga politika.
Trump gjithashtu ka abuzuar me fuqinë e tij duke falur miq dhe bashkëpunëtorë të cilët janë dënuar për krime të rënda.
Kohët e fundit ai ka dhënë falje paraprake për anëtarët e familjes dhe madje edhe për veten e tij, të cilat mund të jenë antikushtetuese.
Trump nuk është i pari që provon kufijtë e fuqisë së faljes, por ai e ka politizuar dhe personalizuar atë në një shkallë të pashembullt. Meqenëse pushteti është në thelb absolut, çdo ndryshim domethënës i tij do të kërkonte një ndryshim kushtetues.
Sa i përket reformave të tjera, disa mund të arrihen përmes urdhrave ekzekutivë, rregulloreve më të rrepta ose memorandumeve të brendshme të agjensisë.
Por më e qëndrueshmja do të duhet të miratohet përmes ligjeve federale, si Akti i Mbrojtjes së Demokracisë Tonë, një projekt-ligj i Demokratëve në Dhomën e Përfaqësuesve i prezantuar në shtator. Legjislacioni përfshin shumë masa që republikanët kanë mbështetur në të kaluarën.
Ndër të tjera, ai do të ndalonte vetë-faljet, do t’i jepte Kongresit më shumë pushtet për të zbatuar thirrjet, do të zvogëlojë mundësinë e ndjekjeve të motivuara politikisht duke kërkuar më shumë transparencë nga Departamenti i Drejtësisë dhe për të siguruar më shumë mbrojtje për inspektorët e përgjithshëm dhe sinjalizuesit.
Problemi me miratimin e ligjeve është se ju keni nevojë për të dy dhomat e Kongresit dhe deri më sot shumë ligjvënës republikanë kanë treguar pak ose aspak interes për të adresuar këto lloj abuzimesh. Shumica e tyre ende nuk pranojnë të pranojnë fitoren e Biden. Mbase pasi ta bëjnë këtë, perspektiva e abuzimeve të ngjashme nga një president demokrat mund t’u japë atyre nxitje që u duhet për të marrë pjesë në reformat.
Në mungesë të ndonjë bashkëpunimi nga Senati, Biden mund të krijojë një komision ekzekutiv dypartiak. Detyra e saj kryesore do të jetë të tregojë historinë e asaj që ka ndodhur dhe të propozojë mjete shërimi. Do të duhet të ketë fuqinë për të detyruar prodhimin e dëshmitarëve dhe dokumenteve, dhe mandatin për të prodhuar një rekord sa më të plotë dhe të saktë të shkeljeve të ligjeve dhe normave nga administrata Trump.
Kanë kaluar katër vjet që kur amerikanët jetuan nën një president i cili vendosi mirëqenien dhe sigurinë e vendit mbi interesat e tij personale. Thjesht duke pushtuar Zyrën Ovale, Biden mund të fillojë të riparojë dëmet e shkaktuara nga paraardhësi i tij.
Me çdo veprim që ai ndërmerr, ai do t’i dërgojë një mesazh të rëndësishëm popullit Amerikan dhe botës, për atë që një president duhet të bëjë dhe, mbase më e rëndësishme, atë që një president nuk duhet të bëjë, edhe nëse ai teknikisht ka fuqi të bëjë ajo.
Kjo është arsyeja pse fitorja e Biden është domethënëse, përveç ndonjë reforme specifike.
“Pra, shumë nga këto reforma do të jenë të suksesshme dhe nëse prestigji i presidencës dhe dinjiteti i presidencës do të respektohet nuk do të varet nga reforma ligjore,” tha Jack Goldsmith, një avokat në administratën e George W. Bush i cili bashkë-shkroi një libër rreth rindërtimit të presidencës pas Trump.
“Do të varet nga identiteti i personit që është presidenti. Pra, jo gjithçka mund të bëhet me ligj. Disa gjëra duhet të bëhen nga zgjedhjet.”
Përkthyer dhe përshtatur nga The New York Times/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
