Politika e jashtme amerikane ‘lëkundet’ midis orientimeve të brendshme dhe të jashtme. Presidenti George W. Bush preferonte ndërhyrjet pasardhësi i tij, Barack Obama, më pak. Dhe Donald Trump kryesisht nuk ndërhynte. Çfarë duhet të presim nga Joe Biden?
Në 1821, John Quincy Adams deklaroi se Shtetet e Bashkuara “nuk shkojnë jashtë vendit në kërkim të mundësive për të shkatërruar. SHBA është me dëshirën e mirë për lirinë dhe pavarësinë e të gjithëve.” Por Amerika gjithashtu ka një traditë të gjatë ndërhyrjeje në politikën e vendeve të tjera. Dhe një realist i vetëshpallur si Teddy Roosevelt argumentoi se në raste ekstreme të abuzimit me të drejtat e njeriut, ndërhyrja “mund të jetë e justifikueshme dhe e duhur”. John F. Kennedy u bëri thirrje amerikanëve të pyesnin jo vetëm se çfarë mund të bënin për vendin e tyre, por për botën.
Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, SH.B.A. ka qenë e përfshirë në shtatë luftëra dhe ndërhyrje ushtarake, asnjëra nuk lidhej drejtpërdrejt me konkurrencën e madhe të fuqisë.
Për më tepër, ndërhyrja liberale dhe humanitare nuk është një tundim i ri apo në mënyrë unike amerikane. Britania Viktoriane kishte debate në lidhje me përdorimin e forcës për t’i dhënë fund skllavërisë, mizorive të Belgjikës në Kongo dhe shtypjes osmane të pakicave ballkanike shumë kohë para se Ëoodroë Ëilson të hynte në Luftën e Parë Botërore me qëllimin e tij për ta bërë botën të sigurt për demokracinë.
Çfarë veprimesh duhet të ndërmarrin SHBA-të kur kalojnë kufijtë? Që nga viti 1945, Karta e Kombeve të Bashkuara ka kufizuar përdorimin legjitim të forcës për vetëmbrojtje ose veprime të autorizuara nga Këshilli i Sigurimit (ku SH.B.A. dhe katër anëtarë të tjerë të përhershëm kanë veton). Realistët argumentojnë se ndërhyrja mund të justifikohet nëse parandalon prishjen e ekuilibrit të fuqisë nga e cila varet rendi. Liberalët dhe kozmopolitët argumentojnë se ndërhyrja mund të justifikohet për t’iu kundërvënë një ndërhyrjeje paraprake, për të parandaluar gjenocidin dhe për arsye humanitare.
Në praktikë, këto parime shpesh kombinohen në mënyra të çuditshme. Në Vietnam, Kennedy dhe Lyndon B. Johnson argumentuan se ushtria amerikane po kundërshtonte ndërhyrjen e Vietnamit të Veriut në Vietnamin e Jugut. Por Vietnamezët e shihnin veten si një komb që ishte ndarë artificialisht në bazë të konsideratave realiste të bilancit të fuqisë së Luftës së Ftohtë. Sot, SHBA kanë marrëdhënie të mira me Vietnamin.
Në Luftën e parë të Gjirit, Presidenti George HË Bush përdori forcën për të dëbuar forcat e Irakut nga Kuvajti për të ruajtur ekuilibrin rajonal të fuqisë, por ai e bëri këtë duke përdorur mekanizmin liberal të një rezolute të sigurisë kolektive të KB.
Ai e konsideronte veten një realist dhe refuzoi të ndërhynte për të ndaluar bombardimet e civilëve në Sarajevë, por pas imazheve shkatërruese të Somalisë së uritur në televizionin amerikan në dhjetor 1992, ai vendosi trupa për një ndërhyrje humanitare në Mogadishu. Politika dështoi në mënyrë spektakolare, me vdekjen e 18 ushtarëve amerikanë nën pasardhësin e Bush, Bill Clinton, në tetor 1993, një përvojë që frenoi përpjekjet e SHBA për të ndaluar genocidin e Ruandës gjashtë muaj më vonë.
Për shkak se politika e jashtme është zakonisht një përparësi më e ulët sesa çështjet e brendshme, publiku amerikan tenton drejt një realizmi themelor. Opinioni i elitës ndërhyn më shumë sesa ai i publikut masiv, duke bërë që disa kritikë të argumentojnë se elita është më liberale sesa publiku.
Sidoqoftë, sondazhet gjithashtu tregojnë mbështetje publike për organizatat ndërkombëtare, veprim shumëpalësh, të drejtat e njeriut dhe ndihmë humanitare. Presidentët dhe Politika e Jashtme nga FDR në Trump, askush nga hartat mendore nuk i përshtatet të gjitha rrethanave. Ka pak arsye për të pritur që publiku të ketë një pamje të vetme të qëndrueshme.
Për shembull, në Luftën e dytë të Gjirit, motivet amerikane për ndërhyrje ishin të ndryshme. Specialistët e marrëdhënieve ndërkombëtare kanë debatuar nëse pushtimi 2003 në Irak ishte një ndërhyrje realiste apo liberale. Disa figura kryesore në administratën e George Ë. Bush si Richard Cheney dhe Donald Rumsfeld ishin realisht të shqetësuar për posedimin e armëve të shkatërrimit në masë nga Saddam Hussein dhe ekuilibrin lokal të pushtetit; por “neo-konservatorët” në administratë (të cilët shpesh ishin ish-liberalë) theksuan promovimin e demokracisë dhe nevojën për të ruajtur hegjemoninë amerikane.
Jashtë administratës, disa liberalë mbështetën luftën për shkak të historisë së neveritshme të të drejtave të njeriut të Sadamit, por kundërshtuan Bushin për dështimin për të marrë mbështetjen institucionale të KB, siç kishte vepruar babai i tij në Luftën e parë të Gjirit.
Përcaktuar gjerësisht, ndërhyrja i referohet veprimeve që ndikojnë në punët e brendshme të një shteti tjetër sovran, dhe ato mund të shkojnë nga transmetimet, ndihma ekonomike dhe mbështetja për partitë e opozitës deri në bllokada, sulme kibernetike, sulme me dronë dhe pushtim ushtarak. Nga pikëpamja morale, shkalla e detyrimit e përfshirë është e rëndësishme në drejtim të kufizimit të zgjedhjes dhe të drejtave lokale.
Për më tepër, nga një këndvështrim praktik, ndërhyrja ushtarake është një instrument i rrezikshëm. Duket e thjeshtë për t’u përdorur, por rrallë është. Pasojat e padëshiruara janë të shumta, duke nënkuptuar nevojën për udhëheqje të matur.
Obama përdori forcën në Libi, por jo në Siri.
Të dy Trump dhe Hillary Clinton thanë në 2016 se SHBA kishin një përgjegjësi për të parandaluar viktima masive në Siri, por asnjëri nuk mbrojti ndërhyrjen ushtarake. Dhe kishte jashtëzakonisht pak diskutime mbi politikën e jashtme në zgjedhjet e vitit 2020.
Disa liberalë argumentuan se promovimi i demokracisë është detyra e Amerikës, por ekziston një ndryshim i madh midis promovimit të demokracisë me mjete shtrënguese dhe jo-shtrënguese.
Për sa i përket pasojave, mjetet shpesh janë po aq të rëndësishme sa qëllimet. Ku do të vendoset Biden në spektrin e ndërhyrjeve që synojnë të promovojnë sigurinë, demokracinë dhe të drejtat e njeriut?
Ne mund të gjejmë një të dhënë inkurajuese në historinë e tij të gjykimit të mirë dhe inteligjencës kontekstuale.
Por duhet të kemi parasysh gjithashtu që ndonjëherë ndodhin të papritura dhe ngjarjet marrin kontrollin.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ Konica.al
