Pas dekadash konflikti, paqja e qëndrueshme midis Armenisë dhe Azerbajxhanit mund të arrihet vetëm përmes pajtimit dhe harmonisë të udhëhequr nga shoqëria civile. Më 30 janar, grupi trepalësh i përbërë nga Rusia, Azerbajxhani dhe Armenia, i cili u formua pas konfliktit shkatërrues 44-ditor të vitit të kaluar në Nago-Karabak për të mbikëqyrur rivendosjen e lidhjeve të transportit midis kombeve ndërluftuese, mbajti takimin e parë në Moskë.
Takimi, i bashkëkryesuar nga zëvendëskryeministrat e secilit vend, ishte padyshim një hap i rëndësishëm drejt zgjidhjes së mosmarrëveshjes dekada të vjetër midis Azerbajxhanit dhe Armenisë. Por përpjekje të tilla diplomatike dhe rregullime teknike, sado të rëndësishme, nuk mund të japin një zgjidhje paqësore të qëndrueshme më vete. Paqja e qëndrueshme arrihet jo përmes takimeve të mbajtura në kryeqytetet e largëta, por pajtimit midis komuniteteve. Si një Armenas dhe një Azerbajxhanas, ne e dimë se mosbesimi mbetet i përhapur midis dy kombeve tona. Asnjë marrëveshje politike më vete nuk mund të bindë dy popuj të ndarë nga 30 vjet konflikt të besojnë njëri-tjetrin dhe të bëjnë paqe. Sidoqoftë, shoqëritë civile armene dhe azerbajxhanase mund të krijojnë pikat mbi të cilat mund të qëndrojë paqja e vërtetë duke filluar nga iniciativa që do t’i bashkonin të dy komunitetet dhe do t’i lejonin ata të kuptonin njëri-tjetrin.
Luftërat, pavarësisht nëse përfundojnë me fitore ose humbje, ushqejnë nacionalizmin dhe kjo paraqet edhe një pengesë tjetër për pajtimin. Në Armeni, ka protestues në rrugët e kryeqytetit që bëjnë thirrje për një luftë të re për të zgjidhur rezultatin. Në Azerbajxhan, ndërkohë, fitorja kundër Armenisë po festohet me parada ushtarake. Tani për tani, asnjë komb nuk duket i gatshëm ta lërë konfliktin pas dhe të përqendrohet në ndërtimin e marrëdhënieve fqinjësore.
Ndërsa rritja e ndjenjave nacionaliste të pas-luftës, përfundimisht do të ulet, ne nuk mund të presim që armenët dhe azerbajxhanasit thjesht të harrojnë paragjykimet e tyre për njëri-tjetrin me kalimin e kohës.
Të dy komunitetet nuk kanë pasur asnjë ndërveprim të vërtetë që nga fundi i luftës së parë Nago-Karabak në 1994. Meqenëse nuk kishin përvojë të përbashkët në më shumë se 20 vjet, secili komb ndërtoi një imazh joreal, pothuajse çnjerëzor të “armikut” në kolektivin e tyre. Perceptimi i tyre i historisë së fundit është ndarë gjithashtu, me të dy duke parë veten si viktimë dhe tjetrin si agresor.
Nëse ajo për të cilën përpiqemi është paqe e qëndrueshme, kjo nuk mund të lejohet të vazhdojë.
Bashkimi i dy komuniteteve që nuk shohin asgjë përveç armikut te njëri-tjetri mund të jetë i vështirë, por nuk është i pamundur.
Ndërsa nuk kemi përvoja të ndara nga dekadat e fundit, ne kemi një histori të gjatë të bashkëjetesës paqësore që erdhi para kësaj. Armenët etnikë dhe azerbajxhanasit jetuan në mënyrë paqësore krah për krah, në të njëjtat rrugë, fshatra dhe qytete në Karabag për mijëvjeçarë.
Sigurisht, të rinjtë tanë nuk i mbajnë mend ato ditë, por prindërit e tyre i mbajnë mend. Nuk ishin njerëzit që filluan konfliktin, ishin ushtarakët dhe udhëheqësit politikë kundërshtarë. Të dy armenët dhe azerbajxhanasit e shkatërruan jetën nga ky konflikt dhe të dy kanë aq shumë për të fituar nga paqja.
Mbase ka ndodhur shumë që nga vitet 1990, që njerëzit thjesht të harrojnë dhe të kthehen në mënyrën siç ishin gjërat para fillimit të kësaj mosmarrëveshjeje. Por ata mund të përpiqen të falin. Dhe ata me siguri mund të përpiqen të vazhdojnë dhe të bëjnë para.
Për ta bërë këtë, shoqëria civile duhet të ndërmarrë hapa për të rilidhur armenët e vjetër dhe azerbajxhanasit që dikur jetonin së bashku në paqe. Nëse miqtë dhe fqinjët e vjetër bashkohen për të kujtuar të kaluarën e tyre të përbashkët dhe për të rindërtuar marrëdhëniet e prishura, ata mund t’u tregojnë fëmijëve të tyre se bashkëjetesa paqësore është e mundur.
Miqtë e vjetër mund të kenë komunikime në video dhe, pasi të ketë mbaruar pandemia, takime ballë për ballë. Ata mund të vizitojnë lagjet e tyre të vjetra së bashku.
Armenët dhe Azerbajxhanasit e të gjitha moshave gjithashtu mund të vijnë së bashku për të festuar Novruz – një festival Zoroastrian që rregullisht bashkonte popujt e krishterë dhe myslimanë të rajonit në kohërat e para luftës. Ose shoqëria civile mund të organizojë festivale të përbashkëta arti, koncerte ose ngjarje të tjera shoqërore për t’i paraqitur dy komuniteteve mundësi për të bashkëvepruar me njëri-tjetrin.
Sidoqoftë, ajo që nuk duhet të bëjmë është të përpiqemi të bindim të dy komunitetet të bien dakord mbi një version të vetëm të historisë, sepse kjo është e pamundur. Në vend të kësaj, të gjithë duhet ta pranojmë se nuk ka asnjë version “të duhur” të historisë.
Dëbimi i Azerbajxhanasve nga Armenia, masakra e Khojaly, sulmet e Sumgait dhe Baku – të dy kombet do të kujtojnë përgjithmonë disa nga këto tragjedi ndërsa zgjedhin të injorojnë ose harrojnë të tjerët.
Ne nuk mund, dhe nuk duhet të aspirojmë, të bindim asnjërin komunitet se perceptimi i tyre për historinë e fundit të kombit të tyre është i gabuar. Por ne mund të krijojmë mundësi që Azerbajxhanasit dhe Armenët të pranojnë se mund të ketë interpretime të ndryshme, por po aq legjitime, të ngjarjeve historike.
Siç mendoi historiani britanik EH Carr, “interpretimi luan një rol të domosdoshëm në vërtetimin e fakteve të historisë dhe sepse asnjë interpretim ekzistues nuk është plotësisht objektiv, një interpretim është aq i mirë sa tjetri”.
Nëse secili komunitet mund të pranojë që versioni i tij i historisë, dhe kuptimi i tij, është i ndryshëm nga tjetri, ata më në fund mund të ndalojnë të përqendrohen në provimin e vet të duhur dhe në vend të kësaj të fillojnë të punojnë në ndërtimin e një të ardhmeje të përbashkët.
Ne mund t’i fillojmë përpjekjet tona të pajtimit me një takim në Tekali, një fshat gjeorgjian afër kryqëzimit të kufijve të vendit me Armeninë dhe Azerbajxhanin.
Rindërtimi i lidhjeve që ekzistonin midis anëtarëve të komuniteteve tona para se gjithçka të vlerësohej nga lufta duhet të ketë përparësi pasi udhëheqësit tanë politikë të vazhdojnë përpjekjet e tyre për të siguruar një marrëveshje paqe të pranueshme nga të dy palët.
Kjo është mënyra e vetme në të cilën mund të arrijmë paqen e qëndrueshme.
Opinion nga: Emin Milli dhe Georgi Vanyan
Përkthyer dhe përshtatur nga Aljazeera/ F.H, Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
