SH.B.A. nuk duhet të ngatërrojë mjetet për qëllime. Në ditët e tij të para në detyrë, Presidenti i SHBA Joe Biden ka punuar për të sinjalizuar një pushim të pastër me paraardhësin e tij. Ai u bashkua përsëri me marrëveshjen e klimës së Parisit dhe ofroi të zgjasë traktatin e ri për armët bërthamore START. Të emëruarit e tij kanë theksuar vazhdimisht se administrata do t’i japë përparësi diplomacisë dhe multilateralizmit mbi nacionalizmin e ish-Presidentit Donald Trump “Amerika e para”.
Por fati i një plani qendror të politikës së jashtme të Trump mbetet i pasigurt: përqendrimi në konkurrencën e fuqisë së madhe, e cila sipas Strategjisë së Sigurisë Kombëtare të administratës së tij është “kthyer”. Në një fjalim të rëndësishëm në Departamentin e Shtetit të SHBA, Biden nënvizoi qëllimin e tij për të “punuar me Pekinin kur është në interesin e Amerikës për ta bërë këtë”, por ditë më vonë vuri në dukje gjasat e “konkurrencës ekstreme” me Kinën. Kjo retorikë mund të pasqyrojë ose pragmatizëm ose se konkurrenca e fuqisë së madhe është në rrugën e saj për të marrë një vend dominues në politikën e administratës së Biden. Edhe nëse Biden synon të theksojë konkurrencën në fusha të caktuara, megjithatë, Republikanët me siguri do të kritikojnë që administrata të jetë e dobët dhe joefektive përballë sfidave ndërkombëtare. Në mungesë të disa ndryshimeve të mëdha në mjedisin e kërcënimeve globale, konkurrenca e fuqive të mëdha do të mbetet një pikë qendrore në debatet mbi politikën e jashtme dhe të sigurisë kombëtare të SHBA.
Kjo është për të ardhur keq. Me gjithë ndikimin e konceptit në vitet e fundit, konkurrenca e fuqisë së madhe nuk është një kornizë koherente për politikën e jashtme të SHBA. Trajtimi i tij si një parim udhëzues i strategjisë së madhe amerikane rrezikon hutimin e mjeteve dhe qëllimeve, humbjen e burimeve të kufizuara në kërcënime iluzive dhe minimin e bashkëpunimit për sfidat e menjëhershme të sigurisë, të tilla si ndryshimi i klimës dhe mospërhapja e armëve bërthamore. Në planin afatgjatë, një fiksim në konkurrencën e fuqisë së madhe ka të ngjarë të minojë, në vend që të rrisë, fuqinë dhe ndikimin e SHBA.
PROBLEMI ME KONKURRENC
Sipas Strategjisë së Mbrojtjes Kombëtare të administratës Trump 2018, “Konkurrenca strategjike ndër-shtetërore, jo terrorizmi, tani është shqetësimi kryesor në sigurinë kombëtare të SHBA”. Vetëm një vit më vonë, analisti Uri Friedman vuri në dukje në Atlantik se konkurrenca e fuqisë së madhe tani ishte “thirrur nga Aspen në Izrael në Korenë e Jugut dhe nga zyrtarë amerikanë duke bërë çështjen për të gjitha llojet e politikave”. Disa në Uashington e shohin atë si një vazhdim të Luftës Ftohtë origjinale, me Kinën që merr përsipër Bashkimin Sovjetik. Të tjerët shikojnë në rivalitete më tradicionale gjeopolitike si model.
Popullariteti i ri i konkurencës së fuqisë së madhe pasqyron fakte reale në terren. Në të vërtetë, konkurrenca midis fuqive të mëdha nuk mund të kthehet, sepse ajo kurrë nuk u zhduk. Rivalitetet midis shteteve kryesore ekzistojnë në çdo sistem ndërkombëtar. Edhe gjatë viteve 1990 – kulmi ishte kur Shtetet e Bashkuara dhe Rusia garuan në Ballkan; Shtetet e Bashkuara dhe Franca garuan në pjesë të Afrikës; dhe shumë shtete konkurruan për ndikim në Azinë Qendrore.
Por me ndikimin e Uashingtonit që tani po zbehet, fuqitë si Kina dhe Rusia e kanë më të lehtë sesa dikur për të sfiduar lidershipin e SHBA. Meqenëse shtetet tentojnë ta konsiderojnë antagonizmin e hapur një mundësi më tërheqëse kur ata presin të dalin në krye, në mënyrë të pashmangshme do të ketë më shumë konkurrencë midis fuqive të mëdha ndërsa fuqia relative e SHBA bie. Me Uashingtonin që ka zbehur ndikimin e tij, udhëheqësit e huaj shohin një shans për të fituar ekonomikisht, për të përparuar interesat e tyre të sigurisë dhe për të sfiduar normat ekzistuese, rregullat ose pozicionin e tyre në rendin ndërkombëtar.
Sidoqoftë, është një gjë që Uashingtoni të vëzhgojë konkurrencën në rritje midis fuqive të mëdha dhe të përshtatet me një botë në të cilën gëzon më pak ndikim se sa dikur. Është tjetër sfidë për ta ngritur vetë konkurrencën në paradigmën udhëzuese të politikës së jashtme të SHBA – siç propozoi administrata Trump dhe Biden mund të përfundojë duke bërë këtë gjë. Fakti i thjeshtë i një mjedisi më konkurrues ndërkombëtar nuk i detyron shtetet të përfshihen në luftë të pareshtur. Në vend të kësaj, periudhat e rivalitetit intensiv ndërshtetëror ndodhin kur fuqitë e mëdha zgjedhin – herë si çështje strategjie madhore, herë të tjera përmes shtimit të vendimeve individuale taktike – për t’i dhënë përparësi konfliktit mbi bashkëpunimin. Asgjë, për shembull, nuk kërkon që Shtetet e Bashkuara të tërhiqen kundër çdo sfide periferike ndaj ndikimit të saj, statusit ose preferencave të politikës.
Është gjithashtu e gabuar të mendosh, siç kanë sugjeruar disa, se konkurrenca e fuqisë së madhe i bën normat, rregullat dhe aspektet e tjera të rendit ndërkombëtar (liberal ose ndryshe) të parëndësishme. Edhe gjatë Luftës së Ftohtë, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik përpunuan një sërë rregullash zyrtare dhe joformale që i ndihmuan ata të menaxhonin konkurrencën, të kufizonin përhapjen bërthamore dhe të strukturonin ndryshe marrëdhëniet ndërkombëtare. Shkelja e këtyre rregullave nënkuptonte kosto të vërteta reputacioni, siç dëshmon numri i ndërhyrjeve të fshehta gjatë Luftës së Ftohtë. Të dy palët e konfliktit u përballën me rezistencë të fortë kur shkelnin normat e sovranitetit ose vetëvendosjes kombëtare.
Këto norma, rregulla dhe institucione shpesh plotësojnë politikën e pushtetit. Ato shërbejnë si objekte ashtu edhe instrumente të kontestimit të fuqisë së madhe. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, për shembull, politikani gjerman Otto von Bismarck u drejtoi normave të përbashkëta në një përpjekje të suksesshme për të zvogëluar rezistencën evropiane ndaj bashkimit gjerman. Sot, Shtetet e Bashkuara marrin shumë nga fuqia e tyre relative nga rregullimet institucionale, padyshim rrjeti i tyre i pakonkurueshëm i aleancave dhe partneriteteve – që shpesh reflektojnë dhe nxjerrin legjitimitet nga vlerat liberale.
Këto marrëdhënie nënvizojnë një problem kryesor me trajtimin e konkurrencës së fuqisë së madhe si parimin organizues të politikës së jashtme: ajo siguron shumë pak në mënyrën e udhëzimit për politikëbërësit. Nuk ka asnjë strategji të vetme të madhe për epokat e konkurrencës së fuqive të mëdha. Nuk ka asnjë instrument të shtetit që konkurrenca i bën të rëndësishme ose të parëndësishme. Konkurrenca e fuqisë së madhe nuk nënkupton as adoptimin e një qasje më antagoniste ndaj rivalëve: siç e kuptuan Presidenti i SHBA Ronald Reagan dhe udhëheqësi Sovjetik Mikhail Gorbachev deri në 1987, përgjigjja më e mirë ndaj intensifikimit të konkurrencës mund të jetë thirrja e tensioneve përsëri përmes masave të ndërtimit të besimit dhe bashkëpunimit.
Një papërcaktueshmëri e tillë ndihmon në shpjegimin e tërheqjes së përhapur të konceptit: mund të përdoret konkurrenca e fuqisë së madhe për të justifikuar pothuajse gjithçka. Në vitet 1990, Shtetet e Bashkuara kishin nevojë për buxhete të mëdha ushtarake për të parandaluar shfaqjen e konkurrentëve të rinj të fuqisë së madhe. Tani i duhen që të konkurrojnë me ato ekzistuese. Liberalët dikur bën thirrje për investime të mëdha në infrastrukturë, arsim dhe kërkime për të mbështetur përparësinë amerikane. Tani ata u bëjnë thirrje atyre që t’i mbajnë Shtetet e Bashkuara konkurruese në një botë multipolare. Konkurrenca e fuqisë së madhe mund të kërkojë tërheqje strategjike, ose balancim në det të hapur, ose angazhim të thellë. Ndoshta kjo do të thotë që Uashingtoni duhet të heqë dorë nga iluzionet e tij liberale dhe të ndjekë një politikë të shfrenuar dhe të njëanshme. Apo ndoshta Shtetet e Bashkuara duhet të angazhohen për multilateralizëm dhe marrëdhënie më të drejta me aleatët.
Në fund të fundit, konkurrenca nuk është një qëllim strategjik. Është një mjet për të arritur një qëllim. Vendimi për të konkurruar me një fuqi tjetër të madhe duhet të jetë gjithmonë mbi diçka specifike; duhet të përqendrohet në efikasitetin e konkurrencës (në krahasim me një qasje më bashkëpunuese), vlerën e objektit në fjalë dhe mënyrën se si objektivi specifik kontribuon në qëllimet afatgjata.
Për shembull, shumë argumentojnë se Shtetet e Bashkuara kanë një interes jetik për të parandaluar që një fuqi e vetme të mbizotërojë Euroazinë. Duke pasur këtë në mendje, politikëbërësit amerikanë mund të vendosin, për shembull, nëse – dhe në çfarë shkalle – konkurrenca me Rusinë mbi ndikimin në Ukrainë i shërben këtij qëllimi dhe pastaj të rregullojë politikën e SHBA në përputhje me rrethanat. Por nëse, siç vë në dukje qendra kërkimore federale e SH.B.A.-së MITER, konkurenca e fuqisë së madhe përfshin një “luftë globale për epërsi ushtarake, ekonomike dhe ideologjike midis Shteteve të Bashkuara, Rusisë dhe Kinës”, pa ndonjë objektiv të veçantë strategjik në mendje, mjetet kthehen në qëllime.
Ky nuk është thjesht një problem teorik. Edhe pa një interpretim maksimalist të konkurrencës së fuqisë së madhe që dikton antagonizëm në çdo hap, administratat amerikane ka të ngjarë të përballen me presion të vazhdueshëm për t’iu përgjigjur në mënyrë simetrike kërkesave kineze dhe ruse për ndikim. Politikanët në vend, si dhe në vendet partnere, do të pretendojnë se mosarritja për ta bërë këtë rrezikon besueshmërinë e SHBA. Nëse lihen të pakontrolluara, këto presione nënkuptojnë në mënyrë të pashmangshme përshkallëzimin e panevojshëm, dilemat e sigurisë dhe burimet e shpërndara gabimisht. Për Shtetet e Bashkuara, një fuqi në rënie relative me angazhime të shtrirë të sigurisë globale, ekziston një rrezik real i mbingarkesës ushtarake dhe ekonomike. Jo çdo veprim i ndërmarrë nga Pekini ose Moska, në fund të fundit, paraqet një goditje të rëndësishme për interesat kombëtare të SHBA. As Kina dhe Rusia nuk janë të udhëhequr nga strategët.
Shtetet e Bashkuara kanë mjaft përvojë me anët e dobëta të konkurrencës pa objektiva të artikuluara qartë. Lufta e Ftohtë çoi në një moçal të kushtueshëm dhe të dhunshëm në Indokinë. “Lufta kundër terrorizmit” e Uashingtonit e shtyu atë në një seri konfliktesh civile të nivelit të ulët, por të rëndë, në botën më të madhe myslimane. Uashingtoni, për më tepër, dikur mund të thithë ato kosto në mënyrë më efektive sesa mund të tani: Shtetet e Bashkuara ishin shumë më të pasura dhe më të integruara në ekonominë globale sesa Bashkimi Sovjetik, PBB-ja e të cilit nuk ishte kurrë më shumë se rreth dy të pestat e Amerikës. Dhe madje në kulmin e përfshirjes së tij në Afganistan dhe Irak, Uashingtoni nuk u përball me konkurrentët e mundshëm të kolegëve.
Sot, përkundrazi, PBB – ja e Kinës është (në terma nominalë) afërsisht dy të tretat e madhësisë së Shteteve të Bashkuara dhe Pekini është partneri më i madh tregtar për pothuajse 130 vende. Kina dhe Rusia gjithashtu gëzojnë përfitimin e shtuar të vendosjes së burimeve të tyre ushtarake dhe politike afër vendit, ndërsa Uashingtoni duhet të përhapë aftësitë e tij në të gjithë botën për të ruajtur statusin e saj aktual. Nëse politikëbërësit besojnë se Pekini dhe Moska po luajnë shah të nivelit të lartë, atëherë Uashingtoni duhet të shqetësohet veçanërisht që të dy do të kalojnë në mënyrë aktive Shtetet e Bashkuara në humbjen e burimeve në garat periferike.
BASHKPUNIMI DHE ADAPTIMI
Shtetet e Bashkuara duhet t’i përshtaten një bote në të cilën Kina dhe Rusia po forcohen, si ushtarakisht ashtu edhe ekonomikisht. Por në shumë raste, bashkëpunimi – përfshirë edhe me rivalët – do të avancojë sigurinë dhe prosperitetin e SHBA shumë më efektivisht sesa konkurrencën. Bota përballet me sfida ekzistenciale si ndryshimi i klimës, shembja e ekosistemit dhe përhapja bërthamore që do të përkeqësohen vetëm nëse Shtetet e Bashkuara, Kina dhe të tjerët nuk arrijnë të bashkëpunojnë. Ekzistojnë modele sesi të shmanget ky rezultat i errët, madje edhe gjatë momenteve antagoniste në politikën botërore. Pavarësisht nga kërcënimi i asgjësimit bërthamor gjatë Luftës së Ftohtë, Uashingtoni dhe Moska arritën të bashkëpunojnë në një sërë shqetësimesh të zakonshme, duke përfshirë hulumtimin e vaksinave dhe, përfundimisht, përhapjen e armëve bërthamore.
Sot, përkundrazi, pandemia COVID-19 ka dobësuar marrëdhëniet midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës – gjë që paralajmëron keq për aftësinë e të dy vendeve për të trajtuar probleme të tjera transnacionale. Pavarësisht nga zgjatja e startit të ri, regjimi i kontrollit të armëve të epokës së Luftës së Ftohtë midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë gjithashtu varet nga një fije. Askush nuk është plotësisht i sigurt se si Kina përshtatet në këtë pamje të zymtë: Pekini, së bashku me Shtetet e Bashkuara dhe Rusinë, po modernizojnë inventarin e tij bërthamor. Përparimet në teknologjitë potencialisht destabilizuese po afrohen.
Të gjitha këto probleme kërkojnë zgjidhje bashkëpunuese, duke mos thelluar rivalitetet e panebvojshme. Kur miratohet si një paradigmë themelore e marrëdhënieve të jashtme, konkurrenca e fuqisë së madhe e zhvendos bashkëpunimin në një mendim të mëvonshëm ose, më keq, e hedh poshtë atë. Udhëheqësit në administratën e Biden-it mund të trajtojnë më mirë realitetet e konkurrencës bashkëkohore të fuqisë së madhe nëse e trajtojnë atë si një mënyrë të mundshme për të çuar përpara qëllimet specifike, sesa parimi i organizimit të politikës së jashtme të SHBA.
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Affairs/ F.H, Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
