Thomas Wolfe, Berlin 1935
Manuel Vilas/ Kushdo që do të dijë si bëhet dikush shkrimtar duhet patjetër të lexojë librin ¨Historia e një romani¨ shkruar nga amerikani Thomas Wolfe. Pasi lexova këtë libër më lindën rishtaz pyetje: Nga vjen gjithë ky entuziazëm, gjithë ky pasion? Nga shpirti i Wolfe, padyshim, por kryesisht vjen nga Shtetet e Bashkuara. Nga një shtet që ka më shumë se nëntë miliontë kilometër katrorë, 19.000 kilometra bregdet dhe 300 milionë shpirtra.
Historia e një romani është një libër i mrekullueshëm autobiografik, Wolfe ka të gjitha mëdyshjet që ka një romancier. Ajo çka e bën të veçantë këtë autor është aftësia e tij për t’i shëndrruar dyshimet në letërsi të mirëfilltë. Sa orë i duhej të shkruante në ditë? A i duhej të udhëtonte? A i duhej të jetonte patjetër në Paris? A mund të jesh shkrimtar edhe pse nuk ke jetuar në Paris, Londër, Berlin? Dhe si ia bënte një shkrimtar që jetonte i vetmuar në Paris në vitet tridhjetë të shekullit të shkuar, në kërkim të letërsisë sikur kjo të qe një e vërtetë e prekshme? A ka gëzim në krijim? Çfarë është suksesi? Wolfe e vuajti shumë faktin që nuk ia mirëpritën romanin e tij të parë, as në vendlindjen e tij. Ai triumfoi sepse kishte shumë lexues e kritikë por në lagjen tij Asheville, në Karolinën e Veriut, libri i tij ngjalli vetëm urrejtje e keqkuptime. Rasti i Thomas Wolfe vlen si shembull për të ilustruar marrëdhënien e komplikuar mes shkrimtarit dhe redaktorit. Redaktori i Wolfe ishte Max Perkins, pa dorën e tij, romani i parë i Wolfe ¨Ëngjëlli që na vështron¨ (1929), ndoshta nuk do kishte patur sukses. Perkins fshiu dhe korrigjoi dy veprat madhështore të Wolfe, dhe Michael Grandage u fymëzua për të realizuar një film me këtë histori, filmi titullohet ¨Redaktori i librave¨. Më vjen në mendje gjithashtu bashkëpunimi i Charles Bukowski me John Martin, ai ishte një redaktor që kishte syrin e hollë për ta dalluar talentin atje ku ishte.
Redaktori i parë i atij kalibri në shek. XX, qe Max Brod, shok i Franz Kafkës, i cili humbi jetën nga tuberkulozi. Çuditërisht dhe Wolfe vdiq nga e njëjta sëmundje.
Figura e redaktorit pothuajse është zvetënuar sepse jetojmë në një shoqëri ku mbizotëron koncepti i autorësisë. Sot quhen redaktorë vetëm ata që punojnë nëpër shtëpi botuese dhe i sugjerojnë autorit ndryshime dhe korrigjime, vetëm këtë bëjnë.
Do të doja shumë të shkruaja një roman që ti ngjante Shteteve të Bashkuara. Paqja shpirtërore do të arrihej nëse letërsia do të kishte po aq faqe sa dhe jeta.
Ka shkrimtarë të cilët nuk të lënë t´iu prekësh asnjë shkronjë. Nuk e kam kuptuar ndonjëherë pse-në, sepse në fakt një dorëshkrim është gjithmonë i përmirësueshëm. Është në fakt njerëzore që shkrimtarët të dyshojnë mbi atë çka kanë shkruar. Një shkrimtar që nuk ka më dyshime, është një shkrimtar i vdekur. Shfaqja më e qartë e bujarisë që kam vëzhguar përgjatë jetës sime letrare është kur redaktori vishet me lëkurën e shkrimtarit dhe i sugjeron ndryshime që e përmirësojnë romanin. Këshillat e përgjithshme janë boshe. Nuk ka vlerë të thuash ¨zbuti pak dialogjet¨ ose ¨ky personazhi nuk shkon¨. Jo, ajo çka bëri Perkins ishte një gjest shpirtëror. Ai veshi lëkurën e shkrimtarit, e mohoi identitetin e tij, prej aty, e ndihmoi për t´a përmirësuar librin. Ta kesh të qartë se çka tepron, kjo në fakt përcakton talentin dhe misterin e një redaktori.
Projekti letrar i Wolfe ishte në përmasa kontinentale, ai kishte dëshirë të dëftonte jetën amerikane. Ai i donte qytetet, rrugët, shtëpitë, tjegullat, dritat, njerëzit, të gjallët dhe të vdekurit. Jetoi me një etje letrare shkatërruese. Ishte vizionar, ai vuante për shkak të dashurisë që kishte ndaj botës. Ai donte të shkruante një roman që t´i ngjante Shteteve të Bashkuara. Paqja shpirtërore do të arrihej nëse letërsia do të kishte po aq faqe sa dhe jeta. Por kjo ishte e pamundur. Redaktori që ishte miku i tij ia tha dhe ai u pajtua me idenë. Përpos të tjerash, Wolfe ishte kalkulator i tmerrshëm, ai numëronte numrin e fjalëve në romanet e tij, ashtu siç bëjmë ne me kompjuterat tanë. Perkins dhe Wolfe ishin romantikë. Ata e jetuan letërsinë si ngazëllim të përjetshëm e kjo duket qartazi në librin ¨Historia e një romani¨, një nga rrëfimët më euforike e ndriçuese që kam lexuar në jetë.
*Manuel Vilas është shkrimtar Spanjoll. Romani i tij ¨Ordesa¨ ka fituar çmimin ¨Prix Femina Étranger¨ ndërsa me romanin¨Alegria¨ ishte finalist i çmimit ¨Planeta¨ ndër më të mirënjohurit në Spanjë. Vilas shkruan edhe poezi, ese, tregime gjithashtu kontribuon në gazetën ¨El Pais¨.
Artikulli u shqipërua nga Albana Murra.
