Kur lexoi për një ‘studio rrobaqepësie’ në Aushvic, historiania Lucy Adlington u përpoq të zbulonte më shumë rreth të burgosurve të kampit të shfarosjes të punësuar si rrobaqepëse.
Duke folur nga Londra, Lucy Adlington përshkruan se si ajo po shfletonte dokumentet arkivore të viteve 1930 dhe 1940 për të mësuar se si ishte për gratë gjatë luftës. “Kam hasur në një referencë për një sallon mode në Aushvic, por kishte shumë pak informacion,” thotë ajo.
‘Studio e nivelit të lartë të rrobaqepësisë’
Në fund të viteve 1930 dhe në fillim të viteve 1940, Hedwig Höss, gruaja e komandantit nazist të kampit të vdekjes Aushvic, drejtoi një sallon mode në Aushvic që punësonte gra të burgosura. I njohur si “Obere Nähstube” ose “studio e nivelit të lartë të rrobaqepësisë”, salloni krijoi dhe përshtati veshje të nivelit të lartë për elitën naziste.
Historiani Lucy Adlington e quan atë një “anomali të tmerrshme”, që qëndronte në kundërshtim të ashpër me mizoritë e kryera nga nazistët kundër 1.3 milion të burgosurve në kampin e vdekjes.
Nazistët e kishin kuptuar gjithmonë fuqinë e veshjeve, nga uniformat në modën e lartë, vëren Adlington. Magda Goebbels, gruaja e ministrit të propagandës së Hitlerit, Joseph Goebbels, nuk iu shmang veshjes së krijimeve hebreje.
“Çfarë diferencimi: Ju jeni veshur me lecka të ndyra dhe këto gra po vijnë duke thënë ‘E dashur, më bëj një fustan të ri“, – thotë Adlington.
Gjetja e rrobaqepëseve
Fillimisht, historiania kishte vetëm një listë me emrat e parë të rrobaqepëseve: Irene, Renee, Bracha, Hunya, Mimi, e kështu me radhë. Përpjekja për të gjetur emrat dhe mbiemrat e grave në regjistrime është e ndërlikuar, shpjegon ajo.
Shumë gra u bënë me pseudonime ose ndryshuan emrat, kur u martuan më vonë. Disa gra hebreje gjithashtu morën emra hebraikë pas luftës.
Në 2017, Adlington i përfytyroi këto gra në një roman të titulluar “Shiriti i Kuq” (botuar në gjermanisht, në korrik 2021, si “Das Rote Band der Hoffnung”).
Rrëfimi i saj trillues për rrobaqepësit tregon historinë e katër grave të reja: Rose, Ella, Marta dhe Carla, të cilat qepin rroba në dyqanin e veshjeve në kampin e përqendrimit Aushvic-Birkenau, si një mjet mbijetese në një mjedis armiqësor.
“Unë nuk kisha informacion të mjaftueshëm, kështu që imagjinova se si do të ishte një grua e re që qepte në Aushvic për gruan e komandantit,” tregoi autorja. “Dhe kur doli ky roman, njerëzit filluan të kontaktojnë me mua për të më thënë: “Në fakt, ajo ishte tezja ime, ajo ishte nëna ime, ajo ishte gjyshja ime”.
Adlington, menjëherë pati një “ndjenjë të fortë, se historia nuk është varrosur; është jeta e njerëzve”, – tha ajo.
Studiuesja filloi të kontaktonte me familjet e rrobaqepëseve të Aushvicit dhe në vitin 2019, ajo takoi në San Francisko, një rrobaqepëse të mbijetuar, Bracha Kohut, e cila ishte 98 vjeçe.
“Kjo ishte një lidhje e mahnitshme,” – tha ajo. “Dhe unë po e shikoj duke menduar, kjo është e njëjta grua përvojat e së cilës kam lexuar. Po përpiqem të kuptoj sesi ajo, në një moshë kaq të re, mundi ta durojë atë traumë.”
Rezistenca e fshehur e rrobaqepëseve
Për shumë të burgosur, puna në studion e rrobaqepësisë ishte një mënyrë për të mbijetuar. Rrobaqepësja drejtuese ishte një grua e quajtur Marta, e cila me qëllim krijoi sallonin e modës si një parajsë.
“Ajo donte të shpëtonte sa më shumë gra që të mundte. Pra, ata kishin rroba të pastra. Ata kishin mundësinë për të larë. Dhe siç tha një grua, kishin punë domethënëse,” – thotë Adlington.
“Pra, në vend që të trajtoheshin më keq se kafshët…si skllevër që u traumatizuan duke ndërtuar dhomat e gazit që do t’i vrisnin ata dhe familjet e tyre, ata në fakt kishin diçka të bukur për të bërë. Unë mendoj se kjo duhet të ketë qenë e jashtëzakonshme, për vetëvlerësimin e tyre.”
Por gratë në studion e rrobaqepësisë nuk bënin vetëm veshje të bukura dhe nuk ofronin kohën e tyre. Shumë ndihmuan fshehurazi lëvizjet e rezistencës, duke përdorur pozicionet e tyre relativisht të privilegjuara për të komunikuar me njerëzit jashtë kampit.
“Ato mblodhën ilaçe dhe i shpërndanë ato. Ato vodhën gjithçka që mundën… dhe unë mendoj, se më e rëndësishmja është sesi u motivuan moralisht,” – thotë autorja.
“Ato ishin në gjendje të hynin në gazeta dhe të dëgjonin fshehurazi radiot në mënyrë që të mund të thoshin,” shikoni, aleatët kanë pushtuar Francën. Fitorja po vjen, qëndroni “.
Shefja e rrobaqepësisë, Marta, gjithashtu po përgatitej të ikte nga Aushvici për t’i treguar botës së jashtme për mizoritë e nazistëve, – shton Adlington.
Një punë dashurie
Ndërsa Adlington ishte në gjendje të fliste me Bracha Kuhot dhe familjet e rrobaqepësve të tjerë për librin e saj, ajo nuk ka qenë në gjendje të gjejë gjurmë të veshjeve që ishin përshtatur nga këto gra.
“Në dijeninë time, asnjë veshje nuk dihet nëse ka mbijetuar nga ky sallon mode. Kishte një libër porosish në sallon që një dëshmitar thotë se kishte emrat e nazistëve të nivelit më të lartë në Berlin në të, kështu që klientët nga Berlini i porositnin rrobat nga Aushvici. Por, urdhrat nuk kishin mbijetuar,” – – tha autorja për DW.
Sidoqoftë, Adlington, një koleksioniste e rrobave të cilësisë së lartë, tha se njëra prej rrobaqepëseve që i mbijetuan Aushvicit, më vonë i qepi një kostum mëndafshi mbesës së saj.
“Mbesa e saj, më dërgoi kostumin. Kështu që unë kam një kostum të bërë nga një prej rrobaqepëseve dhe më bën të qaj sa herë që e shoh. Është kaq e bukur të mendosh se çfarë duhej të bëje në kampe, për të mbijetuar si kjo grua, me emrin Hunya,” – tha Adlington, e cila përsëriste se puna e tyre ishte në thelb punë skllevërish.
“Por, kjo veshje që ajo bëri për mbesën e saj, ishte e qepur me dashuri.”/DW
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Aushvic: kur ferri gjendej mbi tokë
Amerikani poliglot shkruante veçse në frëngjisht
