Pas miratimit të legjislacionit nga Hungaria që ndalon “përmbajtjen LGBTQ” në shkolla qershorin e kaluar, kryeministri holandez Mark Rutte arriti në përfundimin se vendi “nuk ka më vend në BE”. Ai ka të drejtë.
Bashkimi Evropian duhet të fillojë procesin e dëbimit të Hungarisë dhe pastaj duhet të marrë në konsideratë të bëjë të njëjtën gjë me Poloninë.
Gjatë dekadës së fundit, Hungaria dhe Polonia kanë demtuar vazhdimisht sundimin e ligjit dhe institucionet demokratike, të cilat supozohet të jenë në thelbin e projektit evropian.
Nuk ka më asnjë demokraci për të cilën mund të flitet. Gjykatat janë gjithnjë e më shumë nën kontrollin e partisë së Orbán’s Fidesz; mediave u mbetet pak liri; organizatat e shoqërisë civile veprojnë nën kërcënim të vazhdueshëm; dhe universiteteve tashmë u është hequr ajo pak autonomi që kishin.
Në Poloni, ndërkohë, partia njësoj autoritare në pushtet, Ligji dhe Drejtësia (PiS), ka ndjekur hapur hapat e Orbanit. Edhe pse ende nuk e ka penguar shoqërinë civile dhe opozitën në të njëjtën shkallë, ajo po minon në mënyrë të vazhdueshme institucionet demokratike të vendit.
Nga perspektiva e BE -së, refuzimet e të dy vendeve për të marrë pjesë në një Zyrë të re të Prokurorit Publik Evropian duhet të jetë pika e fundit.
E nisur në qershor, EPPO ka një mandat për të hetuar dhe ndjekur penalisht mashtrimet, përvetësimet dhe krimet e tjera që përfshijnë fondet e BE -së. Nuk është për t’u habitur, ka prova të shumta që përfshijnë Fidesz dhe PiS në abuzime të tilla. Duke refuzuar të njohin autoritetin e EPPO -së edhe pse ata vazhdojnë të marrin fonde të BE -së, Hungaria dhe Polonia po tallen me projektin evropian dhe gjithçka që përfaqëson.
Për më tepër, tani ekziston një argument tjetër që BE të veprojë kundër Hungarisë dhe Polonisë. Me ripushtimin e talebanëve mbi Afganistanin, nuk ka më asnjë dyshim se përpjekja perëndimore për të vendosur demokracinë dhe sundimin e ligjit me forcë dhe ndihmën e huaj ka dështuar. Tani e tutje, vendet perëndimore do të duhet të udhëheqin me shembull.
Siç tha Presidenti amerikan Jimmy Carter në fjalimin e tij inaugurues: “Mënyra më e mirë për të rritur lirinë në tokat e tjera është të demonstroni këtu se sistemi ynë demokratik është i denjë për t’u imituar.”
Në hulumtimin e ri që shqyrton të dhëna nga më shumë se 110 vende, Nicolás Ajzenman, Cevat Giray Aksoy, Martin Fiszbein, Carlos Molina, dhe unë tregoj se institucionet demokratike gjenerojnë besim më të madh kur sigurojnë rritje ekonomike, paqe, stabilitet dhe shërbime publike. Dëshmitë nga katër dekadat e fundit sugjerojnë se demokratizimi vazhdon në valët rajonale, pjesërisht sepse kërkesa për demokraci përhapet nga një vend në tjetrin. Përmbysjet e demokracisë kanë ndjekur një model të ngjashëm. Kur demokracitë ekzistuese duken më pak të denja për tu imituar, institucionet demokratike kanë më pak gjasa të shkatërrohen.
Këto konsiderata vlejnë dyfish për BE -në, duke pasur parasysh se misioni i saj është të krijojë institucione demokratike në nivel mbikombëtar.
Në një kohë kur bashkëpunimi global është i nevojshëm më shumë se kurrë, eksperimenti historik i BE -së duhet parë si një sukses.
Në fund të Luftës së Dytë Botërore, kontinenti u shkatërrua dhe u zbraz ekonomikisht, pasi kishte derdhur të gjitha burimet e tij në armatim. Ndërkohe qe Shtetet e Bashkuara kishin teknologji moderne të tilla si frigoriferë, ngrohje qendrore, hidraulikë të brendshëm dhe sisteme transporti civil, këto nuk gjendeshin askund në Evropë.
Në Britani, e cila kishte kaluar më mirë se pjesa tjetër e kontinentit, vetëm gjysma e shtëpive në 1947 kishin ujë të nxehtë ose hidraulikë të brendshëm. Në Gjermani, shumë qytete të mëdha – përfshirë Hamburg, Këln, Düsseldorf, Dresden dhe Berlin – u rrënuan pas sulmeve bombarduese të Aleatëve. Rreth 20 milionë gjermanë ishin të pastrehë dhe 10% e popullsisë së paraluftës së vendit kishte vdekur. Pjesa tjetër e Evropës nuk ishte shumë më mirë.
Mbi të gjitha, armiqësitë historike-veçanërisht kundër Gjermanisë-ishin në nivelin më të lartë të të gjitha kohërave.
Shumë supozuan se komunizmi ose diktaturat konservatore kishin më shumë të ngjarë se demokracia të zinin vend.
Por, siç e dimë tani, paqja mbizotëroi dhe demokracia zuri rrënjë dhe lulëzoi në të gjithë Evropën Perëndimore, përveç Spanjës dhe Portugalisë (të cilat mbetën nën diktaturat e tyre thuajse fashiste deri në dekadat e mëvonshme). Ekonomikisht, situata u përmirësua pothuajse në mënyrë të pabesueshme; tre dekadat pas luftës u bënë të njohura si les trente glorieuses – 30 vitet e lavdishme.
Kohët e fundit, zgjerimi i BE -së në Evropën Qendrore dhe Lindore ishte gjithashtu një sukses, gjithashtu.
Eshtë e vështirë të imagjinohet që Hungaria, Çekosllovakia, Polonia dhe vendet baltike mund të kenë pësuar një tranzicion kaq të shpejtë demokratik pa perspektivën e pranimit dhe financimit në BE. Dhe është po aq e pamundur që Polonia të kishte dalë si një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë në botë pa BE.
Por zgjerimi drejt lindjes tani duket si thembra e Akilit e Evropës. Hungaria dhe Polonia kanë simbolizuar mosfunksionimin dhe dobësitë institucionale të BE -së.
Sigurisht, dëbimi i Hungarisë dhe kërcënimi i besueshëm i Polonisë me të njëjtin fat, është një vendim serioz që nuk duhet të merret me ngut.
Çdo shtet anëtar mund të zgjedhë një qeveri që mund të përpiqet të dobësojë institucionet demokratike (siç bëri Italia me Silvio Berluskonin dhe siç bëri Britania me Boris Johnson).
Në përgjithësi, mënyra më e mirë për t’u marrë me autoritarët e mundshëm është të lejoni institucionet demokratike të bëjnë punën e tyre dhe t’u besoni votuesve që të largojnë politikanët e rrezikshëm.
Por Hungaria është bërë përjashtimi që anulon rregullin.
Pas më shumë se një dekade nën Partinë Fidesz të Orbanit, demokracia e saj duket se është plagosur për vdekje, duke ngritur dyshime se votuesit mund të heqin ndonjëherë regjimin aktual.
Sa më gjatë që BE të vazhdojë ta trajtojë Hungarinë si një demokraci normale, aq më shumë dëm do t’i bëjë markës së vet.
Ajo duhet të fillojë procesin e ndryshimit të rregullave të saj, në mënyrë që të mund të ndërmarrë veprime kundër Hungarisë dhe Polonisë, edhe nëse këto vende përpiqen të përdorin fuqinë e tyre të vetos. Më pas ajo duhet të thirret në Nenin Shtatë të Traktatit për Bashkimin Evropian për të pezulluar të drejtat e Hungarisë për të votuar, dhe pastaj të ndalojë shpërndarjen e fondeve të BE -së në vend derisa të gjejë mënyrën më të mirë të përfundimit të anëtarësimit të saj.
Me përjashtim të një kthimi të mrekullueshëm të fundit në demokraci, Hungaria duhet të largohet në mënyrë që projekti evropian të mbijetojë.
Daron Acemoglu, Profesor i Ekonomisë në MIT, është bashkautor (me James A. Robinson) i disa librave.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Përrallat me mbret’ për shpërndarjen e BE-së
‘Kriza ekzistenciale’ e Evropës!
