Në pamje të parë, miniera Mini Maritsa Iztok është një hapësirë boshe, gri-kafe, e shkretë si sipërfaqja e hënës, e shkretë, me përjashtim të makinerive gjigante që gdhendin në mënyrë metodike linjitin nga toka. E shtrirë mbi 240 kilometra katrorë (92 milje katrorë), kjo është miniera më e madhe e qymyrit në Bullgari, që furnizon termocentralet aty pranë në rajonin Stara Zagora që prodhojnë rreth 30% të energjisë elektrike të vendit.
Megjithatë, një vështrim më i afërt zbulon se peizazhi është i gjallë me qindra punëtorë. Duke kaluar nëpër ndërrime 12-orëshe, ata po përdorin ekskavatorë nga kabinat, ngasin ngarkuesit e përparmë dhe janë duke qëndruar pranë për riparime elektrike. Burra si 40-vjeçari Yordan Mitkov, baba i dy fëmijëve, i cili ka punuar në një minierë të hapur për shtatë vjet duke hequr dheun për të ekspozuar linjitin, një ‘kushëri’ i thërrmuar dhe madje edhe më intensiv karboni i qymyrit.
Puna nuk ishte ëndrra e fëmijërisë së Mitkovit, por paga është e mirë, me paga mesatare në sektorin e minierave në një nivel të ngjashëm me ato në financë, sipas Institutit Kombëtar të Statistikave Bullgare. Por Mitkov nuk është i sigurt se sa gjatë do të punojnë punëtorët e qymyrit si ai. “Të gjithë janë të shqetësuar për mjetet e tyre të jetesës, familjet e tyre, çfarë do të ndodhë me ne”, tha ai.
Një rikuperim i gjelbër nga Covid-19?
Për vite, Mitkov dhe kolegët e tij kanë ndjekur debatin politik mbi kalimin në një ekonomi më të gjelbër. Bashkimi Evropian vendosi një objektiv të neutralitetit të karbonit deri në vitin 2050, që do të thotë se shtetet anëtare si Bullgaria do të duhet të heqin dorë nga qymyri. Me Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane, ajo po vë në dispozicion fonde për shtetet anëtare për të ofruar vende të reja pune dhe për ta bërë kalimin në një ekonomi më të gjelbër pjesë të rimëkëmbjes ekonomike të Evropës nga pandemia.
Por deri në fillim të këtij viti, qeveria bullgare këmbënguli se vendet e punës në sektorin e qymyrit ishin të sigurta. Për një dekadë, vendi drejtohej nga kryeministri Bojko Borisov, qeveria e të cilit miratoi një deklaratë vitin e kaluar duke premtuar se do të mbronte termocentralin shtetëror Maritsa Iztok II “pavarësisht nga opinioni i Komisionit Evropian për këtë çështje”. Për Mitkovin dhe kolegët e tij, kjo shkëputje e bëri Marrëveshjen e Gjelbër të ndihej “si një thashetheme që fluturon përreth, si një fantazmë”.
Por në prill të këtij viti, Borisov humbi postin e tij pas një zgjedhjeje jo përfundimtare. Në tetor, një qeveri e përkohshme njoftoi se Bullgaria do të heqë dorë nga qymyri deri në vitin 2038. Vendosja e një afati përfundimtar për përfundimin e qymyrit ishte një kërkesë për vendin që të aplikonte për 6.6 miliardë euro (7.6 miliardë dollarë) fonde nga Fondi i Rimëkëmbjes dhe Rezistencës së BE-së, e cila supozohet të ndihmojë shtetet anëtare të ngrihen përsëri në këmbët e tyre pas kovid.
Fillimi i fundit për qymyrin bullgar?
Afati i vitit 2038 në planin e rimëkëmbjes së Bullgarisë është ende shumë larg, me shumë shtete të tjera evropiane që synojnë për vitin 2030. Por plani përshkruan gjithashtu zhvillimin e gazit të ri dhe kapaciteteve të rinovueshme që do të zëvendësonin pjesën më të madhe të kapacitetit të qymyrit të vendit brenda dekadës së ardhshme.
Alexander Nikolov, ish-zëvendësministri i Energjisë i qeverisë së përkohshme, tha për DW se me çmimin e karbonit në Sistemin Evropian të Tregtisë së Emisioneve që ka arritur nivelin më të lartë të të gjitha kohërave prej mbi 60 € për ton metrikë këtë vit, mbrojtja e linjitit nuk ishte më e zbatueshme. “Nuk është nëse do të ketë një ndryshim, është çështja se si ta bëjmë ndryshimin efikas dhe me fokus njerëzor,” tha Nikolov. Me fjalë të tjera, si të sigurohemi që heqja e thëngjillit të mos i lërë bullgarët të papunë dhe të varfër.
Një ditë përpara se të dorëzohej plani i rimëkëmbjes, punonjësit e kompleksit të qymyrit Maritsa protestuan në kryeqytetin bullgar të Sofjes, duke i bërë thirrje qeverisë të mbrojë vendet e tyre të punës. Kompleksi Maritsa punëson drejtpërdrejt 12,500 njerëz në minierat dhe termocentralet e tij, dhe sipas sindikatave që udhëhoqën protestat, 100,000 vende të tjera janë të varura në mënyrë indirekte nga sektori.
Përveç 6.6 miliardë eurove që Bullgaria ka aplikuar nga Institucioni i Rimëkëmbjes dhe Rezistencës, Bullgaria ka të drejtë për 1.2 miliardë euro nga Fondi i Tranzicionit të Drejtë të BE-së, i cili u krijua posaçërisht për të trajtuar ndikimet që këta punëtorë kanë frikë, për shembull, duke i ritrajnuar ata për vende pune në energjinë më të gjelbër.
Punë të reja në turizëm dhe energji të gjelbër?
Rumyana Grozeva, drejtore e Agjencisë Rajonale të Zhvillimit Ekonomik Stara Zagora, dëshiron të përdorë këto para evropiane për të zhvilluar një ekonomi të lulëzuar, të përzier, duke kombinuar energjinë e rinovueshme, bujqësinë dhe turizmin.
Miniera e hapur e Maritsa-s po shkatërron aktualisht disa nga tokat më pjellore të Bullgarisë dhe qeveria e përkohshme ka vënë në dukje potencialin e vendit për një park biznesi ose fermë të energjisë diellore. Diku tjetër, historia thrakiane dhe vendpushimet e banjës së Stara Zagora janë të pjekura për zhvillim turistik, Grozeva tha: “Nëse të gjitha këto burime janë të mirëplanifikuara si sistem, [Stara Zagora] ka me të vërtetë potencial të rëndësishëm për të qenë një rajon udhëheqës.”
Por minatorët si Mitkov kanë frikë se një dekadë mosveprim do të vështirësojë tranzicionin në një ekonomi të gjelbër. “Shumë gjëra duhet të kishin filluar, por janë vonë”, tha Mitkov. “Të gjithë po driblojnë, por askush nuk e gjuan topin”.
Ndërsa vende si Rumania tashmë po rikualifikojnë minatorët si teknikë të fermave me erë, Bullgaria nuk ka programe të tilla në funksionim. Agjencia Rajonale e Zhvillimit Ekonomik Stara Zagora ka një program pilot për rikualifikimin e punëtorëve, por ai nuk do të jetë plotësisht funksional deri në shkurt të vitit 2023, pavarësisht kërkesave të shpeshta nga punëtorët e qymyrit të etur për të marrë pjesë.
Edhe ata që janë skeptikë për ndërprerjen e thëngjillit thonë se do të ritrajnoheshin nëse do të mundeshin. Nikolay Cholakov, një shef seksioni në departamentin e riparimeve të minierës së Maritsa, tha se ai ende shpreson që qymyri të ketë një të ardhme në Bullgari, por nëse Fondi i Drejtësisë së Tranzicionit e paguan atë për të fituar aftësitë për të kaluar në një linjë tjetër pune, “sigurisht” ai do të shfrytëzonte rastin.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga DW
