Në një pasdite me diell të kësaj jave në lagjen Uskudar të Stambollit, pensionisti Niazi Toprak u ul në një stol duke lexuar gazetën ndërsa priste që të vinte një dërgesë e freskët e bukës. Me të ishin dhjetëra njerëz të tjerë që ishin rreshtuar gjithashtu në kioskën aty pranë që i përkiste programit të bukës së subvencionuar të qytetit.
Istanbul Halk Ekmek, ose “Buka Publike”, shet një bagutë 250 g (8,8 oz) për 1,25 lira turke (0,09 dollarë), më lirë se në furrat e bukës aty pranë, ku çmimet fillojnë nga 2,50 lira (0,18 dollarë).
Ndonëse diferenca matet me qindarka, kursimet shtohen për Toprak dhe shumë stambolia të tjerë që qëndrojnë në radhë në më shumë se 1500 kioska të tilla në të gjithë qytetin çdo ditë.
“Gjithçka po bëhet e shtrenjtë, nga ushqimi te buka, nga këmisha deri te çorapet që veshim”, tha 71-vjeçari Toprak për Al Jazeera.
Një ish-shofer kamioni dhe shitës me shumicë prodhimesh, i cili doli në pension pesë vjet më parë, ai kohët e fundit u transferua me fëmijët e tij sepse paratë janë të pakta. “Sigurimet e mia sociale të pensionit sjellin vetëm 800 lira (56 dollarë) në muaj, kështu që këto ditë nuk mjaftojnë për të jetuar vetëm,” tha Toprak. “Ne jemi katër persona në shtëpi dhe qiraja jonë është 2000 lira (140 dollarë në muaj). Secili prej nesh ha të paktën një bukë në ditë, kështu që unë planifikoj të blej katër bukë nga këtu. Ju duhet të kurseni çdo pjesë të parave që mundeni këto ditë.”
Lira turke ka humbur afërsisht 48 për qind të vlerës së saj kundrejt dollarit amerikan këtë vit, duke përjetuar një rënie të përgjithshme në nëntor.
Në të njëjtin muaj, norma vjetore e inflacionit të Turqisë u hodh në 21.3 për qind, sipas statistikave të qeverisë. Por kritikët e qeverisë dyshojnë edhe në këtë përllogaritje marramendëse, duke vënë në dukje ato që duken të jenë rritje shumë më të mëdha në çmimet e ushqimit, qirasë dhe energjisë.
Bashkia e Stambollit, aktualisht e kryesuar nga kryetari i opozitës së Partisë Popullore Republikane (CHP), Ekrem Imamoglu, ka nxjerrë shifrat e veta që tregojnë se kostoja e jetesës në qytet është rritur më shumë se 50 për qind në një vit. Sipas Zyrës së Statistikave të Stambollit, çmimi i grurit është rritur 109 për qind, vaji i lulediellit 137 për qind, letra higjienike 90 për qind, sheqeri 90 për qind dhe gazi natyror 102 për qind.
Për shumë, çmimi i bukës është pulsi i rrugës turke. Sindikata e Punëdhënësve të Industrisë së Bukës së vendit vlerëson se 200-300 kg (440-660 paund) bukë konsumohet për person në vit në Turqi. Më shpesh është një baguette e butë, e prerë në feta si bukë e thekur dhe e përdorur për të grumbulluar vezë, djathëra, ullinj, reçel dhe ushqime të tjera mëngjesi. Në mijëra restorante të stilit të kafeterisë të Stambollit të quajtur “esnaf lokantasi” që u shërbejnë punëtorëve që dëshirojnë të gatuajnë në shtëpi, fetat paraqiten së bashku me fasule, supë ose pjata të tjera. Në trotuaret e Stambollit, një baguette pritet në gjysmë dhe përdoret për të bërë një sanduiç me pulë, mish viçi ose peshk.
Buka është një element kryesor aq i rëndësishëm sa gjatë kulmit të bllokimeve të rrepta gjatë pandemisë së koronavirusit, turqit u lejuan të largoheshin nga shtëpitë e tyre për dy gjëra: vizita në farmaci ose vizita në furrë.
“Buka është një artikull thelbësor në kuzhinën turke dhe konsumohet shpesh veçanërisht nëse jeni një familje e varfër,” tha Berk Esen, një bashkëpunëtor i IPC-Stiftung Mercator në Qendrën për Studime të Aplikuara të Turqisë dhe një asistent profesor në Universitetin Sabancı. “Për një familje prej pesë apo gjashtë personash, për shembull, ku prindërit, fëmijët dhe të moshuarit jetojnë së bashku, ndoshta hahen të paktën dy copa bukë çdo ditë. Pra, edhe nëse buka Halk Ekmek është vetëm disa lira më e lirë, gjatë një muaji kjo përbën një sasi të konsiderueshme për një familje me të ardhura të ulëta dhe hendeku i çmimeve midis asaj buke dhe asaj që gjendet në treg do të zgjerohet vetëm sa inflacioni rritet.”
Inflacioni është bërë çështja kryesore politike në Turqi, me partitë opozitare që madje bëjnë thirrje për zgjedhje të parakohshme, duke pretenduar se Partia për Drejtësi dhe Zhvillim, ose AKP, dhe presidenti Rexhep Tajip Erdogan duket se janë të pavëmendshëm ndaj vështirësive me të cilat përballen shumë njerëz në Turqia.
Ndërsa Erdogan ka autoritetin për të emëruar ose shkarkuar ministrat e qeverisë dhe politikëbërësit e bankave qendrore, qeveritë bashkiake në qytetet e mëdha si Stambolli dhe Ankaraja aktualisht drejtohen nga figura të opozitës.
Kryetari i Bashkisë së Stambollit Imamoglu ka bërë përpjekjet e tij lokale për të zbutur varfërinë në qytet. Prodhimi ditor i Halk Ekmek “Bukës Publike” është dyfishuar në më shumë se 2.5 milionë bagueta dhe lloje të tjera buke. Bamirës anonimë mund të shkojnë në internet për të paguar faturat e shërbimeve për banorët në vështirësi. Qyteti shpërndan formulën dhe qumështin e foshnjave për mijëra nëna në nevojë dhe ofron bursa modeste për studentët që përballen me kostot në rritje në metropolin me 16 milionë banorë.
Ekzistojnë gjithashtu programe të ngjashme të drejtuara nga qeveria federale, si ndihma për nënat e reja dhe bursa për studentët. Por kritikët thonë se linjat e shpëtimit nuk kanë mbajtur ritmin me nevojën në rritje pasi inflacioni shtrëngon familjet turke. Qeveria federale po negocion gjithashtu me grupet e punës për rritjen e pagës minimale dhe autoritetet kanë shtuar inspektimet e dyqaneve ushqimore për të kontrolluar rritjen e çmimeve dhe grumbullimin e artikujve thelbësorë.
Programi i subvencionuar i bukës së Stambollit ka ekzistuar që nga vitet 1970. Ndërsa u themelua nga CHP, Esen tha se qeveritë e njëpasnjëshme e kanë njohur rëndësinë e saj dhe kanë punuar për zgjerimin e saj, duke përfshirë AKP-në, e cila drejtoi bashkinë për më shumë se një dekadë.
Një operacion 24-orësh
E vendosur midis rrokaqiejve të ndërtuar pjesërisht në skajin lindor të Stambollit, fabrika Kartal e Halk Ekmek ka një linjë montimi që prodhon një zhurmë të vazhdueshme dhe të lartë që e bën të vështirë të dëgjohet. Operacioni 24-orë në ditë, shtatë ditë në javë është në qendër të një përpjekjeje për të siguruar një element bazë për banorët e Stambollit, të cilët po luftojnë për të përballuar jetesën.
Përafërsisht 100 punëtorë janë të punësuar në fabrikë, por nevoja për shpejtësi dhe efikasitet do të thotë se buka bëhet me ndërhyrje minimale njerëzore, përbërësit përzihen nga makina që më pas gatuajnë brumin, e presin në formë dhe e kalojnë nëpër furra të projektuara posaçërisht në katër linja të veçanta prodhimi.
Dy linja për baguette nxjerrin 7,500 copë bukë në orë, ndërsa të tjerat prodhojnë 25,000 copë bukë katrore më të vogla. Rreth 360,000 bagueta dhe 600,000 copa të vogla katrore bukë prodhohen në ditë këtu, por inxhinieri Mustafa Umit Ikinmez tha se kjo ende nuk mjafton për të përmbushur kërkesën. “Ne jemi gjithmonë duke u përpjekur të rrisim kapacitetin tonë për prodhim,” tha Ikinmez për Al Jazeera.
Më pas buka paketohet në 30 deri në 40 kamionë që shpërndajnë bukët në vende në të gjithë qytetin tri herë në ditë.
Fabrika e Kartalit është një nga tre bashkitë që operon në Stamboll duke prodhuar bukë bazë, si dhe dhjetëra bukë speciale – nga pa gluten deri tek gruri i plotë – që shiten jo vetëm në kioskat komunale, por edhe në dyqanet e zinxhirit ushqimor.
Imazhet e radhëve të gjata në kioskat e bukës në Stamboll gjatë javëve të fundit dëshmojnë për rënien e nxitur nga inflacioni në standardet e jetesës në qytet, veçanërisht për familjet me të ardhura më të ulëta.
Ozgen Nama, nënkryetari i programit Halk Ekmek të qytetit, tha për Al Jazeera se kërkesa është rritur në mënyrë dramatike në të gjithë qytetin, por linjat më të gjata shihen në lagjet e klasës punëtore larg qendrës së qytetit.
“Ne kemi dyfishuar prodhimin [në dy vitet e fundit] dhe ka ende linja, dhe kjo tregon vetëm se njerëzit nuk kanë fuqi blerëse dhe se ata po varfërohen,” tha Nama. “Është një tregues i qartë se njerëzit po varfërohen në këtë vend.”
Bashkia po ndërton një tjetër fabrikë që pritet të hyjë në internet vitin e ardhshëm, duke shtuar një milion bukë të subvencionuar për të ushqyer popullsinë në vështirësi të qytetit. Por Nama tha se furnizimi shtesë nuk do të jetë i mjaftueshëm për të përmbushur nevojat e qytetit. “Edhe sikur ta katërfishonim prodhimin, nuk do të mjaftonte për të plotësuar kërkesën. Buka po mbaron, por linjat janë zhdukur vetëm përgjysmë,” tha ai.
Furnizimi me baguette ishte shitur në më pak se një orë një pasdite në një kioskë në lagjen perëndimore të Esenyurt të vizituar nga Al Jazeera. “Këtu ka një rresht çdo ditë,” tha një punëtor i cili i kërkoi Al Jazeera-s të mos e mbante emrin e tij. “Buka dorëzohet në orën 14:00, dhe deri në orën 15:00 ajo është zhdukur dhe njerëzit në fund të linjës shkojnë në shtëpi duarbosh,” tha ai, duke numëruar marrjen e parave të ditës ndërsa përgatitej të mbyllte dyqanin herët.
Ndërkohë, furrat private në qytet po e kalojnë një kohë të vështirë vetëm duke mbajtur çmimet e tyre disi të përballueshme në 2.5 lira turke për një copë bukë 250 gr.
Sindikata e Punëdhënësve të Industrisë së Bukës, e cila përfaqëson furrtarët privatë në Turqi, është në një luftë të vazhdueshme me autoritetet federale si Ministria e Bujqësisë për të gjetur një mënyrë për të ulur kostot. Çmimet për përbërësin kryesor të bukës – miellin – u rritën 85 për qind midis prillit dhe nëntorit të këtij viti, sipas një deklarate të sindikatës. Të korrat e ulëta të grurit në 2021 ishin pjesërisht fajtorë, ka thënë sindikata, por shkaku kryesor i rritjes së çmimit është zhvlerësimi i shpejtë i lirës. Plehrat, karburantet dhe nevoja të tjera për të prodhuar grurë, për shembull, shpesh importohen dhe paguhen në euro ose dollarë, dhe kjo kosto kalon në furrat e bukës.
Nama tha se bashkia blen miell deri në tetë muaj përpara, për të mbajtur përpara inflacionit. Por çmimi i miellit, thotë ai, është rritur nga 127 lira (8.95 dollarë) për një qese 50 kg (110 paund) afër fillimit të vitit, në 350 lira (24.67 dollarë) sot.
/Përkthyern dhe përshtaturb për Konica.al nga AlJazeera
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Kriza e ngadaltë ekonomike e Turqisë
Kriza e Gjermanisë dhe fundi i epokës së Merkel
