Pavarësisht rënieve dhe ndërprerjeve nga variantet e reja të Covid-19, viti 2021 doli të ishte një vit relativisht pozitiv për ekonomitë dhe tregjet në shumicën e pjesëve të botës. Rritja u rrit mbi potencialin e saj pas recesionit të rëndë të vitit 2020 dhe tregjet financiare u rikuperuan fuqishëm. Ky ishte veçanërisht rasti në Shtetet e Bashkuara, ku tregjet e aksioneve arritën nivele të larta, pjesërisht për shkak të politikës monetare ultra të lirshme të Rezervës Federale të SHBA (megjithëse bankat qendrore në ekonomitë e tjera të përparuara ndoqën politikat e tyre rrënjësisht akomoduese).
Por viti 2022 mund të jetë më i vështirë. Pandemia nuk ka mbaruar. Omicron mund të mos jetë aq virulent sa variantet e mëparshme, veçanërisht në ekonomitë e avancuara shumë të vaksinuara, por është shumë më ngjitës, që do të thotë se shtrimet në spital dhe vdekjet do të mbeten të larta. Pasiguria që rezulton dhe neveria ndaj rrezikut do të shtypë kërkesën dhe do të përkeqësojë pengesat e zinxhirit të furnizimit.
Së bashku me kursimet e tepërta, kërkesën e ndrydhur dhe politikat e lira monetare dhe fiskale, ato pengesa nxitën inflacionin në vitin 2021. Shumë nga bankierët qendrorë që këmbëngulën se rritja inflacioniste ishte kalimtare, tani kanë pranuar se do të vazhdojë. Me shkallë të ndryshme urgjence, ata po planifikojnë të heqin gradualisht politikat monetare jokonvencionale si lehtësimi sasior, në mënyrë që të mund të fillojnë të normalizojnë normat e interesit.
Vendosmëria e bankave qendrore do të testohet nëse rritja e normës së politikës do të çojë në tronditje në tregjet e obligacioneve, kredive dhe aksioneve. Me një grumbullim kaq masiv të borxhit privat dhe publik, tregjet mund të mos jenë në gjendje të tretin kosto më të larta të huamarrjes. Nëse ka një zemërim, bankat qendrore do ta gjenin veten në një kurth borxhi dhe ndoshta do të ndryshonin kursin. Kjo do të bënte një zhvendosje në rritje në pritjet e inflacionit të mundshëm, me inflacionin duke u bërë endemik.
Viti i ardhshëm sjell gjithashtu rreziqe gjeopolitike dhe sistematike në rritje. Në frontin gjeopolitik, ekzistojnë tre kërcënime kryesore për t’u parë.
Së pari, Rusia po përgatitet të pushtojë Ukrainën dhe mbetet për t’u parë nëse negociatat për një regjim të ri rajonal të sigurisë mund të parandalojnë përshkallëzimin e kërcënimit. Megjithëse presidenti amerikan Joe Biden ka premtuar më shumë ndihmë ushtarake për Ukrainën dhe kërcënoi me sanksione më të ashpra kundër Rusisë, ai gjithashtu e ka bërë të qartë se SHBA nuk do të ndërhyjë drejtpërdrejt për të mbrojtur Ukrainën kundër një sulmi. Por ekonomia ruse është bërë më elastike ndaj sanksioneve sesa në të kaluarën, kështu që kërcënime të tilla mund të mos e bindin presidentin rus Vladimir Putin. Në fund të fundit, disa sanksione perëndimore, të tilla si një masë për të bllokuar gazsjellësin Nord Stream 2, madje mund të përkeqësojnë mungesën e energjisë të vetë Evropës.
Së dyti, lufta e ftohtë kino-amerikane po bëhet më e ftohtë. Kina rrit presionin e saj ushtarak në Tajvan dhe në Detin e Kinës Jugore (ku po zhvillohen shumë mosmarrëveshje territoriale), dhe shkëputja më e gjerë midis ekonomive kineze dhe amerikane, po përshpejtohet. Ky zhvillim do të ketë pasoja stagflacioniste me kalimin e kohës.
Së treti, Irani është tani një shtet bërthamor në prag. Ajo ka pasuruar me shpejtësi uraniumin deri në shkallën gati të armëve, dhe negociatat për një marrëveshje të re ose të rinovuar bërthamore nuk kanë shkuar askund. Si rezultat, Izraeli po shqyrton hapur sulme kundër objekteve bërthamore iraniane. Po të ndodhte kjo, pasojat stagflacioniste ka të ngjarë të ishin më të këqija se goditjet gjeopolitike të lidhura me naftën e 1973 dhe 1979.
Viti i ri sjell edhe disa shqetësime sistematike. Në vitin 2021, valët e të nxehtit, zjarret, thatësirat, uraganet, përmbytjet, tajfunet dhe fatkeqësitë e tjera zbuluan implikimet në botën reale të ndryshimeve klimatike. Samiti i klimës COP26 në Glasgow ofroi kryesisht biseda të lira, duke e lënë botën në rrugën e duhur për të vuajtur një ngrohje shkatërruese prej 3 gradë Celsius këtë shekull. Thatësirat tashmë po shkaktojnë një rritje të rrezikshme të çmimeve të ushqimeve dhe efektet e ndryshimeve klimatike do të vazhdojnë të përkeqësohen.
Për t’i bërë gjërat edhe më keq, shtytja agresive për të dekarbonizuar ekonominë po çon në investime të pamjaftueshme në kapacitetin e karburanteve fosile përpara se të ketë një furnizim të mjaftueshëm me energji të rinovueshme. Kjo dinamikë do të gjenerojë çmime shumë më të larta të energjisë me kalimin e kohës. Për më tepër, flukset e refugjatëve klimatikë drejt SHBA-së, Evropës dhe ekonomive të tjera të përparuara do të rriten ashtu si ato vende po mbyllin kufijtë e tyre.
Në këtë sfond, mosfunksionimi politik po rritet si në ekonomitë e përparuara ashtu edhe në tregjet në zhvillim. Zgjedhjet afatmesme në SHBA mund të ofrojnë një pamje paraprake të krizës kushtetuese të plotë, nëse jo dhunë e plotë politike, që mund të pasojë zgjedhjet presidenciale në 2024. SHBA po përjeton nivele pothuajse të paprecedentë të polarizimit partizan, bllokimit dhe radikalizimit, të gjitha e cila paraqet një rrezik serioz sistemik.
Partitë populiste (të të djathtës ekstreme dhe të së majtës ekstreme) po forcohen në mbarë botën, madje edhe në rajone si Amerika Latine, ku populizmi ka një histori katastrofike. Peruja dhe Kili të dy u zgjodhën liderë të majtë radikalë në vitin 2021, Brazili dhe Kolumbia mund të ndjekin shembullin në vitin 2022 dhe Argjentina dhe Venezuela do të mbeten në rrugën drejt shkatërrimit financiar. Normalizimi i normave të interesit nga Fed dhe banka të tjera të mëdha qendrore mund të shkaktojë goditje financiare në këto dhe tregje të tjera të brishta në zhvillim si Turqia dhe Libani, për të mos përmendur shumë vende në zhvillim me raporte borxhi që janë tashmë të paqëndrueshme.
Ndërsa viti 2021 po i afrohet fundit, tregjet financiare mbeten të shkumëzuara, nëse jo plotësisht me flluska. Aksionet publike dhe private janë të dy të shtrenjta (me raporte mbi mesataren e çmimit ndaj fitimit); çmimet e pasurive të paluajtshme (si banesat ashtu edhe qiratë) janë të larta në SHBA dhe në shumë ekonomi të tjera; dhe ka ende një mani rreth aksioneve të memeve, aseteve të kriptove dhe SPAC-ve (kompanitë e blerjes me qëllime të veçanta). Yield-et e obligacioneve të qeverisë mbeten jashtëzakonisht të ulëta dhe diferencat e kredisë, si me rendiment të lartë ashtu edhe me nivel të lartë, janë ngjeshur, pjesërisht për shkak të mbështetjes direkte dhe indirekte nga bankat qendrore.
Për sa kohë që bankat qendrore ishin në një mënyrë politike jokonvencionale, partia mund të vazhdonte. Por flluskat e aktiveve dhe të kredisë mund të shfryhen në vitin 2022 kur të fillojë normalizimi i politikës. Për më tepër, inflacioni, rritja më e ngadaltë dhe rreziqet gjeopolitike dhe sistematike mund të krijojnë kushtet për një korrigjim tregu në vitin 2022. Sido që të ndodhë, investitorët ka të ngjarë të qëndrojnë në kufijtë e vendeve të tyre për pjesën më të madhe të vitit.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
