Verga ka treguar madhështinë e luftimit të një beteje dhe humbjen e saj, bashkë me të edhe padrejtësinë e disfatës. Armiku i madh ishte fati, i cili mund të quhej fare mirë edhe det. Siç është sot deti për emigrantët./Konica.al
Kush shkruan i detyrohet shumë Giovanni Vergas, pasi ai ndryshoi mënyrën e të shkruarit të jetës, rrjedhimisht ndikoi në letërsinë, kinemanë, gazetarinë. Ai shpiku të ashtuquajturin verizëm, nga i cili lindi i ashtuquajturi neorealizëm. Verizmi dhe neorealizmi janë mënyra për të treguar realitetin, duke thënë të vërtetën, edhe nëse e vërteta mund të lëndojë lexuesin. Verga reagoi për të mundurit, deri në atë pikë sa cikli i romaneve të tij quhet “cikli i të mundurve”. Nëse munden, do të thotë se kanë luftuar dhe kanë humbur, tregon Verga për këtë luftë dhe këtë disfatë. Në mënyrën e vet, ajo bën një letërsi epike. “Malavoglia” dhe “Mastro-don Gesualdo” janë heronj. Lexuesit mallëngjehen dhe shqetësohen, madje takimin me personazhet e Vergës e konsiderojnë një moment emocionues në jetën e tyre. Neorealizmi ka futur këtë variant vendimtar dhe shqetësues: ai nuk flet për të mundurit, por për të fundit dhe të fundit janë nënproletarët e dërrmuar nga borgjezia, pjesë e së cilës janë edhe lexuesit. Rrëfimtarët realistë kënaqin lexuesit borgjezë, të cilët reagojnë duke i shpërblyer. Giovanni Verga u bë senator. Tregimtarët neorealistë fyejnë lexuesit borgjezë, të cilët reagojnë duke i paditur gjyqeve dhe duke i degdisur burgjeve. Pier Paolo Pasolini u mbyll në “Rebibbia”. Verga i thotë lexuesit: “Pa ua tregoj unë të metat e historisë borgjeze, zemërohuni me mua”. Por neorealistët, duke pasur parasysh Pasolinin, thoshin: “Unë ju tregoj të metat e shoqërisë borgjeze, pjesë e së cilës jeni dhe ju, pastaj ju tregoj të metat tuaja”.
Një kritik letrar katolik, i cili në kohën e tij kishte autoritet të madh, Carlo Bo, u paraqit në gjykatën që po dënonte Pasolinin si një “autor skandaloz”, për të thënë se përkundrazi ai ishte një “tregimtar moralist”, duke përshkruar të keqen për ta korrigjuar atë. Mendoj se problemi, kur zbret në shtresat e nënshtruara për të peshkuar histori që të çojnë deri në shtresat borgjeze, është kufiri ku mund të zbresësh. Verga kishte zbritur te të mundurit. Të mundurit kanë dinjitet, krenari, nder. Historitë e tyre mund të rrëfehen. Pasolini zbriti më poshtë, te të margjinalizuarit, të paintegruarit, hajdutët, fëmijët e jetës. Më vonë, erdhi epoka e të çmendurve. Edhe më vonë (sot) do të vijë mosha e emigrantëve, ata vijnë nga jashtë, nuk kanë asgjë dhe kanë nevojë për gjithçka. Ata vijnë nga qytetërime të ndryshme, të ndara apo nga armiqtë tanë, por ne duhet të shpërndajmë produktet e historisë sonë. Verga e ktheu vështrimin drejt të nënshtruarve, për të treguar përmasat e betejës që kishin luftuar dhe humbur, si dhe të na bënte të kuptonim se kishte padrejtësi në atë disfatë. Armiku i madh kundër të cilit kishin luftuar dhe humbur ishte fati, që mund të quhej fare mirë edhe det. Si sot për emigrantët. Ka shpërthime, besim, heroizëm, në këtë ngjitje me qindra në varkat e ndërtuara për disa dhjetëra, në këtë shpresë për të mbërritur, pavarësisht se është pa benzinë, pa radio dhe pa ushqim, por ka edhe çmenduri. Të çmendur ata që mbyten, të çmendur ata që mbërrijnë. Verga është tregimtari botëror i gjërave, tokës dhe shtëpisë, tri mitet që personazhet e tij i ndoqën si të çmendur. Këto janë mite borgjeze dhe në të vërtetë Verga është rrëfimtari i madh i borgjezisë.
Lufta që kanë humbur të mundurit është lufta për zotërim: nëse ke, je, nëse nuk ke, nuk je. Nëse nuk keni, nuk mund të dashuroni, nuk mund të jetoni. Derisa nuk ke, vdes nga pak çdo ditë. Ata që vijnë këtu, duke rrezikuar jetën e tyre në det, vijnë që të ndalojnë së vdekuri./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Markez, babai i realizmit magjik
Ismail Kadare dhe e përbotshmja e letërsisë shqipe
Frika shoqëron ekzistencën
