Teksa bota po shkon drejt një lufte të re të ftohtë, demokracitë dhe shtetet autoritare duhet të përcaktojnë se çfarë duan dhe i detyrohen njëri-tjetrit në mënyrë që të mundësojnë bashkëpunim konstruktiv.
Demokracitë nuk mund të thonë thjesht se koha është në anën e tyre dhe se atyre u duhet vetëm të qëndrojnë të patundur ndaj parimeve të tyre që regjimet autoritare të shemben. Është më e lehtë të imagjinohet fundi i planetit sesa shkatërrimi i sundimit autoritar.
Burimi aktual i konfliktit është Ukraina (edhe pse lehtësisht mund të ishte Tajvani). Kjo “luftë e pashpallur” ka zier që nga viti 2014, kur protestat e Euromaidan çuan në përmbysjen e presidentit pro-rus të Ukrainës, Viktor Janukovych, dhe aneksimin e mëvonshëm të Krimesë nga Rusia dhe pushtimin e rajonit lindor të Donbasit.
Ndërsa Perëndimi akuzoi Rusinë për kapjen e paligjshme të territorit të një shteti tjetër sovran, Rusia pretendoi se po rimerrte një pjesë të atdheut.
Këto tregime të kundërta pasqyrojnë dallimet historike.
Politikëbërësit rusë, dhe shumë rusë të zakonshëm, nuk e kanë pranuar kurrë së brendshmi se vendi i tyre humbi Luftën e Ftohtë, sepse kjo do të nënkuptonte pranimin që midis 1989 dhe 1991 balanca globale e fuqisë ndryshoi në mënyrë vendimtare në favor të Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj evropianë.
Ndërkohë, perëndimorët janë mësuar aq shumë ta diskutojnë Luftën e Ftohtë si një luftë ideologjike midis kapitalizmit dhe komunizmit, apo demokracisë dhe diktaturës, sa nuk kanë arritur ta kuptojnë atë në termat e ekuilibrit të pushtetit.
Një pjesë e bilancit ishte bërthamor, por një pjesë e madhe ishte territoriale.
Anëtarët jo-sovjetikë të Paktit të Varshavës, përfshirja e të cilëve në atë marrëveshje nuk kishte qenë aspak vullnetare, lëvizën masivisht drejt NATO-s, një aleancë ushtarake që ishte krijuar për të kundërshtuar Bashkimin Sovjetik.
Ky është sfondi thelbësor i asaj që po ndodh sot si në Ukrainë ashtu edhe në Bjellorusi.
Zyrtarët rusë kanë frikë prej kohësh se, me inkurajimin aktiv perëndimor, këto vende do t’i bashkohen eksodit në NATO.
Rusia e ka konsideruar gjithmonë Ukrainën si në sferën e saj të influencës. Deri në vitin 2014, Kremlini mikromenaxhoi politikën e brendshme të Ukrainës për të siguruar që vendi të mbetej në linjë me interesat e Rusisë.
Presidenti rus Vladimir Putin deklaroi kohët e fundit se, “sovraniteti i vërtetë i Ukrainës është i mundur vetëm në partneritet me Rusinë”, duke afirmuar dhe mohuar pavarësinë e Ukrainës në të njëjtën fjali – një precedent i vendosur nga trajtimi i Bashkimit Sovjetik ndaj satelitëve të tij të Evropës Lindore.
Por roli që luan Ukraina (dhe Bjellorusia) në llogaritjet e balancës së pushtetit të Kremlinit nuk duhet harruar kurrë.
Ish-diplomati britanik dhe i Bashkimit Evropian Robert Cooper argumenton se, për shtetet perëndimore, “marrja e territorit nuk është më me interes”. Por kjo injoron faktin se territori mund të jetë një vend për raketa.
Nëse Ukraina do të bëhej anëtare e NATO-s, fronti lindor i aleancës do të ishte disa qindra milje më afër Moskës.
Mendimi i Perëndimit për marrëdhëniet ndërkombëtare ka ndjekur një trajektore historike të ndryshme nga ajo e Rusisë.
Që nga Revolucioni Francez e tutje, sovraniteti kombëtar u shfaq si parimi kryesor i Perëndimit.
Siç u interpretua nga presidenti amerikan Woodrow Wilson, kjo nënkuptonte vetëvendosje kombëtare.
Ideja kryesore ishte se një botë në të cilën të gjithë popujt ishin të lirë të përcaktonin të ardhmen e tyre, nuk do të kishte nevojë për ekuilibra fuqie apo sfera ndikimi.
Do të ishte në thelb paqësor. Në emër të këtij parimi, të gjitha perandoritë koloniale evropiane u shpërbënë përfundimisht.
Midis këtyre dy pozicioneve, siguria e siguruar nga një ekuilibër fuqie dhe siguria e siguruar nga demokracia, duket se ka pak hapësirë për kompromis: secila duket se është armiku i tjetrit.
Është e qartë se në çdo sistem që synon ruajtjen e një ekuilibri të fuqive të mëdha, disa vende do të jenë më pak të vetëvendosur se të tjerët.
Por sistemi i sotëm hibrid ndërkombëtar përfshin si marrëveshjet e ekuilibrit të fuqisë ashtu edhe iniciativat për të “përhapur vlerat tona”. Në këtë përzierje mjaft të paqëndrueshme qëndron shpresa kryesore për vendosjen e një modus vivendi që do t’i lejonte demokracitë dhe regjimet autoritare të bashkëpunojnë për çështje planetare ekzistenciale si ndryshimi i klimës.
Një rrugë përpara në Evropën Lindore do të ishte që Rusia të heqë dorë nga çdo pretendim territorial ndaj Ukrainës dhe Bjellorusisë në këmbim të një garancie perëndimore se këto shtete nuk do të lejohen të anëtarësohen në NATO.
Kjo, në fakt, do të krijonte një zonë ushtarake neutraliteti midis Rusisë dhe Perëndimit.
Me çështjen e NATO-s jashtë tavolinës, të dy vendet do të ishin të lira të zhvillojnë lidhje ekonomike dhe kulturore me BE-në, ose të përthithen nga Rusia nëse do të vendosin ta bëjnë këtë në një referendum të mbikëqyrur ndërkombëtarisht.
Belgjika ofron një precedent të dobishëm në këtë drejtim. Pasi Belgjika u hoq nga kontrolli francez pas humbjes së Napoleonit në Waterloo, fuqitë e mëdha fitimtare e përfshinë atë në Mbretërinë e re të Bashkuar të Holandës, e cila kishte për qëllim të ndihmonte në kontrollimin e çdo oferte të ardhshme nga Franca për t’u zgjeruar.
Revolucioni belg shpërtheu në 1830 në mbështetje të pavarësisë, e cila u dha nga Fuqitë e Mëdha (Britania, Franca, Rusia, Austria dhe Prusia) në Traktatin e Londrës 1839, me kusht që Belgjika të mbetet neutrale në përjetësi.
Edhe pse Belgjika, ndryshe nga Zvicra, nuk dëshironte neutralitet, largimi i saj nga grindjet e fuqive të mëdha i mundësoi shtetit të ri të përfitonte nga një paqe e garantuar nga e drejta ndërkombëtare.
Sigurisht, asnjë paqe nuk është e përhershme. Neutraliteti belg u shkel nga Gjermania Wilhelmine në 1914. Megjithatë, marrëveshja e mbajti vendin jashtë luftës për 75 vjet.
Ngjashëm, diplomacia imagjinative në lidhje me Ukrainën ofron sot shpresën më të mirë për të kthyer një luftë të padeklaruar në një paqe të shpallur.
Burimi: Project Syndicate
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
