“Shqiptarët zbresin prej Pellazgve, kush mendon ndryshe, në qofte i huaj është gomar, në qoftë Shqiptar është tradhëtar”.
(Faik Konica, 1902)
Qeleshe, kësulë, qylah, qylaf, apo plis në varësi të zonës. Plisi ose qeleshja, dy fjalët më të hasuria për veshjen autoktone shqiptare. Përdorur nga paraardhësit tanë, pellazget dhe Ilirët, sipas burimeve helene të kohës, plisi përmendet me emrin “pileus”.
Së bashku me gjuhën dhe traditat tona, plisi është simbol i identitetit kombëtar
Duke qenë njëri ndër pjesët më kryesore të veshjes sonë kombëtare dhe simbol i identitetit, plisi u ruajt me kujdes nga populli ynë Për origjinën e plisit flasin qartë studimet e arkeologëve, etnologëve, historianëve dhe gjuhëtarëve shqiptarë dhe të huaj.
Në popull e hasim me emra të ndryshëm, si: kësulë, qylah, qylaf, qeleshe, kapicë, kapuç, kapelë, varësisht nga krahinat etnografike. Studiuesi Dhimitri Pilika, në librin e tij ”Pellazgët dhe origjina jonë e mohuar”, për qeleshen, plisin, shkruan:
“Qylafi pranohet njëzëri nga shkenca e sotme, si element parahelen.
Qysh nga mijëvjeçari i dytë p.e.s e mbanin të varfrit, më pas skllevërit, që prej Panonie deri përtej gjirit të Korintit. Si djep i veçantë i qeleshes “Arbërore“ ka qenë Kaonia (Chaonia), me epiqendër në vendbanimet e stërmoçme të Orikut (Orikos, Oricum) e Tragjasit (Tregas, Dragjat, Tregasaj), sikundër edhe sot.
Duke u bazuar në të dhënat se dalmatët janë marrë kryesisht me blegtori, jemi të mendimit që, përveç Kaonisë, si qendër për prodhimin e plisit ka qenë edhe treva tjetër ilire, ajo e Dalmacisë (Dalmatia).
Sa i përket fjalës plis, që siç e përmendëm më sipër mendohet që rrjedh nga gjuha greqishtja e vjetër “pilos”, që d.m.th., kapelë e zbrazët (boshe). Në “Fjalorin e Gjuhës Shqipe”, fjala plis e ka kuptimin cohë jo e endur, por që bëhet me lesh të shkelur (ngjeshur) mirë dhe të larë disa herë me sapun. Në gjuhën latine fjala plis (pileus, i, m. pile) kësulë, plisi: simbol lirie: servos ad pilum vocare – thërras skllevërit për kryengritje; pileum redimere – fitoj lirinë. Megjithatë, kjo mbetet të studiohet më shumë nga studiuesit e fushave të etimologjisë, linguistikës, arkeologjisë etj.
Mbajtja e qeleshes ose e plisit ka qenë e domosdoshme për meshkujt, duke filluar nga mosha e hershme e djalërisë, madje ata që nuk e përdornin quheshin njerëz pa vlerë. Plisi përfaqësonte dinjitetin e atij që e mbante mbi krye.
Plisi u quajt kështu, pasi punohej prej leshit të deleve të bardha, në forma të ndryshme, që bëjnë pjesë në veshjen tradicionale shqiptare.
Karakteristike ka qenë që në Rrafshin e Dukagjinit dhe Shqipërinë veriore janë përdorur kapela e rrumbullakëta. Nga Dibra dhe Tirana, nga lartë kanë qenë të rrafshuar. Ndërsa në Shqipërinë e jugut kanë qenë pak më të zgjatur dhe me një maje lartë, që edhe sot i mbajnë në ansamble. Kryesisht kanë qenë punuar nga leshi i dhenve.
Plisi, veç përdorimit praktik: mbrojtja nga të ftohtit, shiut e diellit të fortë, plisi simbolizon, shpreh krenarinë kombëtare, qëndresën, mosnënshtrimin ndaj pushtuesve të shumtë, pastërtinë morale, ndershmërinë e popullit shqiptar.
Simboli identifikues i shqiptarit në një turmë njerëzish, që nga largësia, ende pa pasur mundësi që ta këmbesh një fjalë me të.
*Fotografia kryesore: Punuesit e qelesheve – Shkodër, 1920 – sjellë nga ”The Balkans”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A vjen shqipja nga pellazgjishtja?
